Chọn cách tiếp cận mềm mỏng?

Rào cản từ Luật Chống phá rừng

Vào tháng 6.2023, EU ban hành Quy định 2023/1115 của Nghị viện châu Âu về quản lý nhập khẩu và xuất khẩu các hàng hóa và sản phẩm gây mất diện tích rừng và suy thoái rừng (còn được gọi là Luật Chống phá rừng của châu Âu - EUDR). Được áp dụng từ tháng 1.2025, Luật này yêu cầu 7 nhóm sản phẩm và các chế phẩm từ dầu cọ, đậu nành, cà phê, ca cao, cao su, gỗ và thịt bò nhập khẩu vào thị trường EU hoặc từ EU xuất đi các nước phải tuân thủ các quy định về môi trường và chống phá rừng. Quy định này đặt ra các yêu cầu chứng nhận nghiêm ngặt đối với các công ty liên quan.

Nguồn: IRGA

Theo đó, các công ty phải cung cấp đầy đủ khả năng truy xuất nguồn gốc sản phẩm, bao gồm cả vị trí chính xác hàng hóa được sản xuất. Họ cũng phải chứng minh rằng các trang trại không nằm trên những vùng đất đã bị phá rừng sau năm 2020. Công ty nào vi phạm sẽ bị trừng phạt theo Luật, bao gồm tịch thu và từ chối đưa các sản phẩm không tuân thủ vào thị trường EU cũng như phạt tiền lên tới 4% tổng doanh thu hàng năm tại EU.

Các quy định này sẽ áp dụng cho các doanh nghiệp nhập khẩu và phân phối hàng hóa vào thị trường EU, cũng như các đơn vị xuất khẩu và phân phối hàng hóa từ EU đi các thị trường khác. EU cho phép các doanh nghiệp nhập khẩu và phân phối lớn có 18 tháng để chuẩn bị, sắp xếp lại chuỗi cung ứng để tuân thủ các quy định mới; trong khi đó, các doanh nghiệp vừa và nhỏ sẽ có thời gian chuẩn bị là 24 tháng.

Phản ứng từ các nước xuất khẩu dầu cọ

Quy định mới của EU đã vấp phải phản ứng gay gắt từ phía các quốc gia sản xuất và xuất khẩu dầu cọ lớn bao gồm Indonesia và Malaysia, hai nước chiếm tổng cộng 85% sản lượng dầu cọ của thế giới, trong đó Indonesia dẫn đầu về sản xuất dầu cọ và dầu diesel sinh học.

Malaysia cho rằng, EUDR làm tổn hại đến các nông dân nhỏ của nước này và gia đình của họ, vốn phụ thuộc vào xuất khẩu dầu cọ, cao su và các mặt hàng nông sản khác. Rào cản từ EU có nguy cơ làm giảm thu nhập hộ gia đình, tăng nghèo đói và gây hại cho các cộng đồng nông thôn. Malaysia cũng cáo buộc EU áp đặt tiêu chuẩn kép cho các quốc gia giàu tài nguyên hơn.

Trong khi đó, Chính phủ Indonesia mô tả EUDR mang tính phân biệt đối xử đối với các hộ nông dân nhỏ. Bộ trưởng điều phối các vấn đề kinh tế của Indonesia đã đi xa hơn khi chỉ trích EUDR là “luật của chủ nghĩa đế quốc”, bày tỏ sự thất vọng đối với EU vì “xây dựng những bức tường” đối với những quốc gia đang cố gắng thúc đẩy thương mại và phát triển nền kinh tế của mình.

Malaysia và Indonesia đã lần lượt đệ đơn khiếu nại lên Tổ chức Thương mại Quốc tế (WTO) nhằm phản đối EUDR, cho rằng lệnh cấm này mang tính phân biệt đối xử. Đơn khiếu nại của Malaysia được nộp vào tháng 1.2021 và vào tháng 3 vừa qua, WTO đã ra phán quyết có lợi cho EU, mặc dù WTO nhận thấy có sự “phân biệt đối xử không chính đáng” đối với Malaysia trong quá trình xây dựng chính sách của EU. Theo phán quyết, EU không cần phải rút lại các quy định của mình nhưng vẫn phải điều chỉnh để hạn chế tình trạng phân biệt đối xử.

Trong khi đó, đơn khiếu nại của Indonesia nộp vào tháng 8.2023 liên quan đến dầu diesel sinh học, đã được nước này rút lại một ngày trước khi kết quả vụ kiện của Malaysia được công bố.

Bất chấp phán quyết bất lợi của WTO, Malaysia vẫn xem đây là một chiến thắng. Bộ trưởng Bộ Đồn điền và Hàng hóa nước này Johari Abdul Ghani tuyên bố rằng phán quyết của WTO “chứng tỏ rằng các cáo buộc phân biệt đối xử của Malaysia thực sự chính đáng” và Malaysia dự định tiếp tục bảo vệ thị trường dầu cọ của mình trước các rào cản thương mại.

