Chính sách năng lượng phải minh bạch, không tạo rào cản thị trường

Cần ưu tiên phát triển điện rác như một nguồn điện nền ổn định

Thảo luận về dự thảo Nghị quyết của Quốc hội về cơ chế, chính sách phát triển năng lượng quốc gia giai đoạn 2026-2030, các ĐBQH Tổ 6 bày tỏ sự nhất trí cao với sự cần thiết ban hành Nghị quyết của Quốc hội về cơ chế, chính sách phát triển năng lượng quốc gia giai đoạn 2026-2030 nhằm tháo gỡ khó khăn, vướng mắc hiện nay đối với các dự án điện năng lượng tái tạo cũng như mua bán điện trực tiếp... Tuy nhiên, các đại biểu cũng đề nghị cần rà soát để có chỉnh sửa, bổ sung một số điều, khoản cho phù hợp.

Quang cảnh phiên họp Tổ 6, chiều 4/12

ĐBQH Vũ Ngọc Long (Đồng Nai) nêu thực tế, hiện ngành năng lượng đang gặp nhiều vướng mắc về pháp lý và chính sách, đặc biệt liên quan đến 12 luật và một nghị quyết khác như Luật Quy hoạch, Luật Đầu tư, Luật Đấu thầu, Luật Điện lực...

ĐBQH Lê Trường Lưu (TP. Huế) điều hành phiên họp Tổ 6

Bày tỏ sự lo ngại về rủi ro pháp lý nếu Nghị quyết áp dụng một loạt cơ chế đặc thù đến hết năm 2030, ĐBQH Vũ Ngọc Long cho rằng khi Quốc hội Khóa XVI tiếp tục ban hành các luật mới như Luật Năng lượng tái tạo, nguy cơ xảy ra xung đột pháp luật là rất lớn, bởi Nghị quyết không thể có hiệu lực cao hơn luật. Điều này có thể khiến các địa phương, nhất là người ra quyết định, đối mặt với rủi ro nếu áp dụng cơ chế đặc thù nhưng sau đó lại trái với luật mới ban hành.

Đại biểu Vũ Ngọc Long cũng cảnh báo việc tháo gỡ một cách “toàn diện” và giao quyền nhiều hơn cho địa phương sẽ dồn gánh nặng trách nhiệm cho cấp thực thi. Chẳng hạn, nếu tỉnh không yêu cầu cấp chủ đầu tư cho dự án điện 110kV theo Nghị quyết, nhưng luật mới lại quy định bắt buộc, sẽ phát sinh vướng mắc pháp lý.

Để bảo đảm hiệu quả và an toàn pháp lý trong thực thi, ĐBQH Vũ Ngọc Long đề xuất: bổ sung chế tài mạnh đối với chủ đầu tư đăng ký nhưng không triển khai, gây lãng phí quy hoạch và hạn ngạch, làm ảnh hưởng đến nhà đầu tư nghiêm túc. Bởi, dự thảo hiện vẫn thiếu quy định này.

ĐBQH Vũ Ngọc Long (Đồng Nai) phát biểu

Bên cạnh đó, cần ưu tiên phát triển điện rác như một nguồn điện nền ổn định. "Điện rác vừa xử lý rác thải đô thị, vừa tạo ra nguồn điện sạch và ổn định, khắc phục nhược điểm của điện gió, mặt trời vốn cần pin lưu trữ đắt đỏ và chưa hiệu quả trong ngắn hạn"- đại biểu nhấn mạnh. Theo đó, đề nghị có cơ chế ưu đãi mạnh và quy chuẩn công nghệ (như yêu cầu nhiệt độ lò đốt từ 1200–1500°C) để giảm ô nhiễm, hạn chế tro bay.

Mặt khác, cần sớm cấp phép cho tro bay và phụ phẩm từ điện rác làm vật liệu xây dựng. Hiện phụ phẩm này vẫn tồn đọng, dù có thể tái sử dụng và giảm chi phí xử lý.

Bên cạnh các cơ chế tháo gỡ linh hoạt đến năm 2030, đại biểu Vũ Ngọc Long cũng nhấn mạnh cần có cơ chế bảo vệ người ra quyết định, tránh rủi ro khi thực thi chính sách đặc thù. Đồng thời, đề nghị đồng bộ hóa pháp luật theo hướng liên ngành, không sửa từng luật riêng lẻ, mà rà soát toàn bộ 12 luật liên quan đến năng lượng để thống nhất chính sách lâu dài, tránh tình trạng chắp vá, sửa đi sửa lại như Luật Quy hoạch và Luật Đất đai.

