'Chợ đen' của dân sưu tập những loài bướm hiếm châu Á

Quán rượu Tefuya ở Tokyo là nơi các nhà sưu tập bướm của Nhật Bản thường lui tới

Có cầu ắt có cung

Tefuya là một quán rượu đã hoạt động ở Tokyo hơn 40 năm, chủ quán Kiyomi Kakizawa phục vụ không chỉ có rượu và đồ ăn. Ông có khoảng 5.000 tiêu bản bướm và tất cả đều được rao bán. Trong những năm qua, quán rượu đã trở thành điểm thu hút những người đam mê sưu tập bướm. Họ đến để chiêm ngưỡng các mẫu vật đủ màu sắc từ khắp nơi trên thế giới và thêm vào bộ sưu tập của mình bằng các cuộc đấu giá vui vẻ. Ông chủ Kakizawa cho biết: “Nếu đam mê, bạn sẽ tìm hiểu tên gọi, đặc điểm của nhiều loài bướm. Và nếu bắt được chúng trong rừng, bạn sẽ phấn khích mà hét lên”.

Sưu tập bướm là sở thích có từ nhiều thế kỷ trước ở châu Âu và trở nên phổ biến vào những năm 1800. Ngày nay, phần lớn người mua và nhà sưu tập đến từ Mỹ và châu Âu. Còn ở châu Á, giới sưu tập tập trung ở Nhật Bản. Ông Jun Hase - giám sát viên tại Hiệp hội Khoa học bướm Nhật Bản ước tính, nước này có khoảng 10.000 người đam mê bướm. Nhiều người có những chiếc tủ cất giữ hàng trăm, hàng nghìn mẫu vật. Tuy nhiên, các nghiên cứu đã phát hiện ra rằng, trong số 17.500 loài bướm trên thế giới, nhiều quần thể đang suy giảm. Các mối đe dọa đối với sự sống còn của chúng bao gồm mất môi trường sống; các hoạt động thâm canh trong nông nghiệp như sử dụng thuốc trừ sâu; ảnh hưởng của biến đổi khí hậu và cả nạn săn trộm.

Một số loài bướm hiếm trên thế giới được bảo vệ theo Công ước về buôn bán quốc tế các loài động vật và thực vật hoang dã có nguy cơ tuyệt chủng (Cites). Trong số hơn 40 loài được bảo vệ, hơn một nửa có thể được tìm thấy ở Indonesia, nơi sinh sống của khoảng 2.000 loài bướm. Ở quốc gia Đông Nam Á này, việc bắt các loài bướm quý hiếm là bất hợp pháp, trừ trường hợp nuôi nhốt. Tuy nhiên, không khó để tìm thấy các loài bướm vốn được bảo vệ lại đang bị mua bán trực tuyến. Một nghiên cứu của Đại học IPB ở Bogor năm 2021 chỉ ra, hầu hết người bán không đính kèm bằng chứng cho thấy các mẫu vật được nuôi nhốt khiến tính hợp pháp của chúng bị nghi ngờ.

Tiêu bản bướm là món quà lưu niệm phổ biến quanh Vườn quốc gia Bantimurung Bulusaraung, Indonesia

Chia sẻ của “người trong cuộc”

Joyo (bí danh) ở Bantimurung, bang Nam Sulawesi (Indonesia) là người săn bắt bướm từ nhỏ. Hiện anh quản lý một nhóm thợ săn xung quanh Vườn quốc gia Bantimurung Bulusaraung, hầu hết đều đang ở độ tuổi đi học. “Những đứa trẻ ở đây bắt bướm vì chúng muốn có tiền. Chúng cảm thấy vui khi mỗi ngày kiếm được khoảng 10.000 - 20.000 rupiah” - Joyo kể. Khi được hỏi đã bao giờ bị bắt vì phạm pháp, Joyo trả lời: “Quá thường xuyên, khi thì những người ở Sở Lâm nghiệp, khi thì lưới bị tịch thu”. Tuy nhiên, trị giá của những món hàng khiến những người như Joyo bất chấp để phạm luật.

Theo Joyo, giá của những tiêu bản bướm được quyết định bởi mức độ quý hiếm chứ không phải kích thước hay chủng loại. Có lần, mẫu vật của một loài quý hiếm đã mang về cho anh ta 1 triệu rupiah (khoảng 66 USD) và giá bán lại của nó sẽ “cao hơn nhiều”. Những con bướm chết có thể được treo trong những khung kính như món quà lưu niệm đầy màu sắc. Chúng cũng có thể được gấp lại, đặt trên các tấm kính rồi gửi đến các nhà sưu tập. Joyo nói: “Họ vận chuyển ra nước ngoài, chẳng hạn như Nhật Bản. Có rất nhiều nhà sưu tập từ nước ngoài đến đây cố gắng tìm những thứ quý hiếm”.