Nỗ lực phát triển dầu cọ theo hướng bền vững

Mặc dù EUDR có thể đã đóng một số cánh cửa xuất khẩu của cả Indonesia và Malaysia, cả hai quốc gia này đã tìm được các thị trường khác để theo đuổi, chứng minh rằng thế giới chưa thể từ bỏ hoàn toàn dầu cọ, ít nhất là trong tương lai gần.

Vào tháng 9.2023, Malaysia đã công bố một thỏa thuận với Trung Quốc nhằm tăng gấp đôi kim ngạch xuất khẩu dầu cọ, hứa hẹn thúc đẩy thương mại và ổn định chuỗi cung ứng dầu cọ toàn cầu.

Malaysia cũng đang nỗ lực chứng minh sự tiến bộ hướng tới dầu cọ bền vững. Vào tháng 4.2024, Johari kêu gọi EU hành động công bằng trong việc thực thi các luật môi trường “nghiêm ngặt” như vậy, nhấn mạnh rằng Malaysia đang nỗ lực hướng tới các mục tiêu khí hậu đầy tham vọng của mình. Malaysia đang thực hiện các biện pháp thay thế để chứng minh việc khai thác dầu cọ là bền vững, quốc gia này hiện đang hợp tác với Nhật Bản để biến những cây cọ bị đốn hạ thành sinh khối cho năng lượng tái tạo. Cây cọ thường bị đốn hạ khi năng suất giảm và bị phân hủy, thải ra khí metan và trở thành nơi sinh sản cho mối.

Indonesia cũng có động thái tương tự khi chuyển sang sử dụng dầu diesel sinh học, không chỉ để bảo vệ thị trường xuất khẩu dầu cọ mà còn để chứng tỏ hướng chuyển đổi trong sản xuất dầu cọ bền vững. Vào tháng 8.2023, Indonesia đã mở rộng chương trình diesel sinh học B35 bắt buộc (pha trộn nhiên liệu thông thường với 35% nhiên liệu diesel sinh học) để tăng mức tiêu thụ năng lượng tái tạo trong khu vực. Bằng cách tăng cường sử dụng dầu diesel sinh học, Indonesia đang giảm nhập khẩu dầu, tạo ra thị trường xuất khẩu nhiên liệu có giá cả phải chăng hơn.

Tổng thống mới đắc cử của Indonesia Prabowo Subianto dự định tăng chương trình bắt buộc này lên B50 và chính phủ Indonesia hiện tại đang xem xét triển khai B40 vào cuối năm nay. Nước này cũng đã áp dụng dầu diesel sinh học cho hàng không bền vững khi thực hiện chuyến bay thương mại đầu tiên sử dụng nhiên liệu pha trộn từ dầu cọ vào tháng 10.2023.

Mỹ đã hỗ trợ các nỗ lực phát triển dầu cọ bền vững của Indonesia thông qua Biên bản ghi nhớ ký giữa Cơ quan Phát triển quốc tế Hoa Kỳ (USAID) và Tổ chức Bàn tròn về dầu cọ bền vững (RSPO). Bản ghi nhớ nhấn mạnh hợp tác giữa các bên liên quan, bao gồm chính quyền địa phương và khu vực tư nhân, để cải thiện quản lý môi trường và quy hoạch sử dụng đất.

Cách tiếp cận có lợi cho tất cả

Các chuyên gia cho rằng, thay vì cố gắng xóa sổ dầu cọ bằng các rào cản thương mại, EU nên thúc đẩy đối thoại với cả Indonesia và Malaysia để xem xét các cơ hội phát triển dầu cọ bền vững. Belvinder Kaur Sron, thành viên của Hội đồng Dầu cọ Malaysia cho rằng “là một đối tác, chúng ta không thể đưa ra lệnh cấm trước khi đối thoại”. Các cuộc đối thoại phải được tổ chức lại trước khi các quy định có hiệu lực, nhằm bảo đảm tính minh bạch giữa EU với Indonesia và Malaysia. Những cuộc đối thoại này cũng nên có sự góp mặt của các đối tượng bị ảnh hưởng nhiều nhất, bao gồm các hộ nông dân nhỏ lẻ, để tạo cơ hội hơn cho các dự án và giải pháp đổi mới.

EU cũng có thể tham khảo các dự án hợp tác khác khi xem xét chương trình bền vững tiềm năng với Indonesia và Malaysia. Chẳng hạn Chương trình hỗ trợ các hộ sản xuất dầu cọ nhỏ của USAID đã giúp thúc đẩy tăng trưởng kinh tế ở Liberia thông qua hỗ trợ các hộ sản xuất cọ dầu nhỏ để đổi lấy cam kết của họ về giảm nạn phá rừng. Dự án cũng cung cấp cho nông dân Liberia trồng dầu cọ các phương pháp canh tác và công nghệ tưới tiêu hiện đại ít gây hại cho môi trường, cho phép họ tiếp cận tín dụng chi phí thấp. Bằng cách hợp tác với Indonesia và Malaysia để tạo ra các giải pháp tương tự, EU có thể duy trì mối quan hệ thương mại bền chặt với các cường quốc dầu cọ toàn cầu mà còn có thể trở thành đối tác hỗ trợ cả hai quốc gia trong quá trình chuyển đổi khí hậu.

Quỳnh Vũ (Theo The Diplomat)