Gỡ nút thắt truyền tải, mở cơ chế cho tư nhân tham gia hạ tầng điện

Bày tỏ sự cần thiết ban hành Nghị quyết của Quốc hội về cơ chế, chính sách phát triển năng lượng quốc gia giai đoạn 2026- 2030, song ĐBQH Nguyễn Tuấn Anh (Đồng Nai) cũng tập trung cảnh báo về nguy cơ thiếu ổn định, thiếu minh bạch và tạo rào cản thị trường nếu quy định trong dự thảo Nghị quyết này không được rà soát chặt chẽ.

Phân tích chi tiết các điều, khoản của dự thảo nghị quyết, đại biểu cho rằng cơ chế điều chỉnh linh hoạt quy hoạch điện trong dự thảo hiện quá rộng, thiếu giới hạn, có thể phá vỡ tính ổn định và đảo ngược trình tự pháp lý khi cho phép phê duyệt dự án trước, điều chỉnh quy hoạch sau, và thậm chí kéo dài đến năm 2030, gây tâm lý thiếu niềm tin vào quy hoạch đã ban hành.

ĐBQH Nguyễn Tuấn Anh (Đồng Nai) phát biểu

Đại biểu Nguyễn Tuấn Anh cũng lưu ý việc ưu tiên tuyệt đối doanh nghiệp nhà nước trong lựa chọn nhà đầu tư có thể làm giảm cạnh tranh, hạn chế sự tham gia của khu vực tư nhân và nhà đầu tư nước ngoài, đi ngược định hướng đa dạng hóa nguồn vốn. Đối với điện gió ngoài khơi – lĩnh vực trọng tâm của quy hoạch điện, đại biểu cho rằng dự thảo lại đặt ra các điều kiện vốn quá cao và khung giá trần cứng nhắc, dễ loại trừ nhà đầu tư có năng lực và khiến dự án mất động lực triển khai trong bối cảnh chi phí toàn cầu tăng.

Từ những phân tích trên, đại biểu Nguyễn Tuấn Anh đề nghị rà soát các điều kiện vốn và giá để bảo đảm sức hút đầu tư; thu hẹp phạm vi áp dụng cơ chế ngoại lệ; và cân bằng giữa sự linh hoạt trong quy hoạch với yêu cầu minh bạch, thượng tôn pháp luật và ổn định chính sách.

ĐBQH Huỳnh Thành Chung (Đồng Nai) phát biểu

Từ góc độ thực tiễn sản xuất công nghiệp, ĐBQH Huỳnh Thành Chung nêu rõ bức tranh năng lượng thực tế tại các khu công nghiệp khi nhu cầu sử dụng điện tăng rất nhanh nhưng khả năng đáp ứng phụ tải lại không theo kịp. Theo đại biểu, vấn đề cốt lõi không nằm ở quy hoạch điện cấp quốc gia mà nằm ở khâu truyền tải và phân phối, nơi đang thiếu vốn, thiếu mặt bằng và chậm giải quyết vướng mắc về quy hoạch. Cụ thể tại một trạm biến áp 110kV ở Đồng Nai đã bị “treo” nhiều năm chỉ vì không thống nhất được vị trí xây dựng và không có nguồn vốn triển khai từ đơn vị truyền tải- đại biểu dẫn ví dụ thực tế.

Các ĐBQH tỉnh Đồng Nai tại phiên họp Tổ, chiều 4/12

Từ thực tiễn đó, đại biểu Huỳnh Thành Chung đề nghị dự thảo Nghị quyết cần điều chỉnh linh hoạt các thủ tục về quy hoạch và đất đai, đồng thời phải thiết lập cơ chế rõ ràng cho phép khu vực tư nhân tham gia đầu tư vào hạ tầng điện và các dự án năng lượng hỗ trợ. Bên cạnh đó, đề nghị mở rộng khái niệm “lưu trữ năng lượng” trong dự thảo nhằm tạo hành lang pháp lý cho các nhà đầu tư hạ tầng khu công nghiệp được tự chủ xây dựng nhiều dạng hệ thống lưu trữ nhằm xử lý hiệu quả chênh lệch giữa giờ cao điểm và thấp điểm, qua đó bảo đảm nguồn điện ổn định, chất lượng cho sản xuất công nghiệp.

Hải Thanh; ảnh: Hồ Long