Chuyên gia cảnh báo ba 'quả bom dịch bệnh' có thể nổ sau lũ khoảng ba tuần

Những ngày qua, miền Bắc đang trải qua một đợt lũ lụt lớn, với nhiều tỉnh, thành như: Thái Nguyên, Bắc Ninh, Lạng Sơn, Cao Bằng và cả các vùng ngoại thành Hà Nội bị ngập sâu diện rộng.

Theo thông tin sáng 13.10, lũ đang rút nhanh, nhưng miền Bắc vẫn còn 22 xã đang ngập. Lũ rút để lại bùn đất, chất thải, xác động vật, rác trôi nổi, và đặc biệt là nguồn nước sinh hoạt bị ô nhiễm. Trong bối cảnh đó, nguy cơ bùng phát dịch bệnh là rất lớn, từ những bệnh thường gặp như tiêu chảy, viêm da, đau mắt đỏ... cho đến sốt xuất huyết, thương hàn, và các bệnh đường hô hấp.

ThS-BS Lương Chấn Quang - Trưởng khoa Kiểm soát và Phòng ngừa Bệnh tật, Viện Pasteur TPHCM - Ảnh: NVCC

Ba “quả bom dịch bệnh” có thể nổ sau lũ

Chia sẻ về điều này với phóng viên Một Thế Giới, ThS-BS Lương Chấn Quang - Trưởng khoa Kiểm soát và Phòng ngừa Bệnh tật, Viện Pasteur TP.HCM, nhấn mạnh: “Khi nước lũ vừa rút, người dân cần chủ động thực hiện các biện pháp để hạn chế nguy cơ nhiễm bệnh”.

Theo đó, để đảm bảo an toàn thực phẩm và nước uống, người dân nên ăn chín, uống chín; làm trong nước; khử khuẩn hoặc đun sôi trước khi uống; tuyệt đối không dùng nước chưa qua xử lý. Bể nước, giếng nước, các dụng cụ chứa nước cần được thau rửa, khử trùng bằng hóa chất theo hướng dẫn của nhân viên y tế. Thực hiện nguyên tắc "nước rút đến đâu vệ sinh đến đó", thu gom, xử lý rác thải, chôn lấp xác động vật đúng quy định.

Vệ sinh cá nhân hằng ngày, rửa sạch và lau khô kẽ chân sau khi tiếp xúc với nước lũ hoặc nước ô nhiễm; mang ủng, găng tay khi dọn dẹp, tránh đi chân trần trong bùn nước. Nếu có vết thương, phải rửa ngay bằng nước sạch, sát trùng và đi khám khi vết thương sưng đỏ, chảy mủ hoặc kèm sốt.

Chủ động diệt lăng quăng, bọ gậy, muỗi bằng cách đậy kín bể, thùng chứa nước; thả cá vào các dụng cụ chứa nước lớn; loại bỏ chai, lọ, lốp xe, hốc nước tự nhiên, nơi muỗi dễ sinh sản. Luôn mắc màn khi ngủ, kể cả ban ngày, để phòng chống bệnh do muỗi truyền.

- Thưa bác sĩ, tại sao sau cứ mỗi đợt mưa lũ, nguy cơ bùng phát dịch bệnh lại tăng cao?

- ThS-BS Lương Chấn Quang: Mưa lũ làm xáo trộn môi trường sống theo hướng thuận lợi cho dịch bệnh bùng phát. Nước và bùn đất có rác thải, nhiễm nước tiểu hoặc phân của động vật mang mầm bệnh, xác chết động vật, thuận lợi cho nhiều vi sinh vật phát triển và lây lan. Muỗi dễ dàng sinh sản nơi nước đọng lâu ngày; ẩm thấp khiến nấm mốc thuận tiện gây ra các bệnh ngoài da và bệnh về đường hô hấp. Điều kiện sống nơi tập trung tránh ngập lũ có thể thiếu nhà vệ sinh, thiếu nước sạch, khó tiếp cận thực phẩm an toàn… dễ dàng lây lan bệnh truyền nhiễm.

