Chuyện kể bên rừng quế cổ

Cam Cọn là nơi sớm hình thành vùng trồng quế tập trung của tỉnh và nổi tiếng với những câu chuyện “cổ tích thời hiện đại” của người Dao đỏ, trong đó có câu chuyện về sự đổi thay của bản nghèo được viết nên bởi ông Đặng Phúc Minh - người tiên phong “cõng” cây quế ngược núi. Đã ngoài 70 tuổi nhưng hằng ngày, ông vẫn cùng con cháu lên rừng chăm sóc quế.

Từ nhỏ, ông Minh đã được ông và bố truyền dạy về phong tục truyền thống và những bài thuốc quý của đồng bào Dao. Cho đến những năm 1980 của thế kỷ trước, khi cây quế phát triển ở huyện Văn Yên (tỉnh Yên Bái), người dân nơi đây bắt đầu có suy nghĩ phát triển kinh tế từ cây quế. Do đã thân thuộc với cây quế từ nhỏ, lại nghe qua đài, báo nói nhiều về hiệu quả kinh tế từ trồng loại cây này nên ông Đặng Phúc Minh đã lặn lội về tận “thủ phủ” quế ở Văn Yên để tìm hiểu.

Những cây quế giống đầu tiên đã bén rễ trên nương ngô, nương sắn của gia đình ông Minh trong niềm hy vọng và được ông chăm sóc theo đúng hướng dẫn. Thấy cây quế sinh trưởng tốt, mỗi năm gia đình ông lại mở rộng thêm diện tích trồng. Khi cây quế đến tuổi khai thác, cho nguồn thu lớn, nhiều người trong thôn đến tham quan và học hỏi, ông vui vẻ chia sẻ kinh nghiệm trồng, chăm sóc, thậm chí cho những hộ khó khăn mượn tiền mua cây giống về trồng.

Sau đó, nghĩ đến việc mỗi vụ trồng quế người dân phải lặn lội đi sang tỉnh bạn mua hạt, cây giống, ông Minh quyết định chọn những cây quế khỏe mạnh, cao lớn nhất giữ lại không khai thác vỏ mà để lấy hạt làm giống. Chính quyết định đó đã hình thành nên rừng quế cổ thụ tại Cam Cọn ngày nay. Đồi quế trồng từ thủa “sơ khai” nay đã gần 40 năm tuổi với thân to, cao, phủ đầy rêu mốc, được ông Minh và những người dân trong thôn coi như báu vật. Việc gìn giữ rừng quế cổ thụ ngoài mục đích lưu giữ nguồn giống cây quý cho dân bản, là của để dành cho thế hệ sau, ông Minh còn mong muốn tuyên truyền, giáo dục cho thế hệ trẻ về lịch sử của cây quế cũng như những giá trị cây quế mang lại cho người dân hôm nay.

Dẫn chúng tôi đi dưới tán quế ken dày, tỏa hương thơm ngào ngạt trên những triền đồi đầu nguồn suối Bỗng, ông Triệu Tiến Định, Bí thư Chi bộ thôn Bỗng 2 chia sẻ: Trước đây, cuộc sống của người dân trong thôn rất khó khăn, chủ yếu dựa vào cây sắn, cây ngô. Từ khi ông Minh đưa cây quế về trồng, có thu nhập nên nhiều người trong thôn học theo trồng quế. Những hộ khó khăn được ông Minh cho hạt giống về gieo trồng có kinh tế ngày càng khấm khá.

Từ vài trăm cây trồng thử nghiệm cách đây gần 40 năm đến niềm vui thu lứa đầu tiên, ấy vậy giờ đây quế đã phủ kín các nương đồi, khe núi, nhà ít vài ha, nhà nhiều có đến cả chục ha. Thôn Bỗng 2 thay da, đổi thịt nhờ quế. Thôn có 58 hộ thì chỉ còn 8 hộ nghèo và 6 hộ cận nghèo, thu nhập bình quân của người dân trong thôn đạt hơn 45 triệu đồng/người/năm. Nhiều hộ trong thôn đã trở thành triệu phú như gia đình bà Triệu Thị Mấy, ông Đặng Văn Nhì, ông Hoàng Xuân Pết…

Thu nhập ổn định, đời sống nâng cao nên việc huy động nguồn lực xây dựng nông thôn mới tại thôn cũng thuận lợi hơn. Năm 2021, thôn Bỗng 2 cùng lúc khánh thành nhà văn hóa đủ chỗ cho gần 200 người dự họp và tuyến đường bê tông lên khu sản xuất giúp những chiếc xe tải nhỏ có thể đến tận chân đồi vận chuyển nông - lâm sản, tổng kinh phí thực hiện hàng trăm triệu đồng. Năm 2023, người dân trong thôn đã làm được 1,5 km đường hoa và hơn 1 km đường điện chiếu sáng, với tổng kinh phí 64 triệu đồng…

Phấn khởi trước sự phát triển của quê hương, bà Phùng Thị Thảo, Phó Bí thư Thường trực Đảng ủy xã Cam Cọn chia sẻ: Sự phát triển kinh tế - xã hội của xã có sự đóng góp rất lớn từ cây quế và công lao đó có phần quan trọng của ông Đặng Phúc Minh và thôn Bỗng 2. Hiện xã phối hợp với gia đình ông Minh giữ gìn rừng quế cổ thụ, lưu giữ nguồn gen quý cho việc trồng rừng của địa phương. Rừng quế này cũng là nguồn sinh thủy cho đầu nguồn suối Bỗng và là nơi sinh sống của nhiều loại động vật quý hiếm như chim đại bàng và một số loài chim di cư.

Đồi quế cổ thụ nằm ở vị trí cao nhất thôn Bỗng 2, thân cây rêu phong nhưng tán lá vẫn xanh mướt. Mỗi năm, từ những cây quế cổ này đã cho hàng tấn hạt giống gieo mầm xanh của sự sống, mang lại ấm no cho biết bao gia đình người Dao nơi đây.