Ở Shikoku (Nhật Bản), Tiến sĩ Haruki đã sưu tầm được khoảng 10.000 con bướm. 80% bộ sưu tập này ông bỏ tiền ra mua, mẫu đắt nhất lên tới 7.500 USD. Tuy vậy, ông vẫn hy vọng sẽ mở rộng bộ sưu tập của mình. “Tôi tích trữ rất nhiều loài bướm với tư cách là một nhà sưu tập, bởi vì thật khó để hài lòng với chỉ một vài loài”. Ông Haruki đang tìm kiếm phiên bản của loài Ornithoptera Croesus chỉ sống ở Bắc Maluku mà Chính phủ Indonesia đã đình chỉ mọi hoạt động buôn bán loài này từ năm 2017. Tại Nhật Bản, yêu cầu pháp lý để có thể nhập khẩu động vật có tên trong Phụ lục II của Cites như Ornithoptera Croesus là giấy phép xuất khẩu hoặc giấy chứng nhận tái xuất khẩu. Một khi đã có giấy nhập khẩu, việc mua bán không phải là phạm pháp.

Hiện nhà chức trách trên toàn cầu phải đối mặt với những thách thức lớn trong việc chống buôn bán bất hợp pháp các loài động vật được bảo vệ. Điều này là do lượng lớn khách du lịch và kiến thức hiểu biết hạn chế của các nhân viên thực thi hay việc làm giả giấy phép. “Đôi khi đơn giản như thay đổi ngày tháng, thay đổi logo, giả mạo chữ ký trên một tài liệu là có được giấy phép giả” - bà Elizabeth John, Giám đốc truyền thông Traffic Southeast Asia (Tổ chức giám sát buôn bán động vật hoang dã Đông Nam Á) cho biết.

Một nhà làm phim trong chuyến đi cùng thợ săn bướm ở vườn quốc gia của Indonesia

Làm thế nào để bảo tồn bền vững?

Tuy nhiên, một số chuyên gia không đồng tình với quan điểm cho rằng việc săn bắt bướm là nguyên nhân chính dẫn đến suy giảm số lượng loài quý hiếm. Theo họ, nguyên nhân quan trọng nhất là sự suy giảm cây ký chủ mà loài bướm phụ thuộc vào. Số lượng bướm chết vì điều này cao hơn cả săn bắt. Djunijanti Peggie - chuyên gia về bướm tại Cơ quan Nghiên cứu và đổi mới quốc gia Indonesia tin rằng, chăn nuôi bướm tại các địa điểm sinh sản bán tự nhiên là một giải pháp để duy trì sự bền vững cho loài bướm Ornithoptera Croesus. Điều này dựa trên đánh giá về một địa điểm nuôi bướm trên đảo Bacan từ năm 2013. Đây là nơi có nhiều cây ký chủ và cho phép bướm hoang xâm nhập, đẻ trứng trên cây.

Trong một nghiên cứu được công bố năm 2023 trên Tạp chí Bảo tồn sinh học (thuộc Hiệp hội Bảo tồn sinh học quốc tế) có tiêu đề “20% số loài bướm được bán trực tuyến qua biên giới”, các nhà nghiên cứu cho biết, việc thu thập hoặc nuôi bướm trong tự nhiên là bền vững nếu môi trường sống tự nhiên của chúng được bảo tồn. Họ gợi ý rằng, những người thu gom địa phương có khả năng kiếm được mức lương trung bình bằng cách bán khoảng 3 mẫu vật/ngày nếu họ giao dịch trực tiếp với những người sưu tập, thay vì dựa vào các trung gian. Bởi nếu không tìm bắt, chúng cũng chết đi theo vòng đời. Các tác giả viết: “Chúng tôi đề xuất quy mô và mức độ buôn bán bướm toàn cầu tốt nhất nên được coi là một hoạt động khai thác tài nguyên bền vững, có mục tiêu, có tiềm năng đáng kể trong việc thúc đẩy bảo tồn môi trường sống của côn trùng”.

Trong một nghiên cứu khác, khảo sát 455 du khách đến Vườn quốc gia Bantimurung Bulusaraung, các nhà nghiên cứu lưu ý rằng, hoạt động buôn bán bướm “khá lâu đời và phức tạp”. Và vì vậy “các giải pháp đơn giản như cấm mọi hoạt động này không hề dễ dàng”. Các nhà nghiên cứu đề xuất các kế hoạch quản lý kỹ lưỡng, như xác định các loài bướm cần được bảo vệ ngay lập tức và thông báo điều này cho du khách qua các thông báo, biểu ngữ và tài liệu. Các loài ưu tiên nên được trưng bày bằng hình ảnh để dễ nhận biết hơn, đồng thời nên sử dụng tên khoa học và tên địa phương của chúng.

Hiện nhà chức trách trên toàn cầu phải đối mặt với những thách thức lớn trong việc chống buôn bán bất hợp pháp các loài động vật được bảo vệ. Điều này là do lượng lớn khách du lịch và kiến thức hiểu biết hạn chế của các nhân viên thực thi hay việc làm giả giấy phép.

Theo Channel News Asia