Chuyên gia nói gì về đề xuất cặp vợ chồng, cá nhân tự quyết định số con?

Đây là nhấn mạnh của PGS.TS Nguyễn Thị Liên Hương - Thứ trưởng Bộ Y tế tại hội thảo "Góp ý, hoàn thiện chính sách trong Luật Dân số và gợi ý chính sách chuyển đổi nhân khẩu học của các nền kinh tế Châu Á - Thái Bình Dương" diễn ra hôm nay (6/8) tại Hà Nộido Cục Dân số (Bộ Y tế) và các đối tác phối hợp thực hiện.

PGS.TS Nguyễn Thị Liên Hương - Thứ trưởng Bộ Y tế phát biểu tại hội thảo.

Mất cân bằng giới tính khi sinh còn cao, già hóa dân số tăng nhanh

Theo Thứ trưởng Nguyễn Thị Liên Hương, trong thời gian qua, công tác dân số của Việt Nam đã đạt được những thành tựu to lớn, góp phần quan trọng vào công cuộc xây dựng và phát triển kinh tế - xã hội của đất nước. Tốc độ gia tăng dân số nhanh đã được khống chế thành công, Việt Nam đạt mức sinh thay thế từ năm 2006 và tiếp tục duy trì từ đó đến nay.

Cơ cấu dân số chuyển dịch tích cực, dân số trong độ tuổi lao động tăng mạnh, Việt Nam đã bước vào thời kỳ dân số vàng từ năm 2007. Chất lượng dân số được cải thiện về nhiều mặt. Dân số đã có sự phân bố hợp lý hơn, gắn với quá trình đô thị hóa, công nghiệp hóa và yêu cầu phát triển kinh tế - xã hội, bảo đảm quốc phòng, an ninh.

Tuy nhiên, Thứ trưởng Nguyễn Thị Liên Hương cũng thẳng thắn cho hay, công tác dân số hiện nay vẫn còn nhiều khó khăn, thách thức, cụ thể: Mức sinh thay thế chưa thực sự bền vững (số con trung bình của một phụ nữ trong độ tuổi sinh đẻ là 1,96 con và tỷ lệ tăng dân số là 0,84% năm 2023), xuất hiện xu hướng mức sinh xuống thấp, chênh lệch về mức sinh giữa các vùng, đối tượng chưa được khắc phục;

Mất cân bằng giới tính khi sinh còn cao (tỷ số giới tính khi sinh là 111,8 bé trai/100 bé gái năm 2023). Cùng đó, già hóa dân số tăng nhanh, chưa có các giải pháp đồng bộ để phát huy hiệu quả lợi thế của thời kỳ cơ cấu dân số vàng và thích ứng với già hóa dân số.

"Tuổi thọ trung bình của người Việt Nam tăng (năm 2023 là 74,5 tuổi) nhưng số năm sống khỏe mạnh chưa tương xứng, phân bố dân số, quản lý di cư còn nhiều bất cập. Các yếu tố liên quan đến công tác dân số chưa được lồng ghép một cách hệ thống trong hoạch định, thực thi chính sách phát triển kinh tế-xã hội" - Thứ trưởng Nguyễn Thị Liên Hương nói.

Quang cảnh hội thảo.

Đề xuất quyền quyết định của cặp vợ chồng, cá nhân trong việc sinh con, số con

Theo Thứ trưởng Nguyễn Thị Liên Hương, hiện nay, Bộ Y tế đang được giao chủ trì xây dựng Dự án Luật Dân số và đang trong quá trình xây dựng, hoàn thiện các chính sách.

Lãnh đạo Bộ Y tế nhấn mạnh, việc xây dựng Luật Dân số thay thế Pháp lệnh Dân số hiện tại là rất cần thiết nhằm tạo cơ sở pháp lý thể chế hóa các chủ trương, đường lối, chính sách của Đảng về công tác dân số trong tình hình mới, trực tiếp là Nghị quyết Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII, Nghị quyết số 21-NQ/TW Hội nghị lần thứ sáu Ban chấp hành Trung ương Đảng khóa XII về công tác dân số trong tình hình mới;

Đồng thời có các biện pháp ứng phó với tốc độ già hóa dân số nhanh trong thời gian tới, tận dụng hiệu quả lợi thế của thời kỳ cơ cấu dân số vàng phục vụ sự phát triển bền vững của đất nước; hướng đến năm 2045 Việt Nam là nước có dân số chất lượng tốt, lực lượng lao động đông đảo, thu nhập cao... nâng cao vị thế và uy tín của Việt Nam trên trường quốc tế.

Tại hội thảo, các đại biểu trong nước và quốc tế chia sẻ những kinh nghiệm và bài học từ những quốc gia khác đã thành công trong việc xây dựng, thực thi các chính sách dân số. Các đại biểu cho rằng, trước thách thức về mức sinh hiện nay đòi hỏi những giải pháp mới, linh hoạt cho từng vùng. Để triển khai thực hiện đồng bộ, toàn diện và có hiệu quả các nhiệm vụ, giải pháp, điều kiện cần là bảo đảm nguồn lực cho chương trình.

