Chủ nhân Nobel Văn học 2025 từng 'chạm' độc giả Việt với 2 tác phẩm

Buổi công bố giải diễn ra tại Stockholm (18h, giờ Hà Nội). Ông Mats Malm, thư ký thường trực và người phát ngôn của Viện Hàn lâm Thụy Điển, tuyên bố tên người thắng giải, cho biết “vừa liên lạc được với Krasznahorkai qua điện thoại khi ông đang có chuyến thăm Frankfurt, Đức”.

Văn chương từ những chuyến lang bạt

László Krasznahorkai được xem là nhà văn đương đại quan trọng bậc nhất của Hungary. Ông nổi tiếng với hai tiểu thuyết Satantango (1985) và The Melancholy of Resistance (1989), đều được đạo diễn Béla Tarr chuyển thể thành phim, trở thành hai cột mốc trong lịch sử điện ảnh nghệ thuật thế giới. Năm 2015, Krasznahorkai được trao Giải Man Booker Quốc tế và từ lâu đã là cái tên được nhắc đến trong danh sách ứng viên hàng đầu cho Nobel Văn học.

Sinh năm 1954 tại thành phố Gyula, trong một gia đình trí thức, Krasznahorkai học luật, rồi chuyển sang ngôn ngữ và văn học Hungary. Ông từng làm biên tập viên, trước khi chọn con đường viết tự do. Satantango, tiểu thuyết đầu tay của ông, xuất bản năm 1985, đã ngay lập tức đưa ông lên vị trí trung tâm của văn đàn Hungary, với phong cách viết vừa hiện thực, vừa huyền ảo và đầy ám ảnh. Hai năm sau, ông sang Tây Berlin theo diện học bổng, rồi sống phiêu bạt qua nhiều quốc gia.

Krasznahorkai là chủ nhân mới của giải Nobel

Trong thập niên 1990, Krasznahorkai dành nhiều thời gian ở Mông Cổ, Trung Quốc và Nhật Bản — những trải nghiệm đã thay đổi thế giới quan và bút pháp của ông. Khi sáng tác War & War (1999), ông từng sống trong căn hộ cũ của nhà thơ Allen Ginsberg tại New York (Mỹ), người đã giúp đỡ ông trong quá trình viết.

Những chuyến đi ấy đưa ông đến với những triết lý phương Đông, nơi ông nhìn thấy sự tĩnh lặng và cân bằng đối lập với sự hỗn loạn của phương Tây. Từ đó, văn chương của Krasznahorkai trở thành cuộc hành hương tinh thần – vừa tuyệt vọng, vừa thanh lọc.

Phong cách viết phức tạp

Theo Anders Olsson, Chủ tịch Ủy ban Nobel, László Krasznahorkai được xem là “một đại diện kiệt xuất của truyền thống sử thi Trung Âu, nối tiếp di sản của Kafka và Thomas Bernhard, với phong cách văn chương vừa phi lý vừa châm biếm, đậm đặc nỗi ám ảnh hiện sinh”. Sau những tác phẩm u ám và dữ dội, ông dần hướng tầm nhìn sang phương Đông, với một giọng văn “chiêm nghiệm, tinh tế và cân bằng hơn”.

Theo CNN, các tiểu thuyết của Krasznahorkai thường lấy bối cảnh những ngôi làng lạnh lẽo ở Trung Âu, nơi con người vật lộn để tìm ý nghĩa cuộc sống trong một thế giới suy tàn, nơi niềm tin và đạo đức bị xói mòn. Nhà phê bình James Wood từng viết: “Sách của Krasznahorkai được chuyền tay nhau như những đồng tiền hiếm” — một lời ca ngợi dành cho văn chương khó đọc nhưng đầy sức mê hoặc của ông.

Krasznahorkai nổi tiếng với phong cách viết phức tạp và ám ảnh, đặc trưng bởi những câu văn dài, dồn dập, có khi kéo dài hàng trang mà không ngắt đoạn. Nhà phê bình George Szirtes, người dịch tác phẩm của ông sang tiếng Anh, từng mô tả: “Văn của ông chảy chậm như dòng dung nham đen – nặng nề, dồn nén và thôi thúc.”

