Chuyến thăm nhiều 'trái ngọt' của thái tử Saudi Arabia đến Mỹ

Ngày 18-11, Thái tử Saudi Arabia – ông Mohammed bin Salman có chuyến thăm chính thức đến Mỹ và gặp Tổng thống Mỹ Donald Trump. Phía Mỹ chào đón ông bằng thảm đỏ, diễu hành ngựa và tiệc tối trang trọng.

Theo tờ The Wall Street Journal, sự kiện này rất đặc biệt vì trong nhiều năm gần đâychưa có nhà lãnh đạo Ả Rập nào nhận được sự chào đón trọng thị như vậy. Tại Phòng Bầu dục, ông Trump thậm chí còn bảo vệ ông Salman trước những câu hỏi của phóng viên về cái chết của nhà báo Jamal Khashoggi vào năm 2018.

Quan trọng hơn hết, chuyến thăm đã kết thúc tốt đẹp với loạt thỏa thuận làm vui lòng cả hai bên.

Thái tử Saudi Arabia Mohammed bin Salman (trái) và Tổng thống Mỹ Donald Trump tại Nhà Trắng hôm 18-11. Ảnh: Nathan Howard/POLITICO/BLOOMBERG

Loạt thỏa thuận quan trọng

Trong chuyến thăm, ông Salman khẳng định Saudi Arabia sẽ tăng các cam kết đầu tư tại Mỹ lên gần 1.000 tỉ USD, từ mức 600 tỉ USD được cam kết vào tháng 5. Washington và Riyadh đã ký kết khuôn khổ về khoáng sản, mở rộng hợp tác nhằm đa dạng hóa chuỗi cung ứng và tăng cường khả năng phục hồi của Mỹ.

Riêng công ty đất hiếm MP Materials của Mỹ hôm 19-11 cho biết sẽ xây dựng một nhà máy lọc đất hiếm tại Saudi Arabia để mở rộng hoạt động chế biến các khoáng sản quan trọng tại Trung Đông. Công ty dầu Saudi Aramco của Saudi Arabia cũng cho biết đã ký 17 biên bản ghi nhớ và thỏa thuận với các công ty lớn của Mỹ, với giá trị tiềm năng hơn 30 tỉ USD.

Theo hãng tin Reuters, lãnh đạo hai nước cũng đã ký một biên bản ghi nhớ về trí tuệ nhân tạo (AI), cho phép Saudi Arabia tiếp cận lợi thế của Mỹ trong công nghệ AI. Hai nước cũng thúc đẩy các cơ hội đầu tư nhằm mở rộng xuất khẩu của Mỹ và giảm các rào cản thương mại, mang lại lợi ích trực tiếp cho các nhà sản xuất Mỹ.

Bên cạnh đó, Bộ Tài chính Mỹ và Bộ Tài chính Saudi Arabia đã ký kết các thỏa thuận nhằm tăng cường hợp tác trên thị trường vốn, mở ra một trang mới về hợp tác công nghệ, tiêu chuẩn và quy định, đồng thời củng cố mối quan hệ với các tổ chức tài chính quốc tế.

Điểm nhấn của chuyến thăm là việc ông Trump gọi Saudi Arabia là đồng minh quan trọng ngoài NATO.

Nhà Trắng thông báo Tổng thống Trump đã phê duyệt kế hoạch giao máy bay chiến đấu F-35 cho Saudi Arabia và Riyadh đã đồng ý mua 300 xe tăng của Mỹ. Việc bán máy bay F35 cho Saudi Arabia đánh dấu sự thay đổi lớn trong chính sách của Mỹ. Cho đến nay, Israel là quốc gia duy nhất ở Trung Đông sở hữu F-35 của Mỹ.

Theo Nhà Trắng, Tổng thống Trump và Thái tử Mohammed bin Salman cũng đã ký Thỏa thuận Phòng thủ Chiến lược Mỹ – Saudi Arabia (SDA), “nhằm củng cố quan hệ đối tác quốc phòng và củng cố khả năng răn đe trên khắp Trung Đông”. Nhà Trắng cho rằng SDA “tạo điