Chợ Cốc Lếu xưa

(Ảnh minh họa)

Phố chợ có biết bao điều huyền bí thu hút trí tò mò khôn nguôi, thôi thúc lòng háo hức khám phá không bến bờ. Một lần nhân cơ hội cha xẻ được một hộp gỗ do người phố thuê và phải chở đến tận nhà cho họ, thế là đòi được theo cha ra phố tỉnh, đúng ngày chợ phiên. Ôi sao mà người đông thế! Lại còn chưng diện đồ mới rực rỡ muôn sắc màu nữa. Lần đầu tiên nhìn thấy người Dao tuyển, người Xa Phó, người Giáy, Hà Nhì, Tày, Nùng, Kinh và cả người Mông, đàn bà, con gái diện váy sặc sỡ nữa...

Sân chợ Cốc Lếu bày bán đủ thứ: Vải vóc, giày dép, đèn hoa kỳ, chỉ thêu...; dãy hàng bánh trái; dãy vật nuôi lợn, gà, ngan, ngỗng; dãy ớt, gừng, nghệ, chuối tiêu, chuối ngự, chuối mắn, chuối phấn, mía xương gà, mía voi, mía tím... không thể không mua vài quả, vài khúc mang về làm quà cho trẻ. Rồi dãy hàng cốt chàm, vôi tỏa; thêm dãy lưỡi cày, cây bừa, cuốc, xẻng, dao tay, dao phát, búa, lưỡi cưa, liềm, hái... và khúc đường Hồng Hà phía dưới sân chợ Cốc Lếu là chỗ để buộc ngựa. Một lối đi xuống mép sông Hồng, trên mặt sông là chợ lâm thổ sản gồm những bè, mảng gỗ, mai, nứa, vầu, trúc, song, mây có thể theo dòng sông Hồng hoặc dòng Nậm Thi xuôi tới đây giao cho người mua, hoặc từ đây tiếp tục lênh đênh trôi theo những tay lái tay chèo cừ khôi về miền hạ lưu.

Chạy dọc theo đường Cốc Lếu có một dãy nhà gạch cấp bốn lợp ngói đỏ phía trước nhìn ra sân chợ, tức là nhìn ra sông Hồng không che chắn là mấy quầy hàng ăn tư nhân và các sạp hàng buôn thúng bán mẹt. Cha dẫn vào một quầy hàng ăn, đong một bát miến để chan cơm nắm. Nâng bát cơm lên, ngần ngừ hỏi cha:

- Phố chợ Cốc Lếu có từ bao giờ, bố?

- Có từ lâu lắm rồi, con ạ! Từ đời cụ kỵ, đời ông, có thể đã có từ khi con người tụ làng ở đây cũng nên!

Từ Trường Thiếu nhi miền núi Sa Pa, chúng tôi được chuyển xuống nhập với Trường Bổ túc văn hóa công nông Làng Giàng. Ngày chủ nhật, tôi một mình đeo dao lên rừng kiếm củi. Sức loẻo khoẻo do ốm yếu nên mỗi ngày chỉ được một vác nứa khô, chú kế toán bếp ăn trả cho bốn hào. Tích cóp được một, hai đồng, không dám ăn quà, liền chạy theo đường tàu mười hai cây số, vào ngay hiệu sách nhân dân phố chợ Cốc Lếu tìm mua cuốn mình thích, có thể ăn một que kem trắng chỉ có nước hòa với chút đường kính, hoặc uống một cốc xi-rô màu hồng bắt mắt, chừng một hào rưỡi, hai hào rồi lại chạy bộ về trường...

Thời kỳ bắt đầu làm cán bộ Ty Giáo dục chuyên trách về chữ Mông cùng cụ Doãn Thanh, mang bản thảo sang Xí nghiệp in, ở Phố Tèo, ngay dưới chân đền Thượng, chỉ có Giàng Seo Sáng và Giàng A Vàng xếp chữ chì cho tờ báo tiếng Mông. Để đẩy nhanh tiến độ in sách, liền xin cụ Doãn Thanh cho sang nằm luôn tại xí nghiệp, ban ngày là anh công nhân xếp chữ, ban đêm lại trở về với công việc nghiên cứu, biên soạn. Có một phiên chợ, sang Cốc Lếu, gặp bạn từ trên làng xuống. Vui quá, nằm luôn bên vách sân chợ với bạn, được hòa mình với những câu chuyện lầm rầm đêm khuya, được nghe người Dao hát giao duyên đối đáp... để hiểu dần, thấm dần cuộc sống hồn nhiên, tươi tắn của đồng bào các dân tộc. Rồi nhận ra điều sâu sắc rằng: Chợ miền núi là nơi tụ hợp; là nơi giao lưu, gặp gỡ; là nơi chưng diện sắc màu các dân tộc; là nơi bày bán, trương khoe những sản phẩm mình làm ra; là nơi học hỏi nhau về cách làm ăn, làm mặc; là nơi truyền cho nhau những bài ca phong tục, lý lối; là nơi hẹn hò kết duyên chăn gối trăm năm...

Tựu trung, chợ là tâm điểm đoàn kết! Ở Lao Cai (có thể nói là Lao Cái, hoặc Lão Cai, đều mang nghĩa là chợ cổ, phố cổ) có nhiều chợ: Bát Xát có chợ Mường Hum; Sa Pa có chợ Sa Pả, sau này chuyển lên thành chợ Hồng Hồ; Mường Khương có chợ Bản Lầu, chợ Chậu, chợ phố huyện; Bắc Hà có chợ Bảo Nhai, chợ thị trấn, chợ Lùng Phình, chợ Sín Ma Cái... nhưng Cốc Lếu vẫn là chợ nổi tiếng nhất, vì là tâm điểm của các huyện trong địa vực và là tâm điểm giữa miền xuôi với miền ngược, còn là nơi giao thoa với nước bạn Trung Hoa nữa.

Mã A Lềnh