Chung tay bảo vệ di tích

Là địa phương có rất nhiều lăng mộ vua chúa, quan lại nên việc bảo vệ, bảo tồn các di tích niên đại hàng trăm năm này luôn là vấn đề thách thức đối với tỉnh Thanh Hóa những năm qua.

Thời gian qua, một số di tích, di vật tại Thanh Hóa đã bị xâm hại, phá hoại, như vụ việc đào bới lăng mộ vua Lê Túc Tông ở Khu Di tích lịch sử và kiến trúc nghệ thuật quốc gia đặc biệt Lam Kinh mới đây. Với một địa phương có nhiều di tích, lăng mộ cổ như Thanh Hóa, thực trạng này càng khiến dư luận lo ngại.

Dễ bị xâm hại, phá hoại

Theo Sở Văn hóa - Thể thao và Du lịch (VH-TT-DL) tỉnh Thanh Hóa, địa phương này hiện có 858 di tích đã được xếp hạng các cấp, với đầy đủ 4 loại hình: lịch sử, kiến trúc nghệ thuật, khảo cổ và danh lam thắng cảnh. Trong đó, 79 di tích là lăng mộ vua chúa, hoàng hậu, quan lại, bao gồm 18 lăng mộ được xếp hạng di tích quốc gia đặc biệt hoặc cấp quốc gia, 37 lăng mộ được xếp hạng cấp tỉnh...

Đa phần các khu lăng mộ nằm cách xa khu dân cư, trong một không gian mở, tường rào bao quanh thấp, không có người trông coi, bảo vệ thường xuyên. Vì thế, làm sao để các di tích này không bị xâm hại, phá hoại luôn là bài toán nan giải đối với cơ quan chức năng tỉnh Thanh Hóa.

Ngày 3-5 vừa qua, lăng mộ vua Lê Túc Tông thuộc Khu Di tích lịch sử và kiến trúc nghệ thuật quốc gia đặc biệt Lam Kinh ở xã Kiên Thọ, huyện Ngọc Lặc đã bị 3 người Trung Quốc đào bới để tìm cổ vật. Theo ghi nhận của phóng viên, lăng mộ này nằm cách trung tâm Khu Di tích Lam Kinh khoảng 4 km, cách khu dân cư gần nhất chừng 1 km. Toàn bộ khu lăng mộ và bia cổ (đã được công nhận là bảo vật quốc gia) nằm biệt lập, xung quanh là những đồi cây ăn quả.

Lăng mộ vua Lê Túc Tông được xây dựng trong không gian mở, xa khu dân cư

Khu Di tích Lam Kinh còn có 4 lăng mộ của các vị vua Lê Thái Tổ, Lê Thái Tông, Lê Thánh Tông, Lê Hiến Tông và lăng mộ hoàng thái hậu Ngô Thị Ngọc Giao. Hầu hết những lăng mộ này đều nằm trong không gian mở, thuận tiện cho việc tham quan của người dân và du khách. Thế nhưng, khi đêm xuống, nếu kẻ xấu đột nhập xâm hại, phá hoại thì việc bảo vệ rất khó khăn.

Lăng mộ hoàng thái hậu Ngô Thị Ngọc Giao trong Khu Di tích Lam Kinh

Cách Khu Di tích Lam Kinh không xa, khu lăng mộ các vị vua thời Lê Trung Hưng - gồm: Lê Dụ Tông (xã Xuân Giang), Lê Huyền Tông (xã Xuân Phong, huyện Thọ Xuân) - đều nằm trong khu dân cư. Các lăng mộ này dù được xây dựng tường cao bao quanh song không gian vẫn thoáng đãng, du khách và người dân có thể tự do ra vào dâng hương, vãn cảnh. Đây cũng là kẽ hở khiến lăng mộ dễ bị xâm hại.

