Chủ hộ kinh doanh tham gia bảo hiểm xã hội bắt buộc: Cần áp dụng cơ chế linh hoạt

Phù hợp với xu hướng phát triển

Từ 1/7/2025, chủ hộ kinh doanh phải tham gia bảo hiểm xã hội bắt buộc theo quy định của Luật Bảo hiểm xã hội năm 2024 nhằm mở rộng đối tượng được tham gia và thụ hưởng đầy đủ các chế độ an sinh.

Trao đổi với Báo Công Thương, Luật sư Nguyễn Thanh Hà – Chủ tịch Công ty Luật SBLAW cho rằng, quy định này giúp tăng cường tính minh bạch và đồng bộ trong quản lý lao động, đảm bảo công bằng giữa các loại hình doanh nghiệp và hộ kinh doanh.

“Theo quy định tại điểm b Khoản 1 Điều 2 Luật Bảo hiểm xã hội 2014, người lao động làm việc theo hợp đồng lao động có thời hạn từ 1 tháng đến dưới 3 tháng đều thuộc đối tượng tham gia bảo hiểm xã hội bắt buộc. Do vậy, việc mở rộng phạm vi áp dụng sang hộ kinh doanh là hợp lý, vì đây cũng là một hình thức kinh doanh có sử dụng lao động”- ông Hà cho hay.

Cần có chính sách hỗ trợ mức đóng, đồng thời đẩy mạnh tuyên truyền về lợi ích của bảo hiểm xã hội tới các hộ kinh doanh

Tuy nhiên, việc triển khai chính sách sẽ gặp không ít thách thức. Trong đó, theo Luật sư Nguyễn Thanh Hà, việc triển khai bảo hiểm xã hội bắt buộc đối với nhiều nhóm đối tượng, đặc biệt là các hộ kinh doanh nhỏ và tự do, có thể gặp phải vấn đề về giám sát và quản lý, do sự phân tán và không đồng đều trong các hộ kinh doanh. Đồng thời, nhiều hộ kinh doanh nhỏ có thói quen quản lý tài chính đơn giản và không có kế toán chính thức. Việc yêu cầu họ đóng bảo hiểm xã hội bắt buộc có thể gặp phải sự phản đối hoặc khó khăn trong việc thay đổi thói quen tài chính của họ.

Hiện nay, cả nước có khoảng 5 triệu hộ kinh doanh, trong đó hơn 2 triệu hộ đã đăng ký kinh doanh với doanh thu trên 100 triệu đồng mỗi năm và đang thực hiện nghĩa vụ thuế. Vì vậy, Luật sư Nguyễn Thanh Hà cho rằng, chính sách cần được xây dựng một cách hợp lý, đảm bảo mức đóng phù hợp với năng lực tài chính của nhóm đối tượng này để không tạo ra gánh nặng quá lớn, ảnh hưởng đến hoạt động kinh doanh.

Đối với nhóm hộ kinh doanh không đăng ký, chủ yếu là các hộ làm nông, lâm nghiệp, buôn bán nhỏ lẻ, có thu nhập bấp bênh, thì việc tham gia bảo hiểm xã hội tự nguyện vẫn là phương án khả thi hơn. "Để khuyến khích họ tham gia, nhà nước cần có chính sách hỗ trợ mức đóng, đồng thời đẩy mạnh tuyên truyền về lợi ích của bảo hiểm xã hội, giúp họ hiểu rằng đây là một khoản đầu tư dài hạn cho cuộc sống khi về già; việc cải tiến quy trình tham gia bảo hiểm xã hội theo hướng đơn giản, linh hoạt hơn cũng rất quan trọng để thu hút sự tham gia của nhóm này"- Luật sư Nguyễn Thanh Hà ý kiến.

Cần lộ trình thực hiện hợp lý

Cơ quan thực hiện chính sách cũng đã đưa ra hai phương án đối với chủ hộ kinh doanh tham gia bảo hiểm xã hội bắt buộc, cụ thể: Phương án 1, gồm chủ hộ kinh doanh của hộ kinh doanh có đăng ký kinh doanh nộp thuế theo phương pháp kê khai; và nhóm không kê khai mà có đề nghị tham gia bảo hiểm xã hội bắt buộc. Phương án 2, gồm chủ hộ của hộ kinh doanh có đăng ký và có đề nghị tham gia bảo hiểm xã hội bắt buộc.

Theo Luật sư Nguyễn Thanh Hà, cả hai phương án trên đều hướng đến mục tiêu mở rộng phạm vi tham gia bảo hiểm xã hội, tuy nhiên, mỗi phương án có những ưu điểm và hạn chế riêng. Như phương án 1, có phạm vi rộng hơn khi bao gồm cả nhóm hộ kinh doanh nộp thuế theo phương pháp kê khai và nhóm không kê khai nhưng có nhu cầu tham gia bảo hiểm xã hội bắt buộc. Điều này có thể giúp tăng tỷ lệ tham gia bảo hiểm xã hội, mở rộng đối tượng được bảo vệ. Tuy nhiên, việc xác định và quản lý nhóm hộ kinh doanh không kê khai nhưng muốn tham gia có thể gây khó khăn trong thực tiễn thi hành, đặc biệt là nguy cơ gian lận, trốn tránh nghĩa vụ đóng bảo hiểm xã hội.

Đối với phương án 2, thu hẹp đối tượng tham gia, chỉ áp dụng cho chủ hộ kinh doanh có đăng ký và có đề nghị tham gia. Cách tiếp cận này giúp đơn giản hóa công tác quản lý và dễ triển khai hơn, nhưng lại có nguy cơ bỏ sót nhiều hộ kinh doanh nhỏ lẻ, khiến mục tiêu mở rộng diện bao phủ bảo hiểm xã hội bị hạn chế.

Về nguyên tắc, Luật sư Nguyễn Thanh Hà cho rằng cần chọn phương án có tính bao quát cao hơn, nhưng đồng thời phải có cơ chế giám sát và quản lý hiệu quả để đảm bảo thực thi công bằng. Nếu chọn phương án 1, cần có hướng dẫn chi tiết về tiêu chí xác định nhóm không kê khai nhưng có nhu cầu tham gia, cùng với các biện pháp kiểm tra, giám sát để hạn chế gian lận. Nếu chọn phương án 2, cần có chính sách bổ trợ, khuyến khích hộ kinh doanh nhỏ tự nguyện tham gia nhằm đảm bảo quyền lợi lâu dài cho họ.

Bảo hiểm xã hội Việt Nam cũng đã đề nghị bổ sung lộ trình thực hiện đối với chủ hộ của hộ kinh doanh có đăng ký. Theo đó, từ ngày 1/7/2025, chủ hộ kinh doanh có đăng ký, nộp thuế theo phương pháp kê khai sẽ tham gia bảo hiểm xã hội bắt buộc. Nhóm chủ hộ kinh doanh có đăng ký, nộp thuế theo phương pháp khoán sẽ đóng bảo hiểm xã hội bắt buộc từ ngày 1/7/2027. Nhóm chủ hộ kinh doanh có đăng ký kinh doanh khác ngoài hai đối tượng nêu trên sẽ tham gia đóng bảo hiểm xã hội bắt buộc từ ngày 1/7/2029.

Theo Bảo hiểm xã hội Việt Nam, đề xuất nêu trên nhằm đảm bảo tính chất “bắt buộc” của việc tham gia bảo hiểm xã hội bắt buộc, đồng thời bảo đảm “sự sẵn sàng” của chủ hộ kinh doanh thuộc hộ có đăng ký kinh doanh.

Bảo Thoa