Chủ động và chuyên nghiệp tiếp nhận cổ vật qua đường ngoại giao

Hoàn trả cổ vật bị buôn bán trái phép

Việc trao trả hiện vật này được thực hiện Công ước của UNESCO năm 1970 về các biện pháp phòng ngừa, ngăn chặn việc xuất nhập cảnh và buôn bán trái phép các tài sản văn hóa mà Việt Nam là quốc gia thành viên.

Theo đó, năm 2013, trong cuộc điều tra tại bang Indianna, Cục Điều tra Liên bang Hoa Kỳ (FBI) đã phát hiện công dân Donald Miller (hiện đã qua đời), tự xưng là nhà từ thiện và nhà khảo cổ nghiệp dư đã lưu giữ trái phép bộ sưu tập lớn cổ vật và hài cốt của gần 500 người người Mỹ bản địa và của nước ngoài.

Năm 2014, FBI đã thu hồi hơn 7.000 đồ vật/hiện vật, Donald Miller sau đó từ bỏ quyền sở hữu với các đồ vật này, hợp tác với FBI, mong muốn các đồ vật được trả lại cho chủ sở hữu hợp pháp.

Ngày 27.2.2019, FBI công bố thông cáo báo chí trên website của FBI, tuyên bố mong muốn trao trả các tác phẩm nghệ thuật bị đánh cắp về với cộng đồng mà chúng thuộc về, đồng thời kêu gọi các chính phủ nước ngoài liên hệ và cử chuyên gia giám định liên hệ với FBI.

Lễ tiếp nhận hiện vật do Hoa Kỳ trao trả Việt Nam sáng 18.11

Sau khi tiếp nhận thông tin, Đại sứ quán Việt Nam tại Hoa Kỳ đã gửi Bộ Văn hóa Thể thao và Du lịch thông báo về việc FBI đề nghị trao trả một số cổ vật được xác định là có nguồn gốc Việt Nam. Ngày 6.5.2022, Cục Hợp tác quốc tế, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đã gửi văn bản đến Đại sứ quán Việt Nam tại Hoa Kỳ và các cơ quan liên quan khẳng định việc Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch tiếp nhận số cổ vật trên là đúng quy định theo điều 45 Luật Di sản văn hóa và giao Bảo tàng Lịch sử Quốc gia tiếp nhận số cổ vật trên qua đường ngoại giao và lưu giữ, quản lý theo quy định.

Ngày 5.8.2022, được sự đồng ý và ủy quyền của Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch, Đại sứ quán Việt Nam tại Hoa Kỳ đã tiếp nhận số cổ vật từ FBI. Ngày 31.8.2022, tại Washington DC, Hoa Kỳ, đại diện Đại sứ quán Việt Nam tại Hoa Kỳ đã bàn giao cho Vụ Châu Mỹ (Bộ Ngoại giao) trực tiếp mang về Việt Nam để bàn giao cho Bảo tàng Lịch sử Quốc gia.

Ngày 4.10.2022, tại Vụ Châu Mỹ (Bộ ngoại giao), đại diện Bảo tàng Lịch sử Quốc gia cùng thành viên Hội đồng Giám định cổ vật của Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đã xem xét, giám định hiện vật và nhận bàn giao tổng số 10 hiện vật trên gồm: 1 rìu đá Hậu kỳ đá mới, 4 hiện vật (3 rìu đồng, 1 nồi gốm) văn hóa Đông Sơn, 3 tượng cá sấu đá thế kỷ I - II, 2 tẩu đồng thế kỷ XVII - XVIII.

Bà Pamnella De Volder - Tham tán Thông tin - Văn hóa, Đại sứ quán Hoa Kỳ tại Việt Nam phát biểu tại lễ trao trả hiện vật

Phát biểu tại lễ trao hiện vật, bà Pamnella De Volder - Tham tán Thông tin - Văn hóa, Đại sứ quán Hoa Kỳ tại Việt Nam cảm ơn Chính phủ Việt Nam với sự cam kết chặt chẽ trong hợp tác quốc tế chống lại tội phạm liên quốc gia có tổ chức, đặc biệt là những tội phạm liên quan tới văn hóa và nghệ thuật.

Đại diện cho Chính phủ Hoa Kỳ trao trả những cổ vật này cho Việt Nam, bà Pamnella De Volder cho biết: “Với sự cam kết mạnh mẽ, chúng tôi nhấn mạnh khẳng định rằng Chính phủ Hoa Kỳ luôn sẵn sàng hỗ trợ Việt Nam trong việc điều tra, nghiên cứu, thu hồi, hoàn trả những cổ vật đã bị buôn bán trái phép cho quốc gia có quyền sở hữu chính đáng. Và sự cam kết này đã được thể hiện trong Biên bản ghi nhớ phòng chống tội phạm liên quốc gia được ký bởi Bộ Công an Việt Nam và Cục Điều tra Liên bang Hoa Kỳ”.

Bên cạnh hỗ trợ phòng chống tội phạm liên quốc gia trong lĩnh vực văn hóa và nghệ thuật, Chính phủ Hoa Kỳ cũng hỗ trợ các quốc gia khác trong lĩnh vực văn hóa, tài trợ bảo tồn văn hóa. Một trong những chương trình lớn nhất là Quỹ bảo tồn văn hóa của Đại sứ Hoa Kỳ. Tới nay, Hoa Kỳ đã hỗ trợ hơn 1,2 triệu USD để bảo tồn cổ vật và di sản quốc gia, đã có 16 dự án được thực hiện ở Việt Nam...