Trước đây, Việt Nam chỉ tập trung thực hiện giảm sinh trên phạm vi toàn quốc thì hiện nay chúng ta đang phải thực hiện "nhiệm vụ kép" - vừa thực hiện nhiệm vụ giảm sinh ở nơi có mức sinh cao, vừa vận động, khuyến khích sinh đủ 2 con ở nơi có mức sinh thấp và duy trì kết quả ở những địa phương đã đạt mức sinh thay thế.

Do đó, chính sách đầu tiên trong dự án Luật Dân số, Bộ Y tế đề xuất là duy trì mức sinh thay thế. Mục tiêu đặt ra là xây dựng các biện pháp duy trì vững chắc mức sinh thay thế trên phạm vi cả nước. Cùng với đó, quy định quyền, nghĩa vụ của mỗi cặp vợ chồng, cá nhân trong việc sinh con; bảo đảm quyền con người trong thực hiện chính sách dân số; góp phần khắc phục tình trạng chênh lệch đáng kể mức sinh giữa các vùng, các đối tượng.

Trong đó, đáng chú ý, cơ quan soạn thảo đề xuất quy định quyền quyết định của cặp vợ chồng, cá nhân trong việc sinh con, thời gian sinh con, số con và khoảng cách giữa các lần sinh.

Nhà quản lý, chuyên gia nói gì về đề xuất trao quyền quyết định số con của cặp vợ chồng, cá nhân?

Theo Bộ Y tế, quy định trao quyền quyết định số con của cặp vợ chồng, cá nhân phù hợp với Hiến pháp năm 2013 về quyền con người, quyền công dân. Việc không quy định số con sẽ phù hợp với các cam kết chính trị Việt Nam đã đưa ra tại các diễn đàn đa phương và tác động tốt với dư luận quốc tế.

Chia sẻ về nội dung này, ông Lê Thanh Dũng, Cục trưởng Cục Dân số cho biết các nội dung liên quan đến việc xử phạt cặp vợ chồng sinh con thứ 3 là quy định đã được áp dụng nhiều năm qua. Tuy nhiên, từng thời kỳ cần có những chính sách khác nhau.

"Chúng tôi sẽ tiếp tục tham mưu với các cấp có thẩm quyền để hoàn thiện chính sách phù hợp với thực tế để có những quy định, chính sách, chế tài phù hợp với từng thời kỳ" - ông Dũng nói.

Cũng theo ông Dũng, nếu quy định để người dân có thể chủ động về thời gian sinh con, số lượng con… thì tình trạng mức sinh thay thế giảm có thể được khắc phục phần nào.

"Việt Nam có xu thế giảm mức sinh thay thế, mặc dù chưa ở mức báo động nhưng điều này chắc chắn sẽ trở thành vấn đề lớn nếu chúng ta không có giải pháp can thiệp từ bây giờ" - Cục trưởng Lê Thanh Dũng nhấn mạnh.

PGS.TS Nguyễn Đức Vinh, Viện trưởng Viện Xã hội học - Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam tham luận.

Hiện Bộ Y tế đang xin ý kiến, góp ý của các chuyên gia, nhà nghiên cứu để có báo cáo chính thức trình Chính phủ nhằm tạo điều kiện thuận lợi nhất cho các cặp vợ chồng, đối tượng có mong muốn sinh con. Mục tiêu làm sao để có chất lượng dân số, giống nòi tốt nhất.

Đồng quan điểm, PGS.TS Nguyễn Đức Vinh, Viện trưởng Viện Xã hội học - Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam, cũng cho rằng cần bỏ quy định cặp vợ chồng sinh từ 1-2 con.

Do vậy, nếu đề xuất bỏ quy định sinh từ 1-2 con trong dự Luật Dân số của Bộ Y tế được phê duyệt, thì mọi người dân sẽ tuân thủ theo, những chính sách, chế tài liên quan cũng được điều chỉnh.

Tuy nhiên, chuyên gia cũng cho rằng cần nhấn mạnh hiện nay Pháp lệnh dân số vẫn còn hiệu lực, cơ sở pháp lý cao nhất vẫn là luật hiện hành và các quy định nới lỏng mới chỉ là đề xuất...

Mất cân bằng giới tính khi sinh còn cao (tỷ số giới tính khi sinh là 111,8 bé trai/100 bé gái năm 2023).

Cũng tại hội thảo, GS.TS Nguyễn Thiện Nhân, Đại biểu Quốc hội khóa XV, nguyên Phó Thủ tướng Chính phủ đã phân tích tình hình dân số đáng báo động của các nước và rút ra những bài học cho Việt Nam.

Bài và ảnh Thái Bình