Chuyện ít biết về đạo diễn bộ phim 'Việt Nam trên đường thắng lợi'

Nhạc sĩ Gara Garaev (1918 - 1982) người Azerbaijan. Ảnh được in trên con tem của Azerbaijan năm 1998.

1. Nguyên bản bộ phim chỉ có tên rất gọn: “VIỆT NAM”.

Trong phim có các hình ảnh về Chủ tịch Hồ Chí Minh, Đại tướng Võ Nguyên Giáp… trên chiến khu Việt Bắc; cảnh Chiến thắng Điện Biên Phủ với xe tăng chiến lợi phẩm của Pháp, do bộ đội thu được, chạy trên cánh đồng Mường Thanh, các chiến sỹ bộ đội Việt Minh phất cờ trên nóc hầm Đờ Cát (De Castries); cảnh tiếp quản Thủ đô ngày 10/10/1954 có dân chúng Hàng Đào, Hàng Ngang kéo đàn ắc cooc, đánh đàn ghi ta, vẫy cờ đón chào…

Đạo diễn Roman Karmen (1906 - 1978) người Ucraina.

Người Việt Nam suốt nhiều năm chỉ biết đây là phim do các nhà điện ảnh Liên Xô làm.

Có nhiều chi tiết, qua bao năm tháng nay mới dần biết chi tiết, cụ thể.

Trước hết nói về đoàn làm phim Liên Xô khi ấy. Họ có 3 người do đạo diễn Roman Karmen dẫn đầu. Ông là tác giả kiêm đạo diễn chính của phim. Cùng đi với Roman Karmen có hai nhà quay phim Esurin và Mukhin.

Ngày 16/5/1954, từ Thủ đô Maxcova, lên chiếc máy bay dành riêng cho họ, chỉ có 3 người của đoàn làm phim, với hơn 900kg thiết bị máy móc quay phim, vật tư phim ảnh… Máy bay thời ấy không bay được đường dài, phải dừng ở nhiều điểm, nên phải 2 ngày sau họ mới tới Bắc Kinh, Trung Quốc. Tại đây, nhóm làm phim chuyển sang máy bay khác để bay về phía Nam Trung Quốc. Rồi sau đó chuyển sang đi đường bộ…

Ngày 24/5/1954, họ mới vượt qua biên giới Trung - Việt để vào vùng chiến khu Việt Bắc của Việt Nam. Có lẽ nhóm làm phim là những người Liên Xô đầu tiên vào Việt Nam.

Đoàn làm phim Liên Xô vào được Việt Nam khi Chiến dịch Điện Biên Phủ đã kết thúc nên những cảnh quay về Chiến thắng Điện Biên mà chúng ta thấy trên phim là cảnh dựng lại. Vì Chiến dịch Điện Biên Phủ đã kết thúc ngày 07/5/1954, trước khi đoàn làm phim đến được Việt Nam gần 20 ngày.

2.Những người có công lớn trong việc thực hiện của bộ phim:

Trước tiên nói về đạo diễn Roman Karmen: Roman Karmen là đạo diễn nổi tiếng của các phim tài liệu về cuộc nội chiến ở Tây Ban Nha (1936 - 1939) và chiến tranh thế giới thứ II, như các phim tài liệu về: trận chiến Stalingrad, sự kiện ký văn kiện đầu hàng của phát xít Đức trước các nước đồng minh, tháng 5/1945; sự kiện Tòa án Quốc tế xét xử tội phạm phát xít ở Nuremberg, năm 1946…

Tên của tác giả chính kiêm đạo diễn, tên của nhạc sĩ viết nhạc cho phim trong phần giới thiệu phim.

Roman Karmen là người Ucraina. Ông sinh năm 1906 ở thành phố cảng Odessa trên bờ biển Đen của Ucraina. Ông mất năm 1978.

Vì đóng góp lớn trong việc làm bộ phim “Việt Nam trên đường thắng lợi”, năm 1955 cả nhóm làm phim 3 người, trong đó có Roman Karmen đã được Chính phủ nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa tặng Huân chương Lao động.