Cần có chương trình điều tra, phối hợp thu hồi cổ vật

Chia sẻ tại lễ tiếp nhận hiện vật, Giám đốc Bảo tàng Lịch sử Quốc gia Nguyễn Văn Đoàn đánh giá: Đây là hoạt động hết sức ý nghĩa khi Việt Nam đang hướng đến kỷ niệm Ngày Di sản văn hóa Việt Nam, đồng thời để Bảo tàng với chức năng, nhiệm vụ của mình tiếp tục có cơ hội sưu tầm, bổ sung sưu tập hiện vật, hoàn thiện đầy đủ hơn, thực hiện tốt việc bảo tồn phát huy di sản văn hóa của dân tộc.

"Chúng tôi sẽ có trách nhiệm bảo tồn, lưu giữ và phát huy giá trị các hiện vật mà Chính phủ Hoa Kỳ trao lại. Mong rằng trong thời gian tới đây sẽ tiếp tục nhận được sự hợp tác, chia sẻ của các bạn để chúng tôi tiếp tục đón nhận được những hiện vật của Việt Nam...” - TS. Nguyễn Văn Đoàn nói.

Giám đốc Bảo tàng Lịch sử Quốc gia Nguyễn Văn Đoàn cho đây là hoạt động ý nghĩa để Bảo tàng sưu tầm, bổ sung sưu tập hiện vật

Phó Giám đốc Bảo tàng Lịch sử Quốc gia Nguyễn Thị Thu Hoan cho biết, đây là sưu tập thứ hai mà Bảo tàng tiếp nhận từ nước ngoài. Điều này thể hiện nỗ lực vượt qua khó khăn khi nước ta chưa có quy định cơ chế rõ ràng để hồi hương cổ vật... Dưới góc độ khác, khi cổ vật về tới Việt Nam, không chỉ bổ sung cho sưu tập hiện vật của Bảo tàng, mà còn mở ra cánh cửa sưu tập các hiện vật ý nghĩa, trong nước rất cần sưu tầm bổ sung để có những trưng bày phong phú, hấp dẫn hơn, phản ánh đúng giá trị văn hóa Việt Nam.

Trong khi đó, theo nhà nghiên cứu sử học Dương Trung Quốc: “Sự kiện nói lên rằng, di sản văn hóa luôn mang giá trị nhân loại, thế giới càng ngày càng hướng tới những giá trị và hành xử chung trong tôn trọng di sản của quá khứ. Chúng ta hội nhập với thế giới, cả hệ thống pháp lý của thế giới, trong đó có việc bảo tồn những giá trị văn hóa. Thời gian vừa qua, chúng ta đã chứng kiến khá nhiều sự kiện các quốc gia trao trả di sản cho nhau. Điều đó cho thấy chúng ta càng có trách nhiệm bảo tồn di sản của dân tộc mình, quan tâm hơn tới di sản của Việt Nam đang lưu lạc ở nước ngoài do nhiều nguyên nhân của lịch sử. Và nếu chúng ta làm tốt cam kết quốc tế, duy trì quan hệ tốt đẹp, chúng ta có cơ hội thu hồi di sản, và lan tỏa giá trị di sản ấy trong giá trị chung của nhân loại...”

Các cổ vật được Hoa Kỳ trao trả cho Việt Nam

Theo ông Dương Trung Quốc, từ việc tiếp nhận hiện vật hôm nay, hay thành công trong đàm phán hồi hương ấn vàng Hoàng đế chi bảo, thể hiện Việt Nam rất nhanh nhạy trong hồi hương cổ vật. “Vụ việc vừa rồi cho thấy Chính phủ rất sẵn sàng, nhân dân, các dòng họ cũng sẵn sàng, các cơ quan văn hóa vào cuộc nhanh... Tuy nhiên, quan trọng hơn, khi là Đại biểu Quốc hội, tôi đã từng kiến nghị Nhà nước nên có chương trình điều tra di sản văn hóa Việt Nam ở nước ngoài, như Pháp, Nhật Bản, Hoa Kỳ... trên cơ sở đó chúng ta không những trao đổi thông tin, mà từng bước phối hợp để thu hồi các hiện vật cần thiết về nước, tăng cường hiểu biết giữa Việt Nam và các quốc gia khác, khắc phục những hậu quả của quá khứ”.

Vui mừng về việc các cổ vật được hồi hương, tiếp nối dòng chảy lịch sử của Việt Nam, Phó Cục trưởng Cục Hợp tác quốc tế, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch Trần Nhất Hoàng cho rằng: Đây là công việc không mới, nhưng thời gian gần đây, với vị thế của Việt Nam và sự quan tâm nhiều hơn đến văn hóa, cổ vật, chúng ta đã kịp thời tiếp cận và có kết quả đáng khích lệ. “Khi tiếp nhận thông tin, xử lý thông tin, tính chủ động và chuyên nghiệp đã mang lại kết quả, đưa cổ vật về đúng nơi của nó. Tôi nghĩ tiếp sau đây sẽ có nhiều cổ vật được hồi hương và phát huy giá trị” - ông Trần Nhất Hoàng nhận định.

Ngọc Phương