Chuyện giờ mới kể về ca bệnh đột biến gene ACE lần đầu tiên được phát hiện tại Việt Nam

Bởi theo như bạn bè giới thiệu nơi ấy đã mang lại nhiều niềm vui cho nhiều thai phụ có những hoàn cảnh éo le như chị O.

TS. Nguyễn Thị Sim, Phụ trách Trung tâm Can thiệp bào thai cho biết, thai phụ đã có tiền sử thai lưu 1 lần. Thai phụ đến Trung tâm khi đang ở tuần thai thứ 20 của thai kỳ, điều đặc biệt là thai phụ không bị ra nước âm đạo, không có dấu hiệu vỡ tử cung nhưng nước ối lại không có. Trên siêu âm, thấy không ối, thai bị bó chặt không kết luận được một cách đầy đủ nhất bất thường về hình thái của thai nhi.

"Chúng tôi đã loại trừ hết nguyên nhân từ mẹ như bánh rau của mẹ, cân nặng thai nhi, tử cung không rách, không vỡ màng ối. Hình thái 2 thận của thai vẫn rõ, không có nang hay loạn sản rõ ràng trên siêu âm, chỉ thấy không có nước tiểu trong bàng quang thai nhi nên nghĩ chức năng thận thai bất thường. Việc sinh thiết thận của thai nhi tìm ra bất thường thì không khả thi. Trong trường hợp này còn phương án là lấy mẫu ối để xét nghiệm di truyền nhưng lại không thể thực hiện được vì tử cung đã bó chặt không còn khe ối. Như vậy, không một ai giải thích được nguyên nhân', TS. Sim chia sẻ.

Hình ảnh siêu âm bào thai (ảnh BSCC)

Nhưng với kinh nghiệm lâu năm bác sĩ Sim đã nghĩ đến 2 tình huống: Thứ nhất là tử cung cạn ối do chế độ ăn uống nghỉ ngơi của người mẹ nhưng tình huống này lập tức bị loại bỏ. Và thứ tình huống thứ 2 là bệnh thận của bào thai gây ra mất nước ối. Và tình huống thứ 2 được nghĩ tới nhiều hơn, bào thai không thấy tiết nước tiểu vào bàng quang dù vẫn có thận và mạch nuôi thận.

'Khi thấy tim thai vẫn đập, thai vẫn còn sự sống, thai phụ rất kỳ vọng có thể tiếp tục giữ thai và đề nghị được truyền ối.

Chúng tôi đã tiến hành can thiệp bào thai bằng việc truyền ối bào thai. Lúc này chúng tôi đặt ra 2 trong 1 nhiệm vụ đó là vừa chẩn đoán vừa điều trị. Em bé được truyền ối để có nước ối giúp cho tăng trưởng dễ dàng. Song song với đó là có đủ ối để siêu âm chẩn đoán đánh giá lại xem bào thai có bất thường về hình thái không, xem thận hoạt động thế nào khi có nước ối. Điều quan trọng hơn nữa là khi tử cung đầy nước ối các bác sĩ có thể lấy tế bào từ dịch ối để làm xét nghiệm khẳng định các bất thường về di truyền cho thai nhờ giải trình tự gene. Với định hướng điều trị đó, thai phụ được tiến hành bơm 500ml dung dịch Ringer lactate vào buồng ối, sau đó hút dịch ối ra để thực hiện xét nghiệm di truyền", TS Sim nói.

Không như kỳ vọng, khi bơm ối vào buồng tử cung và thực hiện siêu âm các bác sĩ vẫn không thấy nước tiểu trong bàng quang thai nhi. Điều đó chứng tỏ hệ tiết niệu của thai nhi không hoạt động.

"Chúng tôi kiên nhẫn chờ đợi 1 giờ, 24 giờ, thậm chí cả một tuần sau để hy vọng có phép màu ở bào thai hay không, nhưng thực tế, nước tiểu vẫn không từ thận xuống bàng quang. Thật sự cảm giác lúc đó rất buồn, bởi chúng tôi không thể có được một giải thích thấu đáo cho thai phụ và gia đình", bác sĩ Sim tâm sự.

Một cuộc Hội chẩn chuyên môn liên viện được diễn ra gồm các chuyên gia của BV Phụ sản Hà Nội, BV Nhi trung ương, khoa Di truyền học của trường Đại học Y Hà Nội đã tiến hành đánh giá và đi đến kết luận thận của thai nhi mất chức năng chưa rõ nguyên nhân.

