Chuyển đổi xanh tăng tốc nhưng nhân lực vẫn 'xám'

Không chỉ là "vua xuất khẩu" trái cây sang thị trường Mỹ, ông Nguyễn Đình Tùng, Chủ tịch HĐQT kiêm Tổng giám đốc Vina T&T Group, còn là người tâm huyết với việc xây dựng một thế hệ nhân lực nông nghiệp chất lượng cao, hay còn gọi là "nhân lực xanh".

Ông Tùng chia sẻ, Vina T&T không ngừng tìm kiếm cơ hội để liên kết với các trường đại học. Điển hình là sự hợp tác với Viện đào tạo Kinh doanh quốc tế (ISB) thuộc Đại học Kinh tế TP.HCM qua giải thưởng “Phát triển sản phẩm từ trái bưởi của Vina T&T”. Cuộc thi này không chỉ là một sân chơi, mà còn là nơi ươm mầm cho nhiều ý tưởng khởi nghiệp sáng tạo của sinh viên. Từ đó, doanh nghiệp đã chọn ra những dự án tiềm năng nhất để đầu tư phát triển sản phẩm thực tế, biến ý tưởng trên giấy thành giá trị kinh tế.

“Mới đây, chúng tôi đã dành ba suất đặc biệt cho sinh viên Đại học Kinh tế TP.HCM tham gia Asia Fruit Logistica 2025 tại Hong Kong. Mục đích là để sinh viên được tận mắt chứng kiến thương mại quốc tế vận hành thế nào, và quan trọng hơn, là mang niềm tự hào trái cây Việt ra đấu trường quốc tế, thấy được sự khác biệt và đặc trưng của nông sản Việt so với thế giới”, ông Tùng kể.

Ngoài ra, Vina T&T còn tổ chức thường xuyên các chương trình tham quan nhà máy và vùng nguyên liệu cho sinh viên, giúp các bạn trẻ hiểu rõ quy trình sản xuất, từ cách công nhân làm việc, nông dân trồng và thu hoạch trái cây, đến cách thức vận hành một doanh nghiệp xuất khẩu lớn. Đây là cơ hội để sinh viên trau dồi kiến thức thực tiễn, sẵn sàng tự tin bước vào thị trường lao động đầy cạnh tranh.

Khoảng trống “kỹ năng xanh” tại doanh nghiệp

Việc phát triển nguồn nhân lực xanh tại Việt Nam đang đối mặt với nhiều thách thức lớn trong bối cảnh toàn cầu đẩy mạnh chuyển đổi sang mô hình phát triển bền vững và phát thải thấp. Một trong những trở ngại nổi bật là sự thiếu hụt nghiêm trọng về kỹ năng xanh trong lực lượng lao động.

Theo Báo cáo “Green Jobs: Upskilling and Reskilling Vietnam’s Workforce for a Greener Future” do Ngân hàng Thế giới công bố năm 2023, chỉ khoảng 3,6% tổng số việc làm tại Việt Nam được phân loại là việc làm xanh, trong khi tỷ lệ này ở các nước phát triển cao hơn nhiều.

Đáng chú ý, báo cáo cũng cho biết chỉ có 1/5 người lao động trong các lĩnh vực có tiềm năng xanh hóa sở hữu những kỹ năng phù hợp với yêu cầu công việc tương lai. Điều này cho thấy khoảng cách lớn giữa nhu cầu thị trường và năng lực hiện tại của lực lượng lao động.

Bên cạnh đó, việc chậm chuyển đổi xanh cũng khiến doanh nghiệp Việt sớm bị “loại khỏi cuộc chơi” nếu không kịp bắt nhịp.

Bà Trần Thị Hồng Liên, Phó giám đốc Văn phòng Giới sử dụng lao động (VCCI), nhấn mạnh, với những quy định chặt chẽ từ các đối tác lớn như Liên minh Châu Âu (EU) và Hoa Kỳ, đặc biệt khi Việt Nam tham gia vào các chuỗi cung ứng toàn cầu thì chuyển đổi xanh không còn là yêu cầu tuân thủ mà đã trở thành trách nhiệm và nhu cầu tự thân của doanh nghiệp trong quá trình hội nhập quốc tế.

Bà Lê Thị Thúy Anh, Phó tổng giám đốc Công ty CP Dược phẩm OPC chia sẻ, xu hướng phát triển xanh, bền vững gắn với chuyển đổi số hiện là mối quan tâm hàng đầu của doanh nghiệp. OPC đã đầu tư xây dựng trung tâm nghiên cứu ứng dụng trí tuệ nhân tạo (AI) trong lĩnh vực dược. Đây là mô hình hiếm hoi tại Việt Nam áp dụng AI để nghiên cứu cơ chế tác dụng của thuốc, phát hiện công dụng mới, vừa rút ngắn thời gian nghiên cứu vừa hạn chế tối đa rủi ro.

Tuy nhiên, theo bà Thúy Anh, để vận hành được hệ thống này rất cần nhân lực hiểu biết sâu về công nghệ mới, có khả năng kết hợp khoa học dữ liệu với chuyên môn dược học. Tuy nhiên, nguồn nhân lực đáp ứng chuẩn này đang rất khan hiếm.