Các bệnh truyền nhiễm có thể gia tăng sau mưa bão như lây qua đường tiêu hóa (tiêu chảy), hô hấp (viêm họng, viêm phế quản, viêm phổi), qua da niêm (viêm kết mạc, nhiễm trùng da, nấm ngoài da, xoắn khuẩn vàng da), các bệnh lây truyền qua véc tơ (sốt xuất huyết...).

- Vậy các yếu tố môi trường sau lũ (như nước ô nhiễm, xác động vật, rác thải) tác động như thế nào đến sự lây lan mầm bệnh?

- ThS-BS Lương Chấn Quang: Mưa bão cuốn theo bùn đất, rác thải, xác động vật có thể gây ô nhiễm nguồn nước, dẫn đến hàng loạt các nguy cơ ảnh hưởng đến sức khỏe người dân. Sử dụng nước chưa được xử lý, có thể nhiễm phải các vi sinh vật gây bệnh như vi khuẩn E. coli, vi khuẩn tả, Shigella, Salmonella (tiêu chảy, tả, lỵ, thương hàn), virút viêm gan A, virút viêm gan E (viêm gan) hay ký sinh trùng Giardia, Cryptosporidium (tiêu chảy kéo dài). Các bệnh truyền nhiễm này có thể đe dọa tính mạng nếu không điều trị kịp thời và đúng cách, nhất là với trẻ em, người lớn tuổi và người suy giảm miễn dịch.

Nguồn nước có thể bị nhiễm bẩn bởi các kim loại nặng hay hóa chất chưa qua xử lý từ các khu công nghiệp, nhà máy cũng dẫn đến nhiều hậu quả xấu đến sức khỏe người dân ngay trước mắt hoặc lâu dài. Các triệu chứng có thể gặp khi ngộ độc hóa chất gồm: buồn nôn, chóng mặt, tiêu chảy, đau bụng, phát ban…

Để phòng bệnh, người dân cần sử dụng nước sạch, ăn chín, uống chín, rửa tay thường xuyên, và tránh tiếp xúc với nước bẩn. Nếu có dấu hiệu bệnh, cần liên hệ dịch vụ y tế sớm để được khám và điều trị đúng cách.

Đội Quân y số 1 hỗ trợ nhân dân phòng, chống dịch bệnh sau lũ - Ảnh: Internet

- Trong thực tế, Việt Nam từng ghi nhận những đợt dịch nào bùng phát mạnh sau thiên tai tương tự, thưa bác sĩ ?

- ThS-BS Lương Chấn Quang: Bệnh có thể lây lan nhanh thành ổ dịch trong tình trạng ngập lụt kéo dài, nếu không được phát hiện sớm. Trong dữ liệu chúng tôi biết, nước ta từng ghi nhận tăng mạnh các bệnh như: sốt xuất huyết, đau mắt đỏ, tiêu chảy cấp, viêm da sau trận “đại hồng thủy”, sau các trận mưa lớn hoàn lưu bão tại miền Trung và miền Bắc.

- Theo bác sĩ, bệnh nào có thể trở thành “ngòi nổ dịch lớn” nếu chủ quan trong 2 - 3 tuần sau lũ lụt?

- ThS-BS Lương Chấn Quang: Các bệnh truyền nhiễm đều tồn tại và lây truyền dựa trên tam giác dịch tễ học gồm vật chủ (con người, động vật ổ chứa), tác nhân gây bệnh (vi rút, vi khuẩn, vi nấm, ký sinh trùng) và môi trường. Khi một trong ba yếu tố có thay đổi sẽ dẫn tới sự biến động về tình hình bệnh dịch.

Những bệnh có nguy cơ cao gia tăng ca mắc gồm các bệnh đường tiêu hóa như: tiêu chảy cấp, tả, lỵ, thương hàn do sử dụng nước và thực phẩm bị ô nhiễm; bệnh xoắn khuẩn vàng da do tiếp xúc với nước lũ chứa nước tiểu động vật mắc bệnh, nhất là chuột; bệnh do muỗi truyền như sốt xuất huyết.

