Chuyển đổi kép thúc đẩy sản xuất thông minh và năng lượng bền vững

Xu hướng tất yếu và yêu cầu đổi mới mô hình sản xuất

Chiều 03/12/2025, trong khuôn khổ Diễn đàn Chuyển đổi số ngành Công Thương 2025, chuyên đề “Chuyển đổi kép trong sản xuất công nghiệp và năng lượng” đã diễn ra với sự tham dự của đại diện cơ quan quản lý, viện nghiên cứu và cộng đồng doanh nghiệp.

Phiên hội thảo tập trung vào các chủ đề trọng tâm như định hướng chuyển đổi số trong sản xuất công nghiệp, kinh nghiệm số hóa và quản trị dữ liệu ngành điện lực, chuyển đổi xanh trong lĩnh vực hóa chất, nâng cao trải nghiệm khách hàng xăng dầu, quản lý năng lượng và các mô hình thực tiễn hướng tới sản xuất bền vững - thông minh.

Chuyên đề “Chuyển đổi kép trong sản xuất công nghiệp và năng lượng”. Ảnh: Quỳnh Trang

Phát biểu khai mạc, ông Phạm Văn Quân, Phó Cục trưởng Cục Công nghiệp, Bộ Công Thương, cho biết chuyển đổi số đang tạo ra mô hình vận hành mới cho doanh nghiệp công nghiệp, trong khi chuyển đổi xanh là yêu cầu không thể trì hoãn nhằm đáp ứng mục tiêu phát triển bền vững. Hai tiến trình này bổ trợ chặt chẽ cho nhau, tạo nền tảng quan trọng để doanh nghiệp nâng cao năng suất, giảm phát thải và tăng sức cạnh tranh trong môi trường kinh tế toàn cầu hóa.

Ông Phạm Văn Quân, Phó Cục trưởng Cục Công nghiệp, Bộ Công Thương. Ảnh: Quỳnh Trang

Tại phiên thảo luận chuyên đề về chuyển đổi số và sản xuất thông minh, ông Nguyễn Hoa Cương, Phó Viện trưởng Viện Nghiên cứu Chính sách và Chiến lược, Ban Chính sách Chiến lược Trung ương nhận định, chuyển đổi số và công nghệ sản xuất thông minh đang trở thành động lực then chốt cho tăng trưởng kinh tế.

Ông cho biết, làn sóng công nghệ mới từ internet băng thông rộng, điện toán đám mây đến trí tuệ nhân tạo và cảm biến đang tạo ra những mô hình sản xuất hoàn toàn khác trước đây. Nếu triển khai đúng hướng, sản xuất thông minh có thể nâng năng suất, tối ưu chi phí, giảm lỗi và mở ra chuỗi giá trị mới. Nhiều nghiên cứu quốc tế dự báo đến năm 2030, kinh tế số và sản xuất thông minh có thể đóng góp thêm hàng chục tỷ USD vào GDP Việt Nam.

Ông Nguyễn Hoa Cương, Phó Viện trưởng Viện Nghiên cứu Chính sách và Chiến lược, Ban Chính sách Chiến lược Trung ương. Ảnh: Quỳnh Trang

Trong thời gian qua, Chính phủ đã ban hành nhiều chủ trương quan trọng nhằm thúc đẩy kinh tế số, chuyển đổi số và phát triển sản xuất thông minh, đặc biệt nhấn mạnh việc tận dụng thành tựu của Cách mạng công nghiệp 4.0 vào hoạt động sản xuất - kinh doanh. Hạ tầng thể chế và hạ tầng số đang dần hoàn thiện, tạo điều kiện thuận lợi để doanh nghiệp chủ động đổi mới.

Tuy nhiên, thách thức đặt ra vẫn rất lớn. Nhiều doanh nghiệp nhỏ và vừa thiếu nguồn lực đầu tư, hạn chế nhân lực có kỹ năng số và chưa nhận thức đầy đủ về lợi ích dài hạn. Công tác xây dựng, khai thác dữ liệu còn manh mún, thiếu kết nối; các mô hình hợp tác giữa Nhà nước, doanh nghiệp và viện nghiên cứu chưa phát huy hiệu quả.

Để sản xuất thông minh thực sự trở thành động lực tăng trưởng, cần triển khai đồng bộ: hoàn thiện thể chế, xây dựng các chương trình hỗ trợ chuyển đổi số cho doanh nghiệp, phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao và tạo môi trường khuyến khích đổi mới sáng tạo.

