Chuyện gì vừa xảy ra tại Intel

Ngày 2/12, CEO Intel Pat Gelsinger tuyên bố nghỉ việc sau chưa đầy 4 năm tại vị. Ít giờ sau, Bloomberg và New York Times cho rằng ông bị hội đồng quản trị ép từ chức.

Gelsinger rời đi giữa lúc tình hình kinh doanh của Intel lao dốc. Công ty không thể nắm bắt cơ hội trên thị trường smartphone, chip xử lý gặp vấn đề chất lượng, mất nhiều khách hàng lớn như Apple và nguy cơ tụt hậu trong lĩnh vực AI.

Sự việc diễn ra đột ngột đến nỗi Intel không kịp tìm người kế nhiệm. Về lâu dài, khủng hoảng tại Intel không chỉ tác động đến kinh doanh mà còn an ninh quốc gia, bởi đây là con bài chiến lược của Mỹ nhằm cạnh tranh trong lĩnh vực bán dẫn.

Sửa chữa sai lầm

Gelsinger gia nhập Intel giai đoạn 1979-2009 rồi trở lại năm 2021. Ông là kiến trúc sư trưởng tạo nên 486, chip xử lý kiến trúc x86 đầu tiên của Intel năm 1989. Sau đó, ông trở thành Giám đốc Công nghệ (CTO), thúc đẩy các tiêu chuẩn như USB, Wi-Fi.

Trên thực tế, Intel đã xuống dốc trước khi Gelsinger làm CEO. Theo The Verge, một số vấn đề nổi bật của Intel gồm chậm ra mắt chip, chất lượng không đảm bảo và mất nhiều khách hàng lớn, trong đó có Apple khi công ty tự phát triển chip dựa trên kiến trúc ARM.

Trước đó, Intel thất bại trong việc đưa chip xử lý lên iPhone, không thể cạnh tranh cùng những dòng chip khác. Công ty đánh mất hoàn toàn cơ hội nắm bắt cuộc cách mạng di động.

Khi trở về năm 2021, Gelsinger công bố kế hoạch vực dậy Intel trong 4 năm. Tất cả nhằm sửa chữa sai lầm từ hơn 10 năm trước.

Thời điểm đó, Intel chi hàng tỷ USD vào ASML của Hà Lan, hiện là công ty duy nhất sản xuất máy quang khắc cực tím để tạo ra các mạch trên chip xử lý, quy trình có tên EUV.

Hệ thống máy quang khắc EUV của ASML. Ảnh: ASML.

Từng có thời điểm Intel nắm 4,1 tỷ USD cổ phần ASML, nhưng không mua những cỗ máy đắt tiền này. Thay vào đó, hãng sản xuất chip TSMC mua chúng để dẫn đầu thị trường, sản xuất hơn 90% “chip logic tiên tiến” trên toàn cầu.

Trong cuộc phỏng vấn năm 2022 với The Verge, Gelsinger không ngần ngại gọi đây là “sai lầm sơ đẳng” của Intel. Công ty quyết định đầu tư mua máy quang khắc EUV, trao tấm séc trắng cho bộ phận công nghệ nhằm vượt mặt TSMC.

“Tôi nói rằng ‘Các bạn có ngân sách không giới hạn để mang đến 5 nút tiến trình (node) trong 4 năm’”, Gelsinger kể lại, với kỳ vọng đưa Intel trở về vị thế dẫn đầu.

Thời điểm đó, Intel còn muốn xây dựng năng lực sản xuất hàng loạt, đầu tư nhà máy tại Mỹ và cung cấp dịch vụ gia công chip cho đối thủ.

Chiến lược thất bại

“5 nút tiến trình trong 4 năm” trở thành câu nói quen thuộc. Intel đặt mục tiêu ra mắt 5 thế hệ chip khác nhau trong 4 năm, mỗi thế hệ có kích thước bóng bán dẫn nhỏ hơn bản tiền nhiệm.

Đây là tham vọng lớn bởi theo truyền thống, Intel thường thu nhỏ chip sau mỗi 2 năm. Kết quả, công ty trả giá đắt khi đổ hàng chục tỷ USD cho các xưởng đúc chip, giá trị cổ phiếu giảm 50% và ảnh hưởng tiêu cực đến tinh thần nhân viên.

“Lượng nhân viên bị sa thải trong 2 năm qua hoàn toàn phá hủy tinh thần. Bạn vượt qua một vòng, nhưng không rõ có bị loại trong vòng tiếp theo sau 3-6 tháng hay không.

Sự tổn hại về tinh thần khiến mọi người chỉ làm việc ở mức tối thiểu, cạn kiệt năng lượng và cuối cùng chuyển sang công ty khác”, một cựu nhân viên tại Intel chia sẻ.

Chiến lược "5 nút tiến trình trong 4 năm" của Intel. Ảnh: Intel.

Dù hoạt động kinh doanh cốt lõi của Intel vẫn có lợi nhuận, doanh thu công ty lại sụt giảm. Theo 2 cựu nhân viên, Intel chi quá nhiều tiền cho xưởng đúc chip suốt 2 năm, trong khi cắt giảm chi phí cho các sản phẩm đã ra mắt.

Một nhân viên tiết lộ CPU Meteor Lake và Arrow Lake ban đầu dùng bộ nhớ đệm Adamantine có thể đánh bại đối thủ, nhưng đã bị cắt giảm để tiết kiệm chi phí.

Những con đường giúp Intel trở lại vị thế dẫn đầu không bằng phẳng. Trong khi Nvidia trở thành công ty giá trị nhất thế giới nhờ cơn sốt AI, chip tăng tốc Gaudi của Intel thậm chí không thể đạt doanh thu 500 triệu USD/năm như kỳ vọng.

Hình ảnh của Intel bị tác động nghiêm trọng khi 2 thế hệ CPU cho hiệu năng kém hoặc bị lỗi. Không chỉ Apple, Microsoft cũng từ bỏ chip Intel khỏi các dòng máy tính Surface đời mới, thậm chí ra mắt Copilot+ PC hợp tác độc quyền với Qualcomm.

Chip xử lý Intel Core Ultra Series 2 dựa trên kiến trúc Lunar Lake. Ảnh: IDG.

Kể cả khi dòng chip Lunar Lake khắc phục một số vấn đề kỹ thuật, Intel thừa nhận đây là sai lầm tài chính khi phụ thuộc quá nhiều vào đối tác bên ngoài, kể cả TSMC. Các quy trình tiên tiến của Intel như 18A và 16A cũng bị đánh giá “kém xa” TSMC.

Dù nỗ lực, Intel bị bỏ lại phía sau trong cuộc đua AI. Nhà phân tích Patrick Moorhead từ Moor Insights & Strategy cho biết Intel đã mua một số công ty, phát triển GPU hiệu suất cao Ponte Vecchio nhưng không phù hợp cho mô hình ngôn ngữ lớn.

“AMD có thể nhanh chóng làm lại thiết kế và kiến trúc của họ, nhưng Intel thì không”, Moorhead nhấn mạnh. Nhìn chung, công ty gần như không có cơ hội chen chân vào thị trường AI khi Nvidia và AMD củng cố vị thế.

Ai sẽ thay thế Gelsinger?

Chưa rõ lý do chính thức khiến Gelsinger rời đi, nhưng các trang tin lớn cho rằng hội đồng quản trị tại Intel mất niềm tin vào chiến lược của ông.

“Các giám đốc cảm thấy kế hoạch tốn kém và đầy tham vọng của Gelsinger nhằm vực dậy Intel không hiệu quả và tiến độ không đủ nhanh”, nguồn tin của Reuters cho biết.

Trong khi đó, Bloomberg viết rằng Gelsinger “bị buộc phải ra đi” do ban quản trị mất niềm tin vào kế hoạch vực dậy công ty, lo ngại về chất lượng sản phẩm.

