Chuyển đổi số song hành chuyển đổi xanh: Kinh nghiệm quốc tế, Con đường Việt Nam

Trong hơn một thập kỷ qua, thế giới đang chứng kiến một sự dịch chuyển mang tính cấu trúc của mô hình phát triển, nơi tăng trưởng kinh tế không còn được đo lường đơn thuần bằng GDP mà gắn chặt với tính bền vững môi trường, hiệu quả sử dụng tài nguyên và trách nhiệm xã hội. Trong bối cảnh đó, chuyển đổi số và chuyển đổi xanh không còn là hai xu hướng song song, mà ngày càng hòa quyện, bổ trợ và thúc đẩy lẫn nhau, hình thành một mô hình phát triển mới thường được gọi là “chuyển đổi kép”.

Từ châu Âu, Bắc Mỹ đến châu Á - Thái Bình Dương, các quốc gia đi đầu đều coi công nghệ số là công cụ trung tâm để hiện thực hóa mục tiêu xanh hóa nền kinh tế. Việt Nam, với cam kết Net Zero vào năm 2050 tại COP26, cũng đang bước vào hành trình chuyển đổi kép với nhiều quyết sách quan trọng. Vấn đề đặt ra không chỉ là đi theo xu thế, mà là đi như thế nào để tận dụng được lợi thế đi sau, tránh những cái bẫy chi phí cao, lệch pha và hình thức.

Thế giới gắn chuyển đổi số với chuyển đổi xanh như thế nào

Kinh nghiệm quốc tế cho thấy, các quốc gia thành công trong chuyển đổi xanh đều không tiếp cận vấn đề theo hướng “hy sinh tăng trưởng”, mà coi chuyển đổi xanh là động lực đổi mới mô hình phát triển, trong đó chuyển đổi số đóng vai trò nền tảng. Liên minh châu Âu là ví dụ điển hình với Green Deal song hành cùng Digital Decade, coi dữ liệu, nền tảng số và công nghệ tiên tiến là công cụ để giám sát phát thải, tối ưu chuỗi cung ứng và nâng cao hiệu quả sử dụng năng lượng.

Tại châu Âu, các hệ thống đo lường phát thải carbon theo thời gian thực, nền tảng truy xuất nguồn gốc số và cơ chế điều chỉnh biên giới carbon (CBAM) đều dựa trên hạ tầng dữ liệu và công nghệ số. Doanh nghiệp không thể “xanh” nếu không “số”, bởi mọi cam kết giảm phát thải đều phải được đo lường, báo cáo và kiểm chứng bằng dữ liệu.

Tại Hàn Quốc, chiến lược Green New Deal được thiết kế đồng thời với Digital New Deal, tập trung vào các lĩnh vực như năng lượng thông minh, nhà máy thông minh, lưới điện số và đô thị thông minh. Công nghệ IoT, AI và dữ liệu lớn được sử dụng để tối ưu hóa tiêu thụ năng lượng, giảm phát thải trong sản xuất và giao thông, đồng thời tạo ra các ngành công nghiệp mới.

Singapore tiếp cận chuyển đổi kép theo cách thực dụng hơn, thông qua chiến lược Smart Nation và Singapore Green Plan 2030. Quốc gia này sử dụng dữ liệu và công nghệ số để quản lý tài nguyên khan hiếm như nước, năng lượng và đất đai, đồng thời xây dựng hệ sinh thái đổi mới sáng tạo xoay quanh công nghệ xanh. Ở đây, chuyển đổi số không chỉ là công cụ hỗ trợ, mà là “bộ não” của toàn bộ quá trình xanh hóa.

Điểm chung của các mô hình quốc tế là chuyển đổi xanh không thể tách rời chuyển đổi số, và Nhà nước đóng vai trò kiến tạo thông qua thể chế, tiêu chuẩn và hạ tầng dữ liệu, thay vì can thiệp hành chính trực tiếp.

Chuyển đổi kép - từ xu thế toàn cầu đến “luật chơi” mới của nền kinh tế

Các báo cáo quốc tế, trong đó có báo cáo của Ngân hàng Thế giới năm 2023, chỉ ra mối liên hệ ngày càng chặt chẽ giữa công nghệ số và công nghệ xanh. Dữ liệu bằng sáng chế cho thấy các quốc gia dẫn đầu về công nghệ xanh cũng thường có nền tảng công nghệ số phát triển mạnh. Điều này phản ánh một thực tế: công nghệ số không chỉ giúp giảm chi phí chuyển đổi xanh, mà còn tạo ra những mô hình kinh doanh hoàn toàn mới.

Ở New Zealand, các công cụ số được sử dụng để truy xuất nguồn gốc và minh bạch chuỗi cung ứng trong nông nghiệp và thực phẩm. Việc theo dõi sản phẩm từ trang trại đến bàn ăn không chỉ nâng cao niềm tin của người tiêu dùng, mà còn buộc các doanh nghiệp phải tuân thủ các thực hành bền vững trong toàn bộ chuỗi giá trị.

