Chính trường Philippines ra sao sau vụ ICC bắt giữ cựu Tổng thống Duterte?

Tổng thống Philippines Rodrigo Duterte phát biểu tại Quốc hội ở Manila ngày 22/7/2019. Ảnh tư liệu: AFP/TTXVN

Tờ The Conversation ngày 11/3 đăng bài của Lisandro Claudio - Phó giáo sư về nghiên cứu Đông Nam Á tại Đại học California, Berkeley (Mỹ) – nhận định rằng việc bắt giữ cựu Tổng thống Duterte sẽ làm rung chuyển nền chính trị Philippines và trao quyền chủ động cho gia tộc Marcos đối thủ.

Chính trị gia theo chủ nghĩa dân túy Duterte đã bị bắt vào ngày 11/3 vừa qua, sau khi Tòa án Hình sự Quốc tế (ICC) ban hành lệnh bắt giữ ông liên quan đến "cuộc chiến chống ma túy".

Dưới thời ông Duterte cầm quyền, ước tính hoảng hơn 6.000 người đã thiệt mạng trong các cuộc trấn áp tội phạm ma túy. Nhưng bất chấp những tranh cãi xung quanh các chính sách của ông và việc kết thúc nhiệm kỳ tổng thống của ông vào năm 2022, đến nay Duterte vẫn là một nhân vật có ảnh hưởng.

Ông Lisandro Claudio, một chuyên gia về chính trị và lịch sử Philippines tại Đại học California, Berkeley, đã giải thích trên tờ Conversation cách vụ bắt giữ có thể tác động đến nền chính trị trong nước và liệu điều này có đồng nghĩa với sự kết thúc hoàn toàn ảnh hưởng quyền lực của ông Duterte hay không.

Chúng ta biết gì về vụ bắt giữ và các cáo buộc?

Lệnh bắt giữ do ICC ban hành nêu rõ ông Duterte bị buộc tội về các tội ác chống lại loài người liên quan đến các sự kiện xảy ra từ ngày 1/11/2011 đến ngày 16/3/2019. Điều này rất quan trọng vì nó bao gồm cả giai đoạn không chỉ khi giữ cương vị tổng thống mà còn cả thời gian ông là thị trưởng của thành phố Davao - thành phố thịnh vượng nhất trên đảo Mindanao.

Ông Duterte tiếp tục giữ chức tổng thống từ năm 2016 đến 2022, nhưng ông đã rút đất nước khỏi Quy chế Rome - hiệp ước thành lập ICC, vào năm 2019. Tuy nhiên, ICC cho biết các tội ác bị cáo buộc nằm trong thẩm quyền của họ vì chúng được thực hiện trước khi Philippines chấm dứt quan hệ với ICC.

Ông Duterte bị ICC cáo buộc đã giám sát việc sử dụng có hệ thống các biện pháp giết người, tra tấn và hãm hiếp đối với thường dân. Ông bị cáo buộc là thủ lĩnh trên thực tế của “Biệt đội tử thần Davao”, một nhóm chịu trách nhiệm về các vụ hành quyết nhanh và giết hại hoặc làm mất tích hơn 1.000 người ở trong và xung quanh thành phố.

Nhưng điều quan trọng là, vụ truy tố tại ICC cũng liên quan đến việc ông Duterte chính thức hóa chiến lược của các “biệt đội tử thần”. Khi lên nắm quyền, ông đã đưa "cuộc chiến chống ma túy" vào chính sách của cảnh sát quốc gia.

Dựa trên cách lệnh của ICC được viết, có vẻ như các cựu thành viên của Biệt đội tử thần Davao và cảnh sát có thể sẽ làm chứng cho bên truy tố, trong số này có thể bao gồm Edgar Matobato – nhân vật đã trở thành người tố giác, và cựu cảnh sát Davao, Arturo Lascanãs.

Philippines đóng vai trò gì trong vụ bắt giữ này?

Việc bắt giữ và dẫn độ ông Duterte đến Hà Lan dường như đã diễn ra với sự hợp tác của chính phủ Philippines.

Tổng thống Ferdinand “Bongbong” Marcos Jr., người kế nhiệm ông Duterte, đã tổ chức một cuộc họp báo sau vụ bắt giữ, trong đó ông giải thích rằng mặc dù không còn là một phần của Hiệp ước Rome, Philippines vẫn cam kết hỗ trợ Tổ chức Cảnh sát Hình sự Quốc tế (Interpol). Và chính Interpol đã yêu cầu Manila thực thi lệnh bắt sau khi nhận được lệnh từ ICC.