“Để chuẩn bị cho nguồn nhân lực xanh, OPC thường xuyên nhận được đề nghị góp ý xây dựng nội dung giảng dạy từ phía các trường đại học. Chúng tôi mong có một nguồn lực lao động chất lượng, xanh để vận hành công nghệ mới giúp doanh nghiệp phát triển bền vững hơn”, bà Thúy Anh nói.

TS Ngô Minh Đức, Hiệu trưởng Trường ĐH Quốc tế Miền Đông. Ảnh: Quốc Hải

Ông Tùngtrăn trở, Việt Nam là quốc gia nông nghiệp, trong đó cây ăn quả mang lại giá trị rất lớn, tuy nhiên, bài toán sau thu hoạch vẫn còn nhiều thách thức và nhân lực cho lĩnh vực này vẫn còn thiếu nhiều.

“Các bạn sinh viên hoàn toàn có thể tham gia nông nghiệp bằng cách nghiên cứu, sáng tạo máy móc thu hoạch và bảo quản, để trái cây không bị hao hụt trong quá trình hái, vận chuyển. Đây chính là hướng đi bền vững để nâng cao giá trị nông sản Việt”, ông Tùng nói.

Cần sự gắn kết của “tam giác bền vững”

Việc phát triển nguồn nhân lực xanh trong nước là một quá trình dài hơi, không thể diễn ra trong một sớm một chiều. Trong bối cảnh chuyển đổi xanh đang diễn ra từng ngày, theo các chuyên gia, việc phát triển nguồn nhân lực xanh không chỉ để thực hiện cam kết quốc tế, mà còn để nâng cao sức cạnh tranh quốc gia trong tương lai.

Trong hành trình này, sự đồng hành và gắn kết của “tam giác bền vững” (Nhà nước - Nhà trường - Doanh nghiệp) sẽ là chìa khóa tạo nên một lực lượng lao động vừa đủ về số lượng, vừa đạt chuẩn về chất lượng và đáp ứng yêu cầu của nền kinh tế xanh.

Thực tế, nhiều trường đại học đã bắt đầu thử nghiệm, chẳng hạn Đại học Quốc gia TP.HCM đã đưa học phần “Kinh tế tuần hoàn” thành môn bắt buộc; nhiều trường đại học khác cũng mở lớp đào tạo về điện gió, điện mặt trời. Tuy nhiên, quy mô vẫn còn nhỏ so với nhu cầu thực tế.

PGS.TS Hoàng Kim Anh, Phó hiệu trưởng Trường Đại học Công nghệ Sài Gòn (STU) cho hay, trường đã tích cực lồng ghép các nội dung đào tạo mới vào nhiều ngành khác nhau. Ví dụ, sinh viên công nghệ thông tin được hướng dẫn sử dụng AI, IoT để kiểm soát việc sử dụng năng lượng và nước; các ngành điện tử, cơ khí, xây dựng thì lồng ghép nội dung tối ưu hóa năng lượng, thiết kế công trình xanh, sử dụng vật liệu thân thiện môi trường; còn các ngành quản trị kinh doanh, marketing, tài chính ngân hàng thì lồng ghép các vấn đề về chính sách xanh, tài chính xanh, marketing bền vững.

"Trường cũng thúc đẩy nghiên cứu và sáng kiến công nghệ xanh, như trong ngành công nghệ thực phẩm, nơi sinh viên được đào tạo thiết kế quy trình công nghệ không phát thải, tối ưu nguyên liệu, và tận dụng phụ phẩm nông nghiệp", bà Kim Anh chia sẻ.

Chuyên gia này cũng nhấn mạnh rằng không chỉ đào tạo kiến thức và kỹ năng, mà điều quan trọng nhất là phải vun đắp thái độ và trách nhiệm của sinh viên đối với cộng đồng từ những việc nhỏ như tiết kiệm nước, phân loại rác thải… Đồng thời, cần có sự gắn kết chặt chẽ giữa nhà trường và doanh nghiệp, nơi doanh nghiệp tham gia vào việc xây dựng chương trình đào tạo và đặt hàng các đề tài nghiên cứu.

Các doanh nghiệp, chuyên gia,... tham quan trung tâm nghiên cứu tại Trường ĐH Quốc tế Miền Đông.

TS Ngô Minh Đức, Hiệu trưởng Trường Đại học Quốc tế Miền Đông khẳng định, nhà trường xem phát triển bền vững là nguyên tắc xuyên suốt, từ vận hành đến đào tạo. Tất cả sinh viên đều được học về kinh tế xanh, chuyển đổi xanh và phát triển bền vững. Sinh viên không chỉ học ở lý thuyết mà còn thông qua các đề tài, dự án cụ thể phối hợp cùng doanh nghiệp và cộng đồng địa phương.

“Nhà trường đầu tư các trung tâm đổi mới sáng tạo để triển khai nghiên cứu phục vụ doanh nghiệp. Sinh viên ra trường vì vậy có thể tham gia ngay vào quá trình vận hành và cải tiến tại các nhà máy, doanh nghiệp”, ông Đức chia sẻ.

Theo ông Đức, nhà trường cũng đưa nội dung phát triển bền vững vào các ngành học, đồng thời cho sinh viên trực tiếp trải nghiệm thực tế thông qua dự án hợp tác với doanh nghiệp, đã giúp rút ngắn khoảng cách giữa đào tạo và nhu cầu sử dụng lao động. Đây cũng là hướng đi giúp trường đại học đóng vai trò tích cực hơn trong quá trình chuyển đổi xanh.

An Nhiên