Bệnh thường không xuất hiện ngay sau khi tiếp xúc mà có thời gian ủ từ vài ngày đến vài tuần. Khoảng 2 - 3 tuần sau lũ là thời điểm kết thúc giai đoạn ủ bệnh của nhiều tác nhân gây bệnh, khiến các trường hợp mắc mới có nguy cơ tăng.

Vì vậy, trong thời gian ngập lụt, người dân cần tuân thủ nghiêm các biện pháp phòng bệnh, đảm bảo nguồn nước sạch và vệ sinh môi trường. Sau lũ, cần đặc biệt chú trọng phát hiện sớm các triệu chứng nghi ngờ do bệnh truyền nhiễm phát sinh trong mùa mưa lũ.

- Vậy có “tín hiệu sớm” nào mà người dân có thể nhận biết để đi khám hoặc báo cơ quan y tế kịp thời, thưa bác sĩ ?

- ThS-BS Lương Chấn Quang: Người dân cần đến ngay cơ sở y tế gần nhất, hoặc liên hệ ngay với dịch vụ y tế khi thấy các dấu hiệu sau:

Sốt cao, đau đầu, mệt mỏi nhiều - là triệu chứng phổ biến của hầu hết các bệnh truyền nhiễm; triệu chứng đường tiêu hóa: tiêu chảy liên tục, phân lỏng nhiều lần hoặc phân có máu, nôn ói, dẫn đến mất nước; triệu chứng đường hô hấp: ho, đau họng, khó thở; triệu chứng ngoài da: mắt đỏ, ngứa, nổi mụn nước, loét da hoặc viêm da lan rộng; triệu chứng nặng, nguy hiểm như vết thương sưng đỏ, đau, sốt lạnh run; mệt lử, lừ đừ, mất ý thức.

Đặc biệt khi phát hiện nhiều người xung quanh cùng mắc bệnh giống nhau, cần báo ngay cho cơ quan y tế hoặc chính quyền địa phương để giám sát và xử lý ổ dịch kịp thời.

Về lâu dài cần thực hiện tốt phương châm "4 tại chỗ"

- Khi lũ lụt rút, một trong những vấn đề lo ngại nhất của người dân là tình trạng thiếu nước sạch, bác sĩ có khuyến cáo gì để xử lý nguồn nước và thực phẩm?

- ThS-BS Lương Chấn Quang: Người dân không sử dụng nước máy hoặc nước chưa qua xử lý để ăn uống khi chưa chắc về chất lượng, vì có nguy cơ nhiễm vi sinh và hóa chất.

Chỉ nên dùng nước đã đun sôi ít nhất 1 phút rồi để nguội. Đây là phương pháp đơn giản nhưng hiệu quả rất tốt để diệt vi khuẩn và vi rút gây bệnh.

Ngoài ra, có thể dùng bộ lọc như lọc cơ học, than hoạt tính, hoặc công nghệ UV/ozone hoặc kết hợp lọc nước và đun sôi để tăng hiệu quả với cả vi khuẩn và một số chất gây ô nhiễm hóa học. Nên chứa nước trong bình sạch, có nắp hoặc vòi, múc bằng dụng cụ sạch có cán; không dùng tay hay cốc bẩn tiếp xúc trực tiếp để tránh tái nhiễm.

Nếu không thể xử lý nước bằng các phương pháp trên được thì nên ưu tiên dùng nguồn nước đóng chai (đóng bình) từ thương hiệu đáng tin cậy hoặc nước mưa được thu gom an toàn, đảm bảo vệ sinh trong quá trình hứng và lưu trữ.

Để đảm bảo an toàn thực phẩm, chỉ dùng nước đã xử lý khi chế biến; tránh ăn đồ sống, tái hoặc không rõ nguồn gốc vệ sinh, đặc biệt là hải sản và thịt. Rửa tay bằng xà phòng trước khi chế biến và ăn; làm sạch dao, thớt, dụng cụ để tránh lây nhiễm chéo.

Thực phẩm chín và sống phải để riêng, che đậy kỹ hoặc bảo quản lạnh nếu có điều kiện. Trong thời tiết nóng ẩm, nên chế biến và sử dụng nhanh để hạn chế vi sinh vật phát triển.