Hàng loạt đợt sa thải và tình hình kinh doanh thê thảm của Intel khiến giới truyền thông đặt câu hỏi về năng lực của Gelsinger. Dù vậy, các nhà phân tích đều cho rằng ông rời đi quá đột ngột.

Theo nguồn tin của Bloomberg, Intel đã thuê công ty Spencer Stuart để tìm kiếm và đánh giá ứng viên thay thế. Hiện tại, Giám đốc Tài chính (CFO) David Zinsner và Phó chủ tịch Michelle Johnston Holthaus giữ chức đồng CEO tạm quyền.

Phó chủ tịch Michelle Johnston Holthaus giữ chức đồng CEO tạm quyền tại Intel. Ảnh: Bloomberg.

Một trong những ứng viên là Matt Murphy, CEO công ty bán dẫn Marvell. Từ năm 1986 đến nay, các CEO được bổ nhiệm đều đang (hoặc từng) làm việc tại Intel, trừ CEO tạm quyền Bob Swan.

Theo giới phân tích, rất khó để Intel chọn nhân sự trong công ty làm CEO một phần bởi nhiều tài năng đã nghỉ việc. Kể cả người bên ngoài cũng không thể vực dậy tổ chức ngay lập tức.

“Có thể rất khó tìm người thay thế đủ kinh nghiệm và sự nghiệp phù hợp, có khả năng quản lý tổ chức phức tạp như Intel và xử lý vô số trở ngại”, nhà phân tích John Vinh của KeyBanc Capital Markets nhận định.

Lip-Bu Tan, CEO Cadence Design Systems cũng là ứng viên tiềm năng. Tan, Murphy và Marvell đều từ chối bình luận.

Một giải pháp khác là chọn người đang gắn bó với một công ty khác nhưng từng làm việc tại Intel. Trong nhóm này có cựu CFO Stacy Smith, người vừa gia nhập hội đồng quản trị Intel vào tháng 3. Ngoài ra còn có Gregory Bryant, cựu Phó chủ tịch bộ phận máy tính cá nhân, rời Intel để gia nhập Analog Devices năm 2022.

Những nhân vật tiềm năng còn có Renee James, CEO Ampere Computing. Ngoài ra, cựu CEO Lenovo Kirk Skaugen từng phụ trách bộ phận chip máy chủ của Intel trước khi rời công ty năm 2016.

Một trong những ứng viên tiềm năng có cựu CEO Lenovo Kirk Skaugen. Ảnh: Bloomberg.

Một nhóm ứng viên khác đến từ khách hàng lớn của Intel, trong đó có Johny Srouji, hiện là Phó chủ tịch cấp cao Công nghệ Phần cứng tại Apple, bộ phận đứng sau dòng chip xử lý M.

Nếu muốn tìm CEO có khả năng vực dậy nhanh nhất, Intel có thể lấy người từ TSMC, Nvidia hay AMD. Dù vậy, các công ty trên đang hoạt động thành công, hệ thống quản lý và phân quyền rất khác so với Intel.

Dù doanh thu giảm mạnh, Intel vẫn là cái tên quan trọng của ngành công nghệ. Hơn 70% máy tính cá nhân và máy chủ trên toàn cầu dùng chip của công ty này. Chính phủ Mỹ cũng lựa chọn Intel xây dựng nhà máy sản xuất chip trong nước.

Bất kể Intel chọn ai, CEO mới sẽ cần thời gian lấy lại hơn 20 tỷ USD doanh thu để mất vào tay đối thủ trong những năm qua.

“Chúng tôi cho rằng Intel không dễ tìm lãnh đạo mới đủ năng lực đưa công ty vượt qua thách thức. Gelsinger đến Intel với rất nhiều kinh nghiệm, và không có nhiều ứng viên khả thi”, nhà phân tích Chris Caso của Wolfe Research nhấn mạnh.

Phúc Thịnh