Chuyến đi tìm lại vai trò

Sách Trắng về quốc phòng của Pháp vài năm qua luôn coi châu Phi là khu vực có tầm quan trọng chiến lược lớn thứ hai với nước Pháp, chỉ sau châu Âu. Nếu phải đánh giá một cách khách quan thì châu Phi là khu vực gần như cuối cùng còn lại trên thế giới mà nước Pháp vẫn còn duy trì được ảnh hưởng và ít nhiều thể hiện được vị thế của một cường quốc. Vì thế, việc duy trì quan hệ tốt, bảo vệ được vai trò của Pháp trong quan hệ với các quốc gia châu Phi luôn là một trong những ưu tiên đối ngoại hàng đầu của mọi chính quyền Pháp, với ông Emmanuel Macron cũng không phải ngoại lệ.

Tháng 11/2017, chỉ nửa năm sau khi lên làm Tổng thống Pháp, ông Emmanuel Macron cũng đã có chuyến thăm châu Phi và có bài diễn văn quan trọng trước hàng ngàn sinh viên tại Ougadougou, Thủ đô Burkina-Faso, trong đó ông tuyên bố đoạn tuyệt với chính sách “Francafrique”, tức cách tiếp cận mang tính bề trên của nước Pháp với châu Phi.

Tổng thống Pháp Emmanuel Macron.

Tuy nhiên, gần 6 năm đã trôi qua và các động lực từ bài diễn văn tại Ougadougou dường như đã phai nhạt. Trong những năm qua, quan hệ giữa Pháp với rất nhiều quốc gia châu Phi vốn là thuộc địa cũ không những không được cải thiện mà còn xấu đi. Burkina-Faso, nơi ông Emmanuel Macron đã có cuộc đối thoại với thanh niên châu Phi và hứa hẹn một tương lai hợp tác rực rỡ hơn giữa Pháp và châu Phi, chính là nơi ghi nhận thất bại mới nhất về đối ngoại -an ninh của Pháp tại khu vực này, khi chính quyền quân sự mới tại Burkina-Faso tuyên bố chấm dứt thảo thuận hợp tác quân sự với Pháp hồi đầu tháng 2 năm nay, buộc Pháp phải rút 400 lính đặc nhiệm đang triển khai tại đây. Trước Burkina Faso, Pháp cũng đã phải hứng chịu các bước lùi tương tự tại CH Trung Phi và nhất là tại Mali, nơi Pháp triển khai hàng ngàn quân chống khủng bố trong gần 1 thập kỷ.

Do đó, trong chuyến công du đến 4 nước châu Phi lần này, ông Emmanuel Macron phải gánh vác các trọng trách và thách thức rất lớn. Đầu tiên, đó là phải chặn đứng được làn sóng chống Pháp đang có xu hướng gia tăng rất mạnh tại châu Phi trong vài năm qua. Tiếp đến, là phải thuyết phục được các nước châu Phi tin tưởng vào một tương lai hợp tác thực sự bình đẳng và có lợi với nước Pháp, không chỉ về kinh tế mà còn về an ninh-quốc phòng, trong bối cảnh các cường quốc khác đang thâm nhập rất mạnh vào châu Phi và ngày càng tạo dựng ảnh hưởng lớn, làm suy giảm vai trò của Pháp.

Ông Emmanuel Macron cũng sẽ phải thuyết phục các nước châu Phi ủng hộ chính sách của phương Tây trong cuộc xung đột Nga-Ukraine, vì đại đa số các nước châu Phi giữ lập trường trung lập và có xu hướng ủng hộ Nga. Tuy nhiên, đây có thể là việc bất khả thi của ông Macron vào thời điểm này và trong bối cảnh uy tín, ảnh hưởng và lợi ích của Pháp tại châu Phi đang bị tác động trực tiếp, ông Emmanuel Macron có lẽ cũng sẽ không dành quá nhiều tâm sức cho việc lôi kéo các nước này vào vấn đề Ukraine.

Ngay trước khi lên đường công du châu Phi, Tổng thống Emmanuel Macron đã công bố chính sách mới của Pháp về khu vực này, trong đó khía cạnh được đề cập đến đầu tiên là an ninh. Việc các chính quyền mới tại Mali, Burkina-Faso chấm dứt các thỏa thuận hợp tác quốc phòng với Pháp, yêu cầu Pháp rút quân buộc chính quyền Pháp phải xây dựng một học thuyết mới về an ninh tại châu Phi.

Như tuyên bố của ông Macron, động thái đầu tiên của Pháp sẽ là giảm đáng kể quân số đang được triển khai tại châu Phi. Con số 1.700 binh sĩ Pháp đang đóng tại 3 căn cứ quân sự ở Bờ Biển Ngà, Senegal và Gabon sẽ bị cắt giảm, dù Pháp chưa công bố con số cụ thể. Việc tiếp theo, đó là tìm cách thay đổi căn bản nhận thức của các chính phủ và người dân tại châu Phi về sự hiện diện quân sự của Pháp.

Một số quan chức và nhà phân tích chính sách tại Pháp gần đây cho rằng, việc Pháp có các căn cứ quân sự tại nhiều nước thuộc địa cũ ở châu Phi, dù với quân số không lớn, tạo ra một thông điệp sai lầm, phản cảm và dễ bị các đối thủ tấn công, rằng Pháp vẫn đang duy trì chủ nghĩa thực dân tại châu Phi.

Vì thế, theo Tổng thống Pháp, sau khi rút bớt đáng kể binh lính, Pháp cũng sẽ thay đổi cơ cấu tổ chức, tên gọi của các căn cứ quân sự Pháp tại châu Phi. Sẽ không còn các “căn cứ quân sự”, mà thay vào đó có thể là các “Học viện” hay các “căn cứ đối tác”, trong đó Pháp trao quyền điều hành ngày càng lớn hơn cho các chính quyền châu Phi, chỉ đứng sau hỗ trợ nhiều về đào tạo, tình báo.

Nói cách khác, Pháp sẽ xây dựng một quan hệ đối tác quân sự mới với châu Phi theo cách kín đáo, thầm lặng hơn, dựa nhiều hơn vào các đối tác khu vực và việc âm thầm dùng các lực lượng đặc nhiệm tiến hành các chiến dịch.

Bên cạnh vấn đề an ninh, ông Emmanuel Macron sẽ tập trung vào một số lĩnh vực khác để làm mới hình ảnh nước Pháp, xoa dịu làn sóng chống Pháp, như thiết lập cơ chế trao trả lại cổ vật cho các quốc gia châu Phi; hỗ trợ các doanh nghiệp trẻ châu Phi gặp khó khăn về tài chính hay hỗ trợ các cải cách đối với đồng tiền franc châu Phi (CFA).

Về tổng thể, Tổng thống Emmanuel Macron sẽ phải làm sống lại tinh thần của bài Diễn văn Ougadougou năm 2017 rằng châu Phi có tương lai đầy hứa hẹn với một thế hệ trẻ đông đảo, năng động và nước Pháp là một đối tác bình đẳng, đáng tin cậy để song hành cùng thế hệ trẻ đó của châu Phi.

PV (tổng hợp)