Chương trình mục tiêu quốc gia vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi tại Điện Biên

Trong bối cảnh phát triển kinh tế - xã hội của cả nước ngày càng đổi mới, việc tập trung nguồn lực và ưu tiên đúng đối tượng vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi là yêu cầu không thể chối cãi. Tỉnh Điện Biên, với vị thế địa - chính trị đặc biệt, miền núi, biên giới, nhiều đồng bào dân tộc đã triển khai một cách tích cực và đồng bộ Chương trình mục tiêu quốc gia phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi (giai đoạn 2021-2025) và đang chủ động đề xuất những định hướng phù hợp để giai đoạn 2026-2030 thực hiện hiệu quả hơn nữa.

Khởi sắc từ hiện thực: sau 5 năm triển khai, diện mạo thay đổi

Qua 5 năm triển khai, các dự án và tiểu dự án của Chương trình đã “bao phủ tất cả các lĩnh vực của đời sống xã hội” ở khu vực đồng bào dân tộc thiểu số tỉnh Điện Biên, không chỉ về kinh tế mà cả về an sinh, quốc phòng, an ninh, trật tự xã hội. Việc này được lãnh đạo tỉnh khẳng định là “chủ trương đúng đắn của Đảng và Nhà nước” dành cho vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi.

Điện Biên đã thực hiện gắn kết Chương trình với quy hoạch, kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội chung của tỉnh; tập trung vào các lĩnh vực như giao thông, thủy lợi, điện sinh hoạt nông thôn, văn hóa, giáo dục, y tế, nông nghiệp… Nhờ vậy, việc tổ chức thực hiện trở nên bài bản và toàn diện hơn.

Đội ngũ quân y BĐBP phát thuốc cho người dân xã Nà Bủng. Ảnh Cổng TTĐT ĐCSVN Điện Biên

Một số chỉ tiêu nổi bật: tốc độ tăng trưởng kinh tế giai đoạn 2021-2025 đạt hằng năm từ 7% trở lên, trong đó 2 năm đạt và vượt 10%. Thu nhập bình quân đầu người đạt 47,87 triệu đồng/người/năm. Tỷ lệ hộ nghèo của tỉnh đã giảm từ mức cao - đến cuối năm 2024 còn 21,29% (giảm 13,61 điểm % so với năm 2021); riêng vùng đồng bào dân tộc thiểu số còn 27,39% (giảm 17,56 điểm %). Đây là những con số rất đáng ghi nhận.

Ngoài ra, hiệu quả của Chương trình còn thể hiện rõ mối liên hệ giữa phát triển kinh tế với bảo vệ môi trường, một yếu tố không thể tách rời. Tỷ lệ người dân nông thôn được sử dụng nước sinh hoạt hợp vệ sinh tăng từ 87,12% (năm 2021) lên 91,32%. Tỷ lệ che phủ rừng tăng từ 42,96% lên 44,5%, góp phần đưa Điện Biên vào nhóm các tỉnh miền núi có tỷ lệ che phủ khá.

Về xã hội: nhận thức của người dân, vai trò tham gia của cộng đồng được nâng lên rõ rệt. Việc thiết kế chương trình theo cơ chế “hỗ trợ có sự tham gia, đối ứng của nhân dân” đã thúc đẩy người dân chủ động tham gia từ khâu lập kế hoạch, giám sát quá trình thực hiện, tạo nên không chỉ hiệu quả kinh tế mà còn hiệu quả xã hội.

Những giá trị truyền thống được củng cố, vai trò của văn hóa, lao động và cộng đồng

Việc thực hiện chương trình không chỉ là xây dựng hạ tầng, hỗ trợ sản xuất mà còn chạm vào những giá trị truyền thống, tinh thần vươn lên của đồng bào dân tộc thiểu số. Trong đó: Cộng đồng được trao quyền làm chủ hơn: từ tham gia bàn, lập kế hoạch đến giám sát thực hiện ở địa bàn; Hỗ trợ được lồng ghép để không chỉ nâng thu nhập mà còn nâng “dáng vóc” người dân: giáo dục, y tế, cải thiện môi trường sống; Văn hóa truyền thống được giữ gìn và phát huy, điều quan trọng trong khu vực dân tộc thiểu số, khi mà phát triển không thể chỉ là vật chất mà còn là tinh thần, bản sắc.