Ngoài nhà Lê, tại Thanh Hóa còn nhiều lăng mộ vua chúa, quan lại, công thần các thời kỳ khác, phần lớn cách xa khu dân cư. Vì vậy, việc bảo vệ, bảo tồn các lăng mộ này luôn là điều thách thức đối với cơ quan quản lý và chính quyền địa phương.

Đơn cử, tại xã Triệu Lộc, huyện Hậu Lộc, lăng mộ Bà Triệu nằm trên đỉnh núi Tùng, cách Ban Quản lý Khu Di tích lịch sử quốc gia đặc biệt Bà Triệu khoảng 500 m. Ngoài lối đi chính dẫn lên đỉnh núi Tùng, xung quanh khu vực này còn rất nhiều lối đi khác. Lăng mộ Bà Triệu cũng không có tường rào kiên cố bao bọc, không có người bảo vệ.

Lăng mộ Bà Triệu nằm biệt lập trên đỉnh núi Tùng, cách Ban Quản lý Khu Di tích lịch sử quốc gia đặc biệt Bà Triệu khoảng 500 m, không có người trông coi

Phòng ngừa hiệu quả, ngăn chặn kịp thời

Sau khi xảy ra vụ việc lăng mộ vua Lê Túc Tông bị xâm hại, Sở VH-TT-DL tỉnh Thanh Hóa tiếp tục gửi văn bản đến các địa phương, đề nghị tăng cường công tác quản lý, bảo vệ di tích.

Theo Sở VH-TT-DL tỉnh Thanh Hóa, việc bảo đảm an toàn đối với các khu di tích có quy mô rộng lớn (gồm nhiều di tích phân bố trên các địa bàn, như Khu Di tích Lam Kinh, thành nhà Hồ, Khu Di tích Bà Triệu…) gặp nhiều khó khăn do nhân viên bảo vệ ít. Thực tế, một người thường được giao quản lý nhiều hạng mục di tích trên nhiều địa bàn.

Bên cạnh đó, với các di tích cách xa khu dân cư, ở vị trí ít người qua lại thường xuyên - như lăng mộ vua Lê Túc Tông, việc kêu gọi người dân địa phương và cộng đồng dân cư chung tay bảo vệ là không hiệu quả.

Trao đổi với phóng viên, bà Bùi Thị Tuyết, Trưởng Phòng Quản lý di sản văn hóa - Sở VH-TT-DL tỉnh Thanh Hóa, thừa nhận công tác bảo vệ các di tích lâu nay chỉ mang tính phòng ngừa, chứ chưa ngăn chặn hiệu quả hành vi xâm hại, trộm cắp. Trong khi đó, lăng mộ vua chúa, quan lại ở Thanh Hóa đều là những công trình kiến trúc độc đáo, mang nhiều giá trị lịch sử và văn hóa.

"Đã là di tích thì phải mở cửa để phục vụ người dân và du khách tham quan nhằm phát huy giá trị. Vì thế, việc bảo đảm an toàn cho di tích luôn là vấn đề nan giải. Các di tích lịch sử, kiến trúc nghệ thuật... không chỉ là di sản của địa phương mà còn của quốc gia nên tất cả cần phải chung tay bảo vệ, gìn giữ - bà Tuyết nhìn nhận.

Theo Trưởng Phòng Quản lý di sản văn hóa - Sở VH-TT-DL tỉnh Thanh Hóa, ngoài nhiệm vụ của cơ quan quản lý nhà nước và trách nhiệm của các dòng họ liên quan lăng mộ, rất cần sự chung tay của cả cộng đồng, đặc biệt là người dân sống gần di tích. "Khi phát hiện những biểu hiện bất thường, khả nghi, người dân cần thông tin sớm cho cơ quan chức năng để có biện pháp phòng ngừa hiệu quả, ngăn chặn kịp thời việc xâm hại, phá hoại di tích" - bà Tuyết mong mỏi.

Bài và ảnh: Thanh Tuấn