Qua đó, các doanh nghiệp sản xuất muốn duy trì tăng trưởng dài hạn phải đẩy mạnh tự động hóa, chuẩn hóa dữ liệu và phát triển nhà máy thông minh. Những yếu tố này được coi là “kiềng ba chân” để hỗ trợ doanh nghiệp tối ưu vận hành, minh bạch quy trình và tham gia sâu hơn vào các chuỗi cung ứng có yêu cầu cao về chất lượng và truy xuất nguồn gốc.

Thách thức và giải pháp trong chuyển đổi kép

Trong bối cảnh kinh tế toàn cầu dịch chuyển mạnh theo hướng xanh - số, doanh nghiệp Việt Nam phải tái định hình phương thức sản xuất để không bị bỏ lại phía sau. Các quy định môi trường ngày càng khắt khe, tiêu chuẩn kỹ thuật mới trong thương mại quốc tế và tốc độ phát triển công nghệ tạo ra áp lực thay đổi chưa từng có. Chính trong làn sóng này, những điểm nghẽn về hạ tầng, dữ liệu và năng lực số bộc lộ rõ hơn, buộc doanh nghiệp phải xử lý đồng thời cả yêu cầu ngắn hạn lẫn chiến lược dài hạn.

Chuyển đổi kép tại Việt Nam đang diễn ra dưới sức ép của các cam kết Net Zero 2050, cơ chế điều chỉnh carbon tại biên giới (CBAM), bộ tiêu chí ESG và biến động thương mại toàn cầu. Tuy nhiên, nhiều doanh nghiệp vẫn vướng phải chi phí đầu tư hạ tầng cao, thiếu nhân lực công nghệ và đặc biệt là tình trạng “dữ liệu tối” (dark data) chiếm tỷ lệ lớn, làm hệ thống vận hành kém hiệu quả.

Các đại biểu tham dự chuyên đề.

Trình bày tham luận tại Chuyên đề, ông Nguyễn Sỹ Bảo, Đại diện miền Bắc VNETWORK, cho biết: “Chuyển đổi kép đang đặt doanh nghiệp trước áp lực rất lớn: vừa phải số hóa mạnh mẽ, vừa phải đáp ứng các tiêu chuẩn xanh mới của thị trường quốc tế. Tuy nhiên, thực tế cho thấy nhiều doanh nghiệp vẫn mắc kẹt giữa hạ tầng cũ, chi phí đầu tư cao và rủi ro an ninh mạng ngày càng gia tăng. Đặc biệt, tình trạng ‘dữ liệu tối’ tồn đọng lâu năm không chỉ gây lãng phí mà còn cản trở quá trình số hóa và làm suy giảm hiệu quả chuyển đổi xanh. Điều quan trọng lúc này là nhận diện đúng điểm nghẽn để có hướng đi phù hợp, tránh đầu tư dàn trải hoặc triển khai sai cách.”

Nhiều số liệu cho thấy “dữ liệu tối” đang trở thành rào cản lớn trong hành trình số hóa của doanh nghiệp. Đây là lượng dữ liệu dư thừa, lỗi thời hoặc không mang giá trị kinh doanh nhưng vẫn được lưu trữ, tiêu tốn tài nguyên, gây rủi ro bảo mật và tạo “điểm mù” khiến hệ thống dễ bị tấn công. Việc tiếp tục dựa vào hạ tầng lạc hậu không chỉ làm tăng phát thải mà còn kéo giảm hiệu quả chuyển đổi xanh, tạo vòng luẩn quẩn khó thoát nếu không được xử lý triệt để.

Để khắc phục những điểm nghẽn trên, các chuyên gia đề xuất mô hình chuyển đổi kép toàn diện dựa trên ba trọng tâm: hạ tầng - công nghệ - tư duy vận hành. Doanh nghiệp cần ưu tiên xây dựng hạ tầng số hiện đại thông qua dịch vụ thuê ngoài nhằm giảm chi phí đầu tư ban đầu, đồng thời chuyển dịch từ CAPEX sang OPEX để tối ưu chi phí và linh hoạt mở rộng.

Việc chuẩn hóa dữ liệu, loại bỏ dark data, và tuân thủ các tiêu chuẩn bảo mật như ISO 27001, NIST sẽ giúp giảm thiểu rủi ro và nâng cao hiệu quả vận hành. Bên cạnh đó, ứng dụng AI trong giám sát và xử lý dữ liệu, kết hợp với hệ sinh thái hỗ trợ gồm chuyên gia chiến lược - tài chính - công nghệ, sẽ tạo lực đẩy quan trọng giúp doanh nghiệp tăng tốc chuyển đổi xanh - số.

Quỳnh Trang