Tại Nhật Bản, chính sách thuế carbon và cơ chế khuyến khích năng lượng tái tạo được thiết kế dựa trên dữ liệu phát thải chi tiết của từng ngành, từng doanh nghiệp. Công nghệ số cho phép mô phỏng các kịch bản kinh doanh khác nhau, giúp doanh nghiệp ra quyết định chuyển đổi tối ưu thay vì bị động đối phó.

Điều đáng chú ý là ở các nền kinh tế này, chuyển đổi kép không chỉ là câu chuyện môi trường, mà đã trở thành yếu tố cạnh tranh quốc gia. Quốc gia nào đi trước sẽ có lợi thế trong việc thiết lập tiêu chuẩn, chiếm lĩnh thị trường và thu hút dòng vốn đầu tư chất lượng cao.

Việt Nam triển khai chuyển đổi số song hành chuyển đổi xanh ra sao

Tại Việt Nam, chuyển đổi số và chuyển đổi xanh đang dần hội tụ thành một trục chiến lược phát triển. Từ Chương trình Chuyển đổi số quốc gia đến Chiến lược tăng trưởng xanh giai đoạn 2021-2030, tầm nhìn 2050, và cam kết Net Zero tại COP26, Việt Nam đã xác lập rõ định hướng phát triển theo mô hình kinh tế xanh, kinh tế carbon thấp và bền vững.

Việt Nam xác định chuyển đổi số phải được xanh hóa, và chuyển đổi xanh phải được số hóa, coi đây là lựa chọn chiến lược và động lực tăng trưởng mới

Thực tế cho thấy, chuyển đổi số đang đi nhanh hơn chuyển đổi xanh. Kinh tế số đóng góp 16,5% GDP năm 2023, với tốc độ tăng trưởng trên 20% mỗi năm, nhanh nhất Đông Nam Á. Trong khi đó, chuyển đổi xanh mới ở giai đoạn đầu, với sự tham gia chủ yếu của các doanh nghiệp lớn và FDI.

Tuy nhiên, hai quá trình này hiện vẫn diễn ra khá riêng lẻ, chưa tạo được sự cộng hưởng cần thiết. Điều này dẫn tới nguy cơ chuyển đổi số làm gia tăng tiêu thụ năng lượng và phát thải, trong khi chuyển đổi xanh thiếu công cụ đo lường và tối ưu hóa hiệu quả.

Chính vì vậy, quan điểm “chuyển đổi số và chuyển đổi xanh là một cặp song sinh” được Bộ trưởng Bộ KH&CN Nguyễn Mạnh Hùng nhấn mạnh mang ý nghĩa định hướng rất rõ. Việt Nam xác định chuyển đổi số phải được xanh hóa, và chuyển đổi xanh phải được số hóa, coi đây là lựa chọn chiến lược và động lực tăng trưởng mới.

Ở cấp Chính phủ, yêu cầu hoàn thiện thể chế, huy động nguồn lực xã hội, thúc đẩy hợp tác công - tư và đào tạo nhân lực cho chuyển đổi kép đã được đặt ra một cách quyết liệt trong các phiên họp của Ban Chỉ đạo COP26. Đây là tín hiệu cho thấy Việt Nam không chỉ dừng ở cam kết, mà đang từng bước chuyển sang hành động.

Việt Nam cần học gì từ thế giới để không “xanh hình thức, số nửa vời”

Kinh nghiệm quốc tế cho thấy, bài học lớn nhất đối với Việt Nam là phải coi chuyển đổi số là hạ tầng cốt lõi của chuyển đổi xanh. Không có dữ liệu, không thể có quản trị phát thải; không có nền tảng số, không thể có minh bạch và truy xuất nguồn gốc; không có công nghệ, không thể giảm phát thải một cách bền vững.

Bài học thứ hai là vai trò kiến tạo của Nhà nước trong việc thiết lập tiêu chuẩn, khung chính sách và cơ chế khuyến khích. Thay vì áp đặt mệnh lệnh hành chính, các quốc gia thành công sử dụng “củ cà rốt” về tài chính, thuế và tiếp cận thị trường, đồng thời dùng “cây gậy” là tiêu chuẩn và cơ chế thị trường như thuế carbon.

Bài học thứ ba là phải đặt doanh nghiệp vào trung tâm của quá trình chuyển đổi. Chuyển đổi kép chỉ thành công khi doanh nghiệp nhìn thấy lợi ích kinh tế, lợi thế cạnh tranh và khả năng tiếp cận thị trường từ việc xanh hóa và số hóa.

Cuối cùng, Việt Nam cần tận dụng lợi thế đi sau để đón đầu, lựa chọn công nghệ phù hợp và đối tác uy tín, tránh đầu tư dàn trải và hình thức. Trong một thế giới mà luật chơi xanh - số đang được thiết lập rất nhanh, chậm chân không chỉ đồng nghĩa với mất cơ hội, mà còn có nguy cơ bị loại khỏi chuỗi giá trị toàn cầu.