Nữ phê bình gia Susan Sontag gọi ông là “bậc thầy của tận thế”, sau khi đọc The Melancholy of Resistance — cuốn tiểu thuyết mô tả một thị trấn nhỏ Hungary bị ám ảnh bởi nỗi sợ hãi và sự sụp đổ của trật tự xã hội. Cuốn sách là ẩn dụ về châu Âu trong thời kỳ khủng hoảng tinh thần, khi lý trí và tín ngưỡng đều mất phương hướng.

Những độc giả trung thành với ông thường nói rằng đọc Krasznahorkai giống như “đi trong cơn mưa đen không dứt”, nơi từng câu chữ như những nhịp trống khắc khoải, dẫn người đọc đến rìa của hỗn loạn – nhưng vẫn ánh lên niềm tin mong manh vào sự cứu chuộc bằng nghệ thuật.

Nobel giữa thời khủng hoảng văn hóa châu Âu

Giải thưởng năm nay mang nhiều tầng ý nghĩa, không chỉ là vinh danh một nhà văn xuất sắc, mà còn là lời tuyên bố mạnh mẽ về vai trò của văn học giữa thời kỳ hỗn loạn toàn cầu. Trong bối cảnh châu Âu đang đối mặt với những khủng hoảng văn hóa, chính trị và niềm tin – từ chiến tranh, nhập cư, cực đoan đến biến đổi khí hậu – việc Viện Hàn lâm Thụy Điển chọn một nhà văn như Krasznahorkai là lựa chọn mang tính biểu tượng.

Krasznahorkai không viết những tác phẩm dễ đọc, cũng không hướng đến sự giải trí. Ông viết về sự sụp đổ, sự trống rỗng và khát vọng siêu thoát – những điều ít nhiều phản ánh tâm trạng của nhân loại trong thời đại bất ổn. Trong thế giới mà tốc độ và sự hời hợt lên ngôi, văn chương của ông như một phép thử về sức chịu đựng và cũng là một lời kêu gọi quay về với chiều sâu của ngôn ngữ và tinh thần.

Giới phê bình phương Tây cho rằng, trao giải cho Krasznahorkai cũng là một cách để Viện Hàn lâm tái khẳng định vai trò của văn học Trung Âu – vùng đất từng sản sinh ra những tên tuổi như Kafka, Kundera hay Kiš – nơi biên giới giữa hiện thực và ảo tưởng, giữa tôn giáo và chủ nghĩa hư vô, luôn mong manh đến đáng sợ.

Tác phẩm Chiến tranh và Chiến tranh của Krasznahorkai tại Việt Nam

Trong một bài phỏng vấn cũ, Krasznahorkai từng nói: “Tôi tin rằng có một vùng cao của văn học – gọi là văn học lớn, văn học cao cấp – nơi nghệ thuật tồn tại như một lực chống lại sự suy tàn.”

Câu nói ấy dường như là tuyên ngôn nghệ thuật của ông và cũng là lý do khiến Viện Hàn lâm Thụy Điển chọn trao giải Nobel Văn học 2025 cho ông. Bởi trong thế giới đầy hỗn loạn hôm nay, vẫn cần những người kể chuyện dám bước vào bóng tối – để nhắc chúng ta rằng nghệ thuật, dù mong manh, vẫn là một hình thức của kháng cự và niềm tin.

Văn chương László Krasznahorkai tại Việt Nam

Tại Việt Nam, một số tác phẩm của László Krasznahorkai đã được giới thiệu đến độc giả, gồm Chiến tranh và Chiến tranh (War and War) và Vũ điệu quỷ Satan (Satantango), do Giáp Văn Chung chuyển ngữ, lần lượt xuất bản năm 2016 và 2022. Dù chưa phổ biến rộng rãi, các tác phẩm này đã tạo dấu ấn sâu sắc trong giới nghiên cứu và độc giả yêu văn học thế giới, bởi cấu trúc đặc biệt, chiều sâu tư tưởng và sức gợi triết học hiếm thấy.

Tác phẩm Vũ điệu quỷ Satan của Krasznahorkai tại Việt Nam.

Sự kiện Krasznahorkai đoạt Nobel Văn học có thể mở đường cho làn sóng quan tâm mới đối với văn chương Hungary tại Việt Nam, cũng như khơi dậy hứng thú với dòng văn học “khó đọc” – nơi người đọc không chỉ tìm kiếm câu chuyện, mà còn tìm thấy chính mình qua những ám ảnh của ngôn từ.

Bùi Tú