Phát biểu từ Tổng thống Marcos cho thấy chính phủ Philippines không có lựa chọn nào khác ngoài việc tuân thủ Interpol vì hai lý do. Thứ nhất, đây là hành vi được mong đợi của một quốc gia dân chủ khi tuân thủ các chuẩn mực quốc tế. Và thứ hai, Interpol đã giúp Philippines bắt giữ những kẻ chạy trốn trong quá khứ - bao gồm cả cựu thị trưởng, nghi phạm gián điệp Alice Guo.

Tóm lại, ông Marcos muốn nói rằng việc tuân thủ lệnh bắt giữ của ICC là vì lợi ích quốc gia.

Liệu điều này có vì lợi ích chính trị của Tổng thống Marcos?

Phó giáo sư Lisandro Claudio cho biết, Philippines không thể ra lệnh cho ICC khi nào thì ban hành lệnh bắt giữ hoặc ban hành cho ai. Và có vẻ như công tố viên ICC Karim Khan đã yêu cầu lệnh bắt giữ vào ngày 10/2, vì vậy thời điểm không phải do ông Marcos quyết định.

Tuy nhiên, sẽ có một cuộc bầu cử giữa nhiệm kỳ quan trọng vào tháng 5 và ông Marcos có thể muốn sử dụng cuộc bầu cử này để củng cố quyền lực của mình trong bối cảnh đang có mối bất hòa với Phó Tổng thống Sara Duterte – là con gái của cựu tổng thống Duterte hiện đang bị bắt.

Phó Tổng thống Philippines Sara Duterte, con gái cựu Tổng thống Duterte, trong cuộc họp báo ở Manila ngày 18/10/2024. Ảnh: Kyodo/TTXVN

Năm 2022, bà Sara Duterte và ông Marcos cùng chạy đua cho vị trí phó tổng thống và tổng thống. Nhưng liên minh giữa hai triều đại gia đình này (Bongbong Marcos là con trai của cựu Tổng thống Philippines Ferdinand Marcos và người mẹ quyền lực Imelda Marcos) đã tan vỡ khá nhanh.

Cuộc chiến giữa bà Sara Duterte và ông Martin Romualdez, chủ tịch Hạ viện và cũng là anh em họ của Tổng thống Marcos, đã làm căng thẳng mối quan hệ.

Nhưng ngoài các vấn đề cá nhân, còn có sự khác biệt về chính sách giữa gia đình Duterte và Marcos. Đáng chú ý, dưới thời cựu Tổng thống Marcos Jr., Philippines đã cho phép quân đội Mỹ quay trở lại đất nước và có lập trường cứng rắn hơn đối với Trung Quốc ở Biển Đông.

Cách tiếp cận này đã bị gia đình Duterte phản đối.

Vậy đây có phải là hồi kết cho ảnh hưởng của Duterte không?

Theo Phó giáo sư Lisandro Claudio, đó là điều mà Tổng thống Marcos có thể trông đợi.

Việc Tòa án Hình sự Quốc tế truy tố người cha cùng với vụ luận tội sắp tới đối với con gái ông Duterte sẽ làm suy yếu quyền lực của gia tộc Duterte. Bà Sara Duterte bị cáo buộc liên quan đến kế hoạch ám sát đương kim Tổng thống, gây chấn động chính trường Philippines, cũng như bị cáo buộc tham nhũng, sử dụng sai mục đích hàng triệu USD từ ngân sách nhà nước.

Lý do điều này quan trọng đối với ông Marcos là vì Sara Duterte đã nói rõ rằng bà muốn trở thành tổng thống tiếp theo và với mối bất hòa giữa hai người, người ta có thể nghĩ đến một giả định là nếu nắm quyền, bà sẽ truy tố nhiều thành viên khác nhau của gia đình Marcos.

Với việc ông Duterte còn bận bảo vệ mình trước tòa án ở The Hague, ông sẽ không thể tập trung nỗ lực cho việc hỗ trợ các lựa chọn thượng nghị sĩ phe mình trong cuộc bầu cử giữa nhiệm kỳ sắp tới. Và có lẽ, vụ việc cũng sẽ chấm dứt nỗ lực trở lại làm thị trưởng thành phố Davao của chính ông.

Tuy nhiên, Phó giáo sư Lisandro Claudio cho rằng không ai nên đánh giá thấp sức hút của Rodrigo Duterte. Công chúng đã không thấy sức hút đó ở ba người con của ông, bao gồm cả Phó Tổng thống hiện tại Sara Duterte. Một phần là do tư tưởng phân biệt giới tính trong chính trường Philippines, vì vậy mọi người có nhiều khả năng ủng hộ một người đàn ông ăn nói táo bạo như Rodrigo Duterte hơn so với con gái ông. Và bà Sara Duterte cũng có những vấn đề của riêng mình - đáng chú ý là các cáo buộc luận tội liên quan đến tham nhũng khi bà còn là bộ trưởng giáo dục.

Thu Hằng/Báo Tin tức