Chống ngập ở TPHCM: Từ những điểm nghẽn hạ tầng đến quyết tâm mới

Nỗi ám ảnh mang tên ngập lụt

Mùa mưa phương Nam thường kéo dài từ cuối tháng 4 đến tháng 11, và trong nhiều năm nay, mỗi khi mùa mưa đến, người dân TP HCM lại phải đối mặt với nỗi ám ảnh mang tên ngập lụt. Mỗi trận mưa lớn là một lần cả thành phố như nín thở với những điểm ngập không lối thoát.

Điển hình như cơn mưa lớn chỉ trong hơn 30 phút vào tối 5/8 đã khiến nhiều tuyến đường tại TP HCM ngập sâu hơn một mét, giao thông hỗn loạn, ùn tắc, sinh hoạt người dân đảo lộn.

Cơm mưa lớn ngày 5/8 khiến nhiều tuyến đường ngập sâu, người dân phải bì bõm dắt xe máy qua những chỗ ngập

Hay như gần đây nhất, liên tiếp trong 3 ngày 9-11 tháng 9, mưa kéo dài, kết hợp với triều cường đã khiến nhiều tuyến đường, khu vực trũng thấp, ven sông, kênh rạch ở TP HCM bị ngập, giao thông đi lại gặp khó khăn.

Đường Trần Xuân Soạn, phường Tân Thuận, TP HCM, ngập nặng sau mưa lớn kết hợp triều cường ngày 9/9

Có thể thấy, tình trạng ngập lụt không chỉ gây thiệt hại vật chất, ảnh hưởng đời sống, mà còn bào mòn niềm tin của người dân. Cảnh bì bõm sau cơn mưa, ngâm mình trong dòng nước, dắt bộ vì xe chết máy đã trở nên quá quen thuộc. Nhiều người dân ở khu vực ven kênh, rạch, chia sẻ rằng họ đã quá mệt mỏi với việc dọn dẹp nhà cửa sau mỗi cơn mưa, với cảnh buôn bán đình trệ, và với nỗi lo sợ tài sản bị hư hỏng.

Nhiều người dân cũng thắc mắc, vì sao thành phố đã đầu tư rất nhiều kinh phí cho việc chống ngập nhưng tình hình vẫn không thay đổi qua các năm, đặc biệt là nhiều dự án ngàn tỷ mang theo sự kỳ vọng rất lớn của người dân về một viễn cảnh TP HCM không còn ngập lụt thì đến nay vẫn “dậm chân tại chỗ”.

Ngập nặng tại Quốc lộ 50, đoạn qua Huyện Bình Chánh (cũ) sau cơn mưa lớn kết hợp triều cường vào ngày 10/9 (Ảnh: An Biên)

Nổi bật nhất là dự án giải quyết ngập do triều khu vực TPHCM có xét đến yếu tố biến đổi khí hậu, tổng vốn đầu tư gần 10.000 tỷ đồng theo hình thức BT (xây dựng - chuyển giao), khởi công từ năm 2016. Dự án gồm 6 cống kiểm soát triều quy mô lớn cùng gần 8 km đê bao, nhằm kiểm soát ngập cho khu vực rộng 570 km², bảo vệ khoảng 6,5 triệu dân sống tại trung tâm TPHCM và ven sông Sài Gòn. Tính đến nay, dự án đã hoàn thành hơn 90% khối lượng thi công. Tuy nhiên, từ tháng 11/2020 đến nay, công trình phải tạm dừng vì vướng mắc pháp lý và thiếu hụt vốn.

Hay như dự án nạo vét cải tạo kênh Tham Lương – Bến Cát – rạch Nước Lên, có tổng mức đầu tư hơn 9.000 tỷ đồng với chiều dài 32 km. Dự án được kì vọng khi hoàn thành, TPHCM sẽ có thêm một tuyến kênh cải thiện hệ thống tiêu thoát nước cho khoảng 15.000 ha, giảm ngập úng, cải thiện giao thông khu vực. Dự án được khởi công từ tháng 2/2023, dự kiến hoàn thành vào năm 2025, tuy nhiên hiện nay tiến độ vẫn không được như mục tiêu ban đầu.

Dự án nạo vét cải tạo kênh Tham Lương – Bến Cát – rạch Nước Lên hoàn thiện sẽ góp phần nhằm giảm ngập nước, giải quyết ô nhiễm môi trường và kết nối hạ tầng giao thông.

