Chủ động giải pháp ứng phó hạn mặn ở vùng Đồng bằng sông Cửu Long

Lúa ở Bến Tre bị thiệt hại do hạn mặn. Ảnh tư liệu: Trần Thị Thu Hiền/TTXVN

Hạn mặn đến sớm

Theo Viện Khoa học Thủy lợi miền Nam, lưu vực sông Mê Kông bao gồm cả Đồng bằng sông Cửu Long đang chịu ảnh hưởng của hiện tượng La Nina và dự báo tiếp tục ảnh hưởng đến tháng 3/2025, sau đó có khả năng chuyển sang ENSO trung tính.

Đến thời điểm hiện tại, diễn biến xâm nhập mặn tuy chưa ảnh hưởng gay gắt nhưng vào các kỳ triều cường, xâm nhập mặn đã ảnh hưởng gián đoạn từ 3 - 5 ngày trong việc lấy nước của hệ thống công trình thủy lợi cách biển từ 40 - 60 km; sẽ gây ra thiệt hại trong sản xuất nông nghiệp và thiếu nước sinh hoạt. Xâm nhập mặn tại các cửa sông vùng Đồng bằng sông Cửu Long từ đầu mùa khô đến nay đã xuất hiện liên tục. Tại các cửa sông Cửu Long ghi nhận ranh mặn 4g/l cao nhất đã xuất hiện từ 42 - 60 km, tùy từng cửa sông. Riêng tại sông Cổ Chiên và sông Hậu, xâm nhập mặn đã xuất hiện cao hơn trung bình nhiều năm.

Từ nay đến cuối mùa khô, Đồng bằng sông Cửu Long còn có các đợt xâm nhập mặn vào các kỳ triều cường. Cụ thể, từ ngày 24/2 - 4/3/2025, xâm nhập mặn bắt đầu tăng dần theo kỳ triều cường, với chiều sâu dự báo ranh mặn 4g/l lớn nhất ở các cửa sông Cửu Long trong kỳ triều vào khoảng 45 - 62 km. Dự báo, đây có khả năng là đợt xâm nhập mặn sâu nhất từ đầu mùa khô trên các cửa sông Cửu Long...

Từ giữa tháng 3 đến hết mùa khô năm 2025, Đồng bằng sông Cửu Long còn các đợt xâm nhập mặn vào các kỳ triều cường: từ ngày 11 - 15/3/2025 và từ ngày 30/3 - 2/4. Trường hợp nguồn nước thượng lưu về hạn chế, chiều sâu xâm nhập mặn ở các cửa sông Cửu Long ở mức tương đương như trong tháng 2/2025. Đối với vùng hai sông Vàm Cỏ, xâm nhập mặn có thể kéo dài sang tháng 4/2025 nếu khu vực chưa xuất hiện mưa.

Dự báo trong mùa khô năm 2025, tình trạng xâm mặn diễn ra sớm hơn và nghiêm trọng hơn so với những năm trước. Mực nước trên sông Mê Kông tiếp tục giảm do lượng mưa thấp, khiến nhiều tỉnh Đồng bằng sông Cửu Long; đặc biệt là Bến Tre, Trà Vinh và Sóc Trăng phải đối mặt với độ mặn cao chưa từng thấy. Một số điểm đo độ mặn vượt mức cho phép trong nước sản xuất nông nghiệp, làm giảm năng suất lúa từ 30 - 50% tại nhiều địa phương. Tình trạng này không chỉ ảnh hưởng đến cây trồng mà còn tác động trực tiếp đến cuộc sống của hàng triệu người dân nông thôn, nhiều gia đình phải tìm kiếm nguồn nước ngọt từ xa cho sinh hoạt hằng ngày.

Giám đốc Đài Khí tượng Thủy văn Tiền Giang Võ Văn Thông dự báo, tình hình xâm nhập mặn mùa khô 2024 - 2025 ở mức cao hơn trung bình nhiều năm, tương đương mùa khô 2023 - 2024. Khu vực phía Đông của tỉnh là vùng chịu tác động trực tiếp của xâm nhập mặn. Để đảm bảo ngăn mặn và nước ngọt tưới cho khoảng 38.400 ha tại vùng Dự án Ngọt hóa Gò Công, tỉnh đã đưa ra nhiều giải pháp công trình và phi công trình. Tiền Giang đang tập trung kiểm tra chặt chẽ diễn biến chất lượng nguồn nước, mực nước, mặn trên sông Tiền, sông Vàm Cỏ, sông Năm Thôn; phối hợp với Đài Khí tượng Thủy văn tỉnh Bến Tre, Long An theo dõi diễn biến mặn từ cửa sông Hàm Luông xâm nhập qua sông Tiền, xâm nhập mặn trên tuyến sông Vàm Cỏ để các địa phương biết chủ động đắp đập ngăn mặn kịp thời.

Theo Giám đốc Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn tỉnh Tiền Giang Trần Hoàng Nhật Nam, xâm nhập mặn mùa khô 2024 - 2025 đến sớm hơn gần 25 ngày. Do đó, Sở đã tham mưu và được UBND tỉnh phê duyệt phương án về phòng, chống và ứng phó với hạn, xâm nhập mặn trong mùa khô năm 2024 - 2025 theo kịch bản của năm 2023 - 2024 để bảo vệ sản xuất an toàn và nước sinh hoạt cho người dân.