Điểm nhấn ở đây là: phát triển kinh tế gắn với bảo vệ môi trường, với đời sống văn hóa, với vai trò chủ thể của người dân; chứ không phải chỉ “đem vốn về” rồi giao cho địa phương “chạy”. Chính cách làm truyền thống, có kế hoạch, có tổ chức, có sự tham gia và giám sát của cộng đồng - đã tạo nên hiệu quả thực sự.

Đồng chí Lê Thành Đô, Chủ tịch Ủy ban nhân dân tỉnh Điện Biên kiểm tra và chỉ đạo xã Mường Luân tập trung thực hiện các dự án thành phần thuộc Chương trình mục tiêu quốc gia phát triển kinh tế-xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi. Ảnh Báo Nhân Dân

Điện Biên đề xuất định hướng giai đoạn 2026-2030: Nhìn xa, làm mạnh hơn, hiệu quả hơn

Nhận thức rõ rằng những kết quả đã đạt được chỉ là bước khởi đầu, tỉnh Điện Biên đã chủ động đề xuất nhiều định hướng cho Chương trình giai đoạn 2026-2030, với những điểm nhấn cụ thể: Về đối tượng và địa bàn: ưu tiên các xã, thôn vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi; hộ gia đình, cá nhân người dân tộc thiểu số; hộ gia đình, cá nhân người dân tộc Kinh thuộc hộ nghèo, cận nghèo ở xã, thôn đặc biệt khó khăn; Về nội dung tiểu dự án, dự án: tích hợp và điều chỉnh để tránh chồng chéo; ví dụ nội dung tuyên truyền sẽ được tập trung vào một tiểu dự án chung; hỗ trợ nhà ở, hỗ trợ đất sản xuất, chuyển đổi nghề nghiệp, hỗ trợ khoán bảo vệ rừng, hỗ trợ học nghề, giải quyết việc làm được tăng định mức; đầu tư hạ tầng xã đặc biệt khó khăn, thôn đặc biệt khó khăn, đường đến trung tâm xã, trạm y tế được ưu tiên; Về nguồn vốn và cơ cấu vốn: Điện Biên dự kiến nhu cầu vốn khoảng 15.731 tỉ đồng cho giai đoạn tới. Trong đó, vốn ngân sách Trung ương hơn 14.727 tỉ, ngân sách địa phương 736 tỉ, huy động hợp pháp khác hơn 80 tỉ, và vốn tín dụng chính sách 187 tỉ.

Về thể chế và chính sách hỗ trợ: tỉnh đề nghị sớm ban hành nghị định phân định vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi theo trình độ phát triển để xác định rõ địa bàn ưu tiên đầu tư; đề nghị hướng dẫn cụ thể về công tác khen thưởng các địa phương, đơn vị, cá nhân xuất sắc trong tổ chức thực hiện chương trình.

Những định hướng này thể hiện tầm nhìn xa trông rộng: không chỉ tiếp tục đầu tư mà còn tinh gọn, trọng tâm, liên kết hơn, nhằm tránh lãng phí nguồn lực và tăng tính bền vững.

Ngoài nguồn lực hỗ trợ từ Chương trình mục tiêu quốc gia phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi, mỗi ngôi nhà của đồng bào dân tộc thiểu số ở biên giới được hoàn thành còn có công sức của cán bộ, chiến sĩ lực lượng vũ trang tỉnh Điện Biên.

Bài học và thách thức - lời nhắc cho việc triển khai hiệu quả

Dù có nhiều kết quả tích cực, nhưng cũng cần nhìn thẳng vào thực tế: theo Bộ Quốc phòng, trong hội nghị tổng kết toàn quốc, Thủ tướng đã lưu ý việc thực hiện chương trình còn “manh mún, chia cắt, thiếu đồng bộ, gắn kết, trọng tâm, trọng điểm”. Điện Biên nói riêng và cả nước nói chung cần lưu tâm các vấn đề: Tính liên kết giữa các dự án, giữa các cấp từ trung ương tới cơ sở chưa thực sự thông suốt; Việc huy động và đóng góp của cộng đồng có nơi vẫn chưa mạnh, thực chất là thể hiện quyền làm chủ của đồng bào chưa cao như mong muốn; Nguồn vốn đầu tư lớn nhưng nếu phân bổ không đúng trọng tâm, hoặc thực hiện thiếu giám sát thì hiệu quả sẽ bị hạn chế; Cần đặc biệt quan tâm đến những vùng rất khó khăn, những hộ đồng bào dân tộc thiểu số rất ít người hoặc ở địa bàn biên giới, vùng thiên tai để không để ai bị bỏ lại phía sau.

