Chính sách đột phá cho giáo dục: Cơ chế rõ ràng về tự chủ còn hấp dẫn hơn rót tiền trực tiếp

Hôm nay, ngày 20/11, Quốc hội thảo luận cả ngày tại hội trường về Dự án Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Giáo dục; Dự án Luật Giáo dục đại học (sửa đổi); Dự án Luật Giáo dục nghề nghiệp (sửa đổi); Dự thảo Nghị quyết của Quốc hội về những cơ chế, chính sách đặc thù để thực hiện Nghị quyết số 71-NQ/TW ngày 22/8/2025 của Bộ Chính trị về đột phá phát triển giáo dục và đào tạo.

Trong đó, các cơ chế, chính sách đặc thù, đột phá để phát triển giáo dục được các đại biểu đặc biệt quan tâm. Đại biểu Nguyễn Thị Tuyết Nga (Quảng Trị) cho rằng, dự thảo nghị quyết đã quy định nhiều chính sách vượt trội cũng đã được ghi trong Nghị quyết 71. Như các chính sách đặc thù về phụ cấp ưu đãi nghề cho nhà giáo, chính sách cho người học như miễn phí sách giáo khoa, hỗ trợ tín dụng, cấp học bổng cho tiến sĩ, đầu tư hạ tầng số.

Theo đại biểu, đây là những quyết sách mạnh mẽ, đặc biệt là các chính sách cho nhà giáo. Tuy nhiên, hồ sơ nghị quyết chưa có những con số biết nói, nguồn lực rõ ràng. Dự thảo nghị quyết chưa thể chế rõ cơ chế và lộ trình cụ thể để thực hiện như thế nào. Vì vậy, đại biểu tỏ ra lo ngại về các khó khăn, vướng mắc khi triển khai trong thực tiễn.

Đại biểu Nguyễn Thị Tuyết Nga (Quảng Trị).

Riêng về ưu đãi đầu tư cho giáo dục và đào tạo, dự thảo quy định Nhà nước đảm bảo chi tối thiểu 20% cho giáo dục. Theo đại biểu, quy định này cũng chưa phải đột phá vì mức chi này đã được quy định trong Nghị quyết 37 của Quốc hội vào năm 2004, đã luật hóa trong Luật Giáo dục.

"Chúng tôi rất thấu hiểu và chia sẻ vì cái bánh ngân sách chỉ có vậy và 20% đã là một nỗ lực lớn. Vì vậy, dự thảo cần rõ cơ chế tài chính, cơ chế đầu tư, sử dụng nguồn lực hiệu quả. Không thể chỉ trông chờ vào ngân sách nhà nước mà phải huy động nguồn lực xã hội, đa dạng hóa nguồn lực xã hội. Vậy cần cơ chế đặc thù, vượt trội gì để đẩy mạnh xã hội hóa giáo dục. Hiện chưa có một khung pháp lý hoàn chỉnh về hợp tác công tư trong giáo dục dẫn đến việc doanh nghiệp đầu tư vào trường công có thể gặp rủi ro pháp lý. Tôi đề nghị nghị quyết cần có điều riêng để quy định cơ chế đặc biệt vượt trội, đẩy mạnh xã hội hóa giáo dục", đại biểu đề nghị.

Theo các đại biểu, để huy động nguồn lực phát triển giáo dục, cần đẩy mạnh cơ chế tự chủ, cơ chế này là nguồn lực rất quan trọng đem lại những hiệu quả nhanh và mạnh hơn cả đầu tư tiền bạc trực tiếp. Thời gian qua, nhiều trường đại học đã được tự chủ, song các quy định về cơ chế tự chủ còn thiếu cụ thể và còn ràng buộc một câu rất chung "theo quy định của pháp luật". Việc thực hiện tự chủ này thời gian qua cho thấy còn rất vướng mắc bởi nhiều quy định của các luật chuyên ngành khác.