Người dân dọn dẹp khi nướt lũ rút dần - Ảnh: Internet

- Việc xử lý nước bằng Cloramin B, nước Javen, viên khử khuẩn có thật sự hiệu quả không, thưa bác sĩ?

- ThS-BS Lương Chấn Quang: Các chất nhưCloramin B, nước Javel, viên khử khuẩn đều chứa clo hoạt tính có thể tiêu diệt vi khuẩn, vi rút, ký sinh trùng, giúp khử khuẩn nước và bề mặt khi được dùng đúng cách. Đây là biện pháp được Bộ Y tế, Tổ chức Y tế thế giới (WHO) khuyến cáo trong tình huống sau bão lũ, khi nguồn nước dễ ô nhiễm.

Hiệu quả phụ thuộc vào cách pha và liều lượng sử dụng. Nếu pha quá loãng sẽ không diệt được vi sinh, ngược lại quá đậm có thể gây hại cho da, mắt, đường hô hấp, thậm chí kích ứng đường ruột nếu uống phải.

Cần để thời gian tiếp xúc tối thiểu 30 phút khi dùng Cloramin B để khử khuẩn nước hoặc bề mặt. Chỉ sử dụng sản phẩm có nguồn gốc rõ ràng, còn hạn dùng và có hướng dẫn cụ thể.

- Theo bác sĩ, về lâu dài, chúng ta cần chiến lược gì để chủ động kiểm soát dịch bệnh hậu lũ, nhất là vùng thường xuyên chịu thiên tai?

- ThS-BS Lương Chấn Quang: Cần thực hiện tốt phương châm “4 tại chỗ”. Trong bối cảnh chính quyền 2 cấp, y tế cơ sở giữ vai trò then chốt trong việc chăm sóc sức khỏe cộng đồng. Với phương châm "phòng bệnh từ sớm, từ xa", việc tuyên truyền, hướng dẫn người dân về các biện pháp khử khuẩn, sinh hoạt vệ sinh, ăn chín uống sôi, tự theo dõi sức khỏe - đặc biệt với người già, trẻ nhỏ, phụ nữ mang thai và người có bệnh nền - là vô cùng quan trọng.

Các cơ sở y tế, từ dự phòng đến khám chữa bệnh luôn sẵn sàng kế hoạch đáp ứng với thiên tai thảm họa. Do vậy, y tế luôn ở thế chủ động, sẵn sàng kiểm soát dịch bệnh trước, trong và sau thiên tai.

Kế hoạch luôn bao gồm việc cung cấp vật tư trang thiết bị chống dịch, khử khuẩn và dịch vụ chăm sóc sức khỏe ban đầu. Hơn hết, công tác giám sát dựa vào cộng đồng là cực kỳ quan trọng, đảm bảo dịch bệnh được phát hiện sớm, kiểm soát kịp thời.

Bên cạnh đó, công tác sẵn sàng ứng phó luôn được kiểm tra, diễn tập, tái tập huấn với các kịch bản huy động nguồn nhân lực từ các đơn vị khác, lực lượng vũ trang.

- Nếu được gửi một thông điệp ngắn gọn tới người dân vùng lũ lúc này, bác sĩ muốn nhấn mạnh điều gì?

- ThS-BS Lương Chấn Quang: "Phòng bệnh hơn chữa bệnh". Dù trong hoàn cảnh thiếu thốn về cơ sở vật chất, điều kiện sinh hoạt bị đảo lộn, người dân luôn nhớ rằng "sức khỏe quan trọng nhất". Chúng ta nên sử dụng nước sạch, ăn chín, uống chín, rửa tay thường xuyên, và tránh tiếp xúc trực tiếp với nước bẩn.

Nếu có dấu hiệu bệnh, người dân cần liên hệ ngay với cơ sở y tế hoặc dịch vụ y tế sớm có thể, để được khám và điều trị đúng cách.

- Xin cảm ơn bác sĩ về cuộc trò chuyện này!

Hồ Quang (thực hiện)