Dưới chính thể Liên Xô, ông được phong Anh hùng Lao động Liên Xô năm 1976 và hai lần nhận Huân chương Lenin và nhiều giải thưởng khác…

Ở thành phố cảng Odessa của Ucraina có đường phố mang tên Roman Karmen.

Về tác giả nhạc của bộ phim: Bộ phim “Việt Nam trên đường thắng lợi” được trình chiếu trên nền tác phẩm âm nhạc tổ khúc “Việt Nam”. Phần nhạc đã tôn rất nhiều giá trị về nội dung và nghệ thuật cho bộ phim này.

Nhiều chục năm đã qua, không mấy ai để ý đến tác giả phần nhạc của bộ phim. Việc này chỉ được biết cách đây không lâu. Người ta mới phát hiện ra rằng: phần nhạc cho bộ phim này là do một nhạc sĩ rất nổi tiếng người Azerbaijan, Gara Garayev thực hiện.

Gara Garayev là nhạc sĩ lớn hàng đầu của Azerbaijan trong thế kỷ XX. Ông sinh ra (năm 1918) và lớn lên ở Baku, Thủ đô Azerbaijan, mất năm 1982. Ông viết rất nhiều tác phẩm âm nhạc nổi tiếng trong các lĩnh vực âm nhạc: nhạc giao hưởng, nhạc opera, nhạc phim… Nhiều lần ông là giám khảo các cuộc thi âm nhạc quốc tế ở Liên Xô và nước ngoài.

Đại sứ Đặc mệnh toàn quyền Cộng hòa Azerbaijan tại Việt Nam chụp ảnh kỷ niệm với vợ chồng tác giả bài viết tại buổi hòa nhạc ngày 20/4/2024.

Dưới chính thể Liên Xô, ông được tặng danh hiệu Anh hùng Lao động, hai lần Huân chương Lenin, Giải thưởng Lenin và nhiều giải thưởng rất danh giá khác về các tác phẩm âm nhạc kinh điển…

Sau khi nhạc sĩ Gara Garaev qua đời, thi hài ông được chôn cất tại Nghĩa trang danh dự của Thủ đô Baku, Azerbaijan.

Hiện nay ở Thủ đô Baku của Azerbaijan có đại lộ lớn và một ga tàu điện ngầm mang tên nhạc sĩ Gara Garaev.

3. Câu chuyện về tổ khúc “Việt Nam”

Mặc dù bộ phim “Việt Nam trên đường thắng lợi” ra mắt công chúng Liên Xô, Việt Nam và nhiều nước khác từ năm 1955, nhưng đến tháng 12/2023 tác phẩm âm nhạc tổ khúc “Việt Nam” của nhạc sĩ Gara Garayev, lần đầu tiên mới được ra mắt công chúng Việt Nam tại Hà Nội do Dàn nhạc giao hưởng Quốc gia Việt Nam thể hiện.

Buổi biểu diễn tác phẩm âm nhạc tổ khúc “Việt Nam” tại Nhà hát TP HCM ngày 20/4/2024.

Năm 2024 này, nhân dịp Việt Nam kỷ niệm 70 năm Chiến thắng Điện Biên Phủ, ngày 20/4/2024, tại Nhà hát Opera TP Hồ Chí Minh, Dàn nhạc giao hưởng TP HCM lần đầu tiên trình diễn ra mắt tác phẩm âm nhạc, tổ khúc “Việt Nam” với các khán, thính giả phía Nam.

Đại sứ đặc mệnh toàn quyền Cộng hòa Azerbaijan tại Việt Nam, ngài Shovgi Mehdizade, bay từ Hà Nội vào dự buổi hòa nhạc đầy trang trọng.

Vợ chồng tôi được đích thân ngài Đại sứ trân trọng mời đến dự buổi hòa nhạc vô cùng ý nghĩa này, tự hào về Chiến thắng Điện Biên “lừng lẫy năm châu, chấn động địa cầu…”.

Một niềm vui cùng vinh dự, như lời động viên những gì bản thân đã đóng góp nho nhỏ cho việc phát triển tình hữu nghị giữa Nhân dân hai nước Việt Nam và Azerbaijan cầu mong cho thế giới hòa bình!

Nguyễn Văn Ất