TS.BS Nguyễn Thị Sim siêu âm cho bệnh nhân tại Trung tâm Can thiệp bào thai, BV Phụ sản Hà Nội

Sau 2 tuần truyền ối đầy hy vọng nhưng nước ối vẫn bị rút cạn và biết không thể giữ được thai nhi nữa, gia đình thai phụ đã xin đình chỉ thai nhi. Mọi người cùng chờ kết quả giải trình tự hơn 4500 gene để phát hiện bất thường di truyền từ thai.

Theo đó, giải trình tự 4.503 gen bệnh (CES - Clinical Exome Sequencing) trên hệ thống Miseq, mẫu được phân tích tại Trung tâm Di truyền Lâm sàng tại Bệnh viện Đại Học Y Hà Nội cho kết quả tế bào có đột biến đồng hợp tử gene bệnh thận (gene ACE). Gene này gây ra mất chức năng thận do ống thận bị loạn sản, không biệt hóa chức năng. Đây là gene hiếm gặp nhưng rất nguy hiểm. Mới chỉ có một vài báo cáo trên thế giới ghi nhận bất thường gene này.

'Thông thường câu chuyện của gia đình này đến đây cũng có thể đã phần nào giải đáp được những thắc mắc cho thai phụ và gia đình dựa trên kết quả giải trình tự gene. Nhưng chúng tôi vẫn chưa thấy thỏa đáng vẫn thấy cần thiết phải tìm ra nguyên nhân gây bệnh được tường minh. Chúng tôi lại tiếp tục xác định chính xác bệnh bằng một phương pháp khác, giải trình tự trực tiếp Sanger cho tế bào dịch ối, và mẫu máu của bố mẹ thai nhi để tìm nguyên nhân gây bệnh thận.

Kết quả ghi nhận bào thai có đột biến gen ACE đồng hợp tử gene (2 gene) gây bệnh thận ACE, bố và mẹ của thai nhi mỗi người bị đột biến dị hợp (mang 1 gene lặn) ACE. Do đó, thai nhi mang trong mình 2 gene đột biến (nhận 1 gene lặn của bố và 1 gene lặn của mẹ), nên bị bệnh, có biểu hiện trên lâm sàng là thai không bài tiết được nước tiểu, tình trạng hết ối nhanh trở lại sau khi truyền dịch vào buồng ối", TS. Sim cho hay.

Việc tìm được ra bố và mẹ của thai nhi đều mang gene bệnh lặn và thai nhi này đều lấy gene bệnh của bố và mẹ thì 25% những lần có thai sau, bào thai của cặp vợ chồng này đều có thể lặp lại số phận như đứa trẻ này.

Không để nỗi đau đó tiếp tục xảy ra, các bác sĩ của Trung tâm can thiệp bào thai và đứng đầu là BS. Sim đã tìm cách hỗ trợ cho cặp đôi này lên kế hoạch mang thai khỏe mạnh bằng thành tựu của y học hiện đại đó là sàng lọc, chẩn đoán bệnh, tìm phôi không mang gene bệnh để thực hiện IVF cho bệnh nhân. Bệnh nhân sẽ có nhiều phôi khỏe mạnh, không mang gene bệnh cũng như không bị các đột biến khác để chuyển phôi.

Đây là tư liệu quý, là bằng chứng bổ sung thêm dữ liệu về độ biểu hiện kiểu hình bệnh cho ngân hàng dữ liệu gene thế giới, vì không phải nước nào cũng thực hiện được kỹ thuật truyền ối bào thai, lấy tế bào từ nước ối để phát hiện bệnh lý di truyền.

TS.BS Nguyễn Thị Sim

Hành trình để có câu trả lời thỏa đáng cho bệnh nhân, các y bác sĩ không chỉ của Trung tâm can thiệp bào thai mà các khoa phòng liên quan của bệnh viện phải trải qua biết bao gian nan, hồi hộp, những nỗ lực và đặc biệt là tinh thần làm việc không ngừng nghỉ hết lòng vì người bệnh, cuối cùng cũng đã được tỏ tường. Các bác sĩ cũng đã nhận thông tin từ gia đình bệnh nhân O. Khi O cho biết cô đã chọn được 10 phôi khỏe mạnh và đang tiến hành làm sàng lọc để tiến hành đặt phôi. Và đây cũng là động lực để giúp các bác sĩ tiếp tục tìm tòi và khám phá những bệnh lý tiềm ẩn khác mà khoa học chưa phát hiện ra.

Thành tựu của Bệnh viện Phụ sản Hà Nội đóng góp đáng kể cho lĩnh vực chẩn đoán trước sinh, y học bào thai, tư vấn di truyền tại Việt Nam. Những phát hiện sớm bệnh lý bất thường của bào thai, giúp cho sản phụ có kế hoạch có thai kỳ khỏe mạnh, an toàn, đồng thời giúp nâng cao chất lượng dân số Việt Nam.

Phạm Thu