Ông Đặng Hoàng Lam, Giám đốc Đài Khí tượng thủy văn tỉnh Bến Tre cho biết, xâm nhập mặn vào các huyện Châu Thành, Mỏ Cày Bắc, Bình Đại Trên nhánh sông Hàm Luông. Xâm nhập mặn bắt đầu sớm, biên mặn xâm nhập đến ấp Thanh Sơn 4, xã Thanh Tân , huyện Mỏ Cày Bắc, cách cửa sông 51,2 km. Trên sông Cổ Chiên, mặn xâm nhập đến ấp Cầu Cống, xã Nhuận Phú Tân, huyện Mỏ Cày Bắc, cách cửa sông 51 km. Các địa phương cách cửa sông từ 51 - 69 km trở xuống nên theo dõi và kiểm tra độ mặn khi vận hành cống và sử dụng nước sông trực tiếp.

Hội Nông dân tỉnh Bến Tre đã khởi động Chương trình tập huấn giải pháp ứng phó phòng, chống xâm nhập mặn mùa khô cho các xã trong toàn tỉnh. Theo ông Nguyễn Văn Bàn, Chủ tịch Hội, các cấp Hội Nông dân tập trung tuyên truyền, huy động nguồn lực và thực hiện nhiệm vụ với quyết tâm chính trị cao; tiếp tục phát động hội viên, nông dân thực hiện cao điểm phong trào thi đua “Đồng Khởi trữ nước ngọt” để phục vụ sinh hoạt, sản xuất trong mùa hạn mặn; đồng thời học tập, nhân rộng các mô hình, giải pháp hay về trữ nước ngọt hiệu quả.

Cần giải pháp bền vững

Theo các nhà khoa học, nguyên nhân sâu xa hạn mặn do biến đổi khí hậu. Nhiệt độ toàn cầu tiếp tục tăng, dẫn đến hiện tượng thời tiết cực đoan như hạn hán kéo dài và lũ lụt bất thường, làm gia tăng nguy cơ xâm mặn. Trong khi đó, nguyên nhân trực tiếp chính là do hệ thống thủy lợi chưa thực sự phát huy tối đa khả năng điều tiết nước, khiến nguồn nước ngọt bị cạn kiệt vào mùa khô. Thêm vào đó, tình trạng khai thác nước ngầm quá mức đã làm cho nước mặt giảm, khiến nước mặn xâm nhập vào sâu trong nội địa.

Hệ lụy của tình trạng xâm mặn ảnh hưởng đến sản xuất và đời sống nghiêm trọng. Nhiều diện tích lúa nước bị mất trắng, ảnh hưởng trực tiếp đến thu nhập của nông dân. Một số gia đình đã lâm vào cảnh khốn khó, buộc phải chuyển đổi sang các giống cây trồng khác nhưng không đạt hiệu quả kinh tế cao. Bên cạnh đó, nguồn nước sinh hoạt nhiều khu vực, đặc biệt là các huyện ven biển đang thiếu nước sạch, buộc người dân phải mua nước với giá cao hoặc sử dụng nước không đảm bảo chất lượng.

Theo Phó Giáo sư, Tiến sĩ Trần Bá Hoằng, Viện Trưởng Viện Khoa học thủy lợi miền Nam, các địa phương nằm trong vùng ảnh hưởng cần tiếp tục theo dõi chặt chẽ diễn biến thời tiết, nguồn nước, xâm nhập mặn trên các bản tin dự báo cập nhật của các cơ quan chuyên ngành để có giải pháp quản lý nguồn nước hiệu quả; đồng thời tổ chức vận hành hợp lý công trình thủy lợi để lấy nước tối đa vào các ao, hồ phân tán, mương liếp và túi trữ nước khi ngoài sông xuất hiện nước ngọt vào lúc triều thấp, chân triều.

Các địa phương tiếp tục rà soát hệ thống cống, đê bao đảm bảo không để rò rỉ nước mặn vào trong đồng. Người dân trong vùng dự báo rủi ro xâm nhập mặn cần phối hợp chặt chẽ với các cơ quan quản lý chuyên ngành về lịch mùa vụ; sau khi thu hoạch lúa Đông Xuân xong phải chờ nguồn nước ngọt trên sông ổn định hoặc chờ mưa diện rộng mới xuống giống vụ Hè Thu tiếp theo. Tại các vùng cây ăn trái trước khi lấy nước tưới, người dân cần kiểm tra chặt chẽ độ mặn; tăng cường các giải pháp tích trữ nước, sử dụng nước tưới tiết kiệm và các giải pháp chống thất thoát nước cho cây trồng.

Ngoài ra, giải pháp phát triển giống cây trồng thích ứng hạn mặn nhằm đảm bảo năng suất trong điều kiện xâm mặn cũng cần nhanh chóng thực hiện bên cạnh việc giáo dục và nâng cao nhận thức về các biện pháp phòng, chống xâm mặn và tiết kiệm nước trong sản xuất - Phó Giáo sư, Tiến sĩ Trần Bá Hoằng nhấn mạnh.

Nguyễn Văn Việt (TTXVN)