Lời giải cho bài toán "chống ngập" và sự nỗ lực của chính quyền TP HCM

Ngập lụt ở TP HCM là kết quả của một "phức hợp" các nguyên nhân, từ tự nhiên đến con người. Bên cạnh lượng mưa vượt quá khả năng tiêu thoát và triều cường dâng cao, TP HCM còn đối mặt với tình trạng sụt lún nền đất nghiêm trọng. Các chuyên gia địa chất cảnh báo, tốc độ sụt lún tại một số khu vực ven biển và khu vực có mật độ khai thác nước ngầm cao có thể lên tới 1-2 cm/năm. Tốc độ này nhanh hơn nhiều so với mực nước biển dâng, khiến các vùng đất trũng ngày càng thấp hơn, dễ bị ngập lụt hơn.

Hạ tầng thoát nước của thành phố cũng đã quá tải và lỗi thời. Nhiều tuyến cống được xây dựng từ trước năm 1975 với đường kính nhỏ, không còn phù hợp với tốc độ đô thị hóa chóng mặt. Việc san lấp kênh rạch, ao hồ để xây dựng các khu dân cư đã làm mất đi hàng nghìn hecta diện tích điều tiết tự nhiên, biến các mảng xanh, hồ nước thành những "ốc đảo" bê tông.

TP HCM nhiều năm nỗ lực để khắc phục vấn đề ngập do triều cường

Giữa muôn vàn thách thức, TP HCM đã và đang triển khai hàng loạt dự án chống ngập trọng điểm. Mặc dù có những trở ngại trong thời gian vừa qua, nhưng trong năm 2025, đặc biệt là kể từ khi sát nhập với tỉnh Bà Rịa – Vũng Tàu và tỉnh Bình Dương, chính quyền TP HCM mới đã thể hiện rõ quyết tâm xử lý các điểm nóng về ngập, cũng như các giải pháp đẩy nhanh tiến độ các công trình, dự án chống ngập trọng điểm.

Cụ thể, với “dự án giải quyết ngập do triều cường khu vực TPHCM có xét đến yếu tố biến đổi khí hậu” Sau khi Chính phủ ban hành Nghị quyết 212 vào ngày 21/7 nhằm tháo gỡ các nút thắt để dự án chống ngập 10.000 tỷ này sớm được tái khởi động, hoàn thành và đưa vào khai thác trong năm 2026; Ngày 1/8, UBND TP HCM đã họp bàn với các sở, ngành, chủ đầu tư dự án để triển khai. Theo đó, tất cả nội dung thuộc trách nhiệm của UBND TP HCM, như điều chỉnh dự án, đàm phán hợp đồng, đề xuất quỹ đất thanh toán BT, bàn giao quyết toán và kiểm toán sẽ hoàn tất trong tháng 10/2025. Nếu diễn biến thuận lợi, Dự án sẽ có thể tái khởi động vào cuối năm và hoàn thành đưa vào sử dụng trong năm 2026.

Dự án Giải quyết ngập do triều khu vực TP HCM có xét đến yếu tố biến đổi khí hậu giai đoạn 1 đang rất được người dân kỳ vọng hoàn thành và đưa vào vận hành trong thời gian sớm

Đặc biệt, trước tình trạng ngập lụt phức tạp tại "rốn ngập" khu vực Thủ Đức, UBND TP HCM đã có những chỉ đạo khẩn cấp. Thành phố yêu cầu các đơn vị liên quan phải có những giải pháp cụ thể, xử lý dứt điểm các điểm ngập cục bộ ngay trong năm 2025. Đây là tín hiệu tích cực, thể hiện quyết tâm của lãnh đạo thành phố trong việc giải quyết vấn đề cốt lõi này.

Cụ thể, trên cơ sở đề án chống ngập, xử lý nước thải TP HCM giai đoạn 2020-2045 và 2020-2030 được UBND TP HCM phê duyệt, Phó Chủ tịch UBND TP HCM Bùi Xuân Cường giao Sở Xây dựng khẩn trương tổng kết, đánh giá và hoàn thành báo cáo để phục vụ Đại hội Đảng bộ TP HCM. Đồng thời, tiếp tục rà soát tham mưu UBND TP HCM chỉ đạo, điều hành xử lý các nội dung về chống ngập và xây dựng đề án, kế hoạch mới (kèm theo dự thảo) giai đoạn 2026-2030 và giai đoạn 2030-2045, phù hợp với địa bàn toàn TP HCM trong tình hình mới sau sáp nhập. Trong đó, đề án, kế hoạch mới phải hoàn thành đề cương trong quý IV-2025; trình duyệt đề án, kế hoạch quý I-2026.

Giai đoạn trước mắt, để giải quyết các điểm ngập cục bộ, phát sinh trong thời gian qua như khu vực chợ Thủ Đức, Thảo Điền, Lê Văn Việt, Nguyễn Duy Trinh... TP HCM yêu cầu Sở Xây dựng khẩn trương phối hợp với các đơn vị liên quan tổng hợp thành báo cáo, đề xuất UBND TP HCM giải pháp thực hiện trong năm 2025.

Lê Vũ