"Nếu không có một cơ chế vượt trội hơn cho tự chủ để tháo gỡ điểm nghẽn của việc thống nhất trong pháp luật về tự chủ thì chủ trương tự chủ - dù rất hay cũng rất khó đi vào thực tiễn, vấn đề này chỉ có thể giải quyết trong Nghị quyết này. Nếu không khơi thông xã hội hóa và tự chủ thì không thể sáng tạo và rất khó tạo nên nguồn lực để phát triển giáo dục, đào tạo như tinh thần Nghị quyết 71 của Trung ương. Vì vậy, theo tôi dự thảo nghị quyết này của Quốc hội rất cần ba điều quan trọng: Cơ chế cụ thể về tài chính và đầu tư giáo dục; cơ chế đặc thù vượt trội về xã hội hóa giáo dục; cơ chế đặc biệt vượt trội về tự chủ giáo dục, tự chủ đại học", đại biểu Nguyễn Thị Tuyết Nga đề xuất.

Cũng cho góp ý về dự thảo Nghị quyết, đại biểu Trịnh Thị Tú Anh (Lâm Đồng) lại băn khoăn về mô hình hợp tác công - tư trong lĩnh vực giáo dục số.

Theo đại biểu, mô hình đối tác công tư trong giáo dục số cần được tập trung áp dụng và dẫn dắt để tạo điều kiện thuận lợi nhất cho các doanh nghiệp công nghệ Việt Nam như ưu đãi thuế, vốn và đặc biệt là cơ chế thử nghiệm sản phẩm tại các cơ sở giáo dục đại học, cơ sở giáo dục công lập. Thực hiện cơ chế đặt hàng các doanh nghiệp Việt Nam phát triển các sản phẩm mũi nhọn, như hệ thống quản lý học tập LMS bản địa, kho học liệu số tương tác hay các giải pháp khai thác Big Data trong giáo dục để phục vụ phân tích cá nhân hóa học tập cho học sinh Việt Nam...

"Tôi đề nghị cần xây dựng và hoàn thiện khung pháp lý cho giáo dục số, thiết lập các tiêu chuẩn đồng bộ cho các nền tảng số. Quan trọng hơn cả là phải xây dựng một cơ chế kiểm định chất lượng đối với các sản phẩm, dịch vụ giáo dục số do doanh nghiệp cung cấp", đại biểu Tú Anh kiến nghị.

Đại biểu Nguyễn Thị Huế (Thái Nguyên) cũng đề nghị phải có chính sách đột phá về chuyển đổi số trong giáo dục. Theo đại biểu, quy định trong dự thảo về chuyển đổi số và hợp tác quốc tế liên quan đến lĩnh vực giáo dục còn chung chung và chưa rõ.

"Đề nghị thực hiện một số mô hình thí điểm, trong đó có hợp tác giữa Nhà nước với nhà trường và doanh nghiệp để xây dựng nền giáo dục quốc gia thông minh, gồm việc quản trị cơ sở giáo dục và dạy học, ứng dụng trí tuệ nhân tạo có kiểm soát, theo đó giáo viên sẽ có trợ lý ảo, học sinh có gia sư ảo và việc quản lý, kiểm tra, đánh giá phải phù hợp với ngôn ngữ, văn hóa và pháp luật của Việt Nam, phù hợp trong bối cảnh chúng ta đang ứng dụng cao công nghệ thông tin, chuyển đổi số và trí tuệ nhân tạo trong lĩnh vực giáo dục. Cùng với đó, thí điểm mô hình giáo dục đại học số cho phép các trường đại học được liên kết, chia sẻ học liệu số, phòng thí nghiệm, phòng thí nghiệm ảo, tạo một hệ sinh thái giáo dục đại học kết nối và khả năng tiếp cận rộng rãi hơn; có cơ chế đặc thù để tiếp nhận, chuyển giao, đặt hàng chương trình đào tạo nghề chất lượng cao trong các lĩnh vực công nghệ lõi, bán dẫn, trí tuệ nhân tạo, tự động hóa, công nghệ sinh học, năng lượng tái tạo...", đại biểu Huế đề nghị.

Cũng theo đại biểu, chính sách đột phá và đặc thù trong phát triển giáo dục là yêu cầu tất yếu xuất phát từ nhu cầu cấp bách của sự phát triển đất nước trong giai đoạn mới. Những chính sách này mang ý nghĩa nhân văn sâu sắc, không chỉ nhằm nâng cao chất lượng và hiệu quả giáo dục mà còn hướng tới một hệ thống giáo dục mở, bình đẳng, hiện đại và hội nhập.

Thùy Liên