Điện Biên đã chủ động đề xuất hướng đi, nhưng việc thực hiện sẽ đòi hỏi ý chí chính trị mạnh mẽ, sự phối hợp đồng bộ của cả hệ thống chính trị, và việc đặt người dân làm trung tâm như chính đồng chí Giám đốc Sở Dân tộc và Tôn giáo tỉnh Điện Biên đã nói: “thiết kế chương trình theo cơ chế hỗ trợ có sự tham gia, đối ứng của nhân dân đã nâng cao nhận thức, vai trò, trách nhiệm của nhân dân trong công tác phát triển kinh tế”.

Đồng chí Nguyễn Văn Tăng (thứ 3 từ phải sang) Bí thư Đảng ủy xã Tìa Dình thăm, động viên người dân trên địa bàn tích cực thực hiện các dự án hỗ trợ sản xuất để xóa đói giảm nghèo bền vững.

Tầm nhìn và khát vọng: vùng biên, vùng đồng bào dân tộc thiểu sốkhông chỉ được trông chờ mà phải vươn lên

Điện Biên - vùng đất biên giới, nhiều đồng bào dân tộc với truyền thống cách mạng và đoàn kết, đang đứng trước thời cơ để trở thành “mẫu hình” trong việc triển khai chương trình phát triển vùng dân tộc thiểu số và miền núi. Với định hướng rõ ràng, sự vào cuộc của cả hệ thống chính trị và cộng đồng doanh nghiệp, nhân dân, tỉnh có thể hiện thực hóa khát vọng nâng cao đời sống, thu nhập, trình độ dân trí, điều kiện hạ tầng và môi trường sống không chỉ để bắt kịp mà dần vượt lên.

Từ việc có thêm đường dẫn tới trung tâm xã, đường liên xã, điện sinh hoạt nông thôn, nước sạch; từ việc nâng tỷ lệ che phủ rừng, tới việc đồng bào tham gia quản lý rừng, hợp tác xã sản xuất hàng hóa theo chuỗi giá trị; từ việc học sinh vùng cao được tới trường ở chất lượng tốt hơn, tới việc phụ nữ dân tộc thiểu số có nhiều cơ hội phát triển, tất cả đều minh chứng cho cách làm “truyền thống nhưng không lùi” của tỉnh: kế hoạch, tổ chức, cộng đồng, kiểm soát.

Lãnh đạo xã Sáng Nhè (tỉnh Điện Biên) kiểm tra tiến độ sinh trưởng cây mắc-ca được hỗ trợ từ chương trình mục tiêu quốc gia vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi.

Chúng ta cần nhìn nhận rằng: phát triển kinh tế-xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi không chỉ là chương trình đầu tư mà còn là sứ mệnh lịch sử, giá trị con người và khát vọng dân tộc. Khi tỉnh Điện Biên đặt ra các định hướng giai đoạn tới, điều đó chứng tỏ tinh thần không bằng lòng với hiện tại, luôn khát khao vươn lên.

Chương trình mục tiêu quốc gia vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi đã, đang và sẽ tiếp tục là một trong những trụ cột quan trọng của chiến lược phát triển vùng miền núi - biên giới như Điện Biên. Kết quả 5 năm qua ở Điện Biên không chỉ là con số về tăng trưởng, giảm nghèo, hạ tầng mà còn là minh chứng cho hiệu quả của cách làm truyền thống: có kế hoạch, có tham gia của cộng đồng, có trọng tâm, trọng điểm và đi kèm với bảo vệ môi trường, bảo đảm quốc phòng - an ninh.

Trong giai đoạn 2026-2030, việc tỉnh Điện Biên chủ động đề xuất các định hướng đúng hướng là tín hiệu tốt. Song, như bất kỳ nhiệm vụ lớn nào, sẽ cần sự kiên trì, sự phối hợp và trọng tâm rõ ràng hơn nữa. Nếu làm tốt, Điện Biên không chỉ “bắt kịp” mà có thể “vươn lên dẫn đường” cho nhiều địa phương khác trong việc phát triển bền vững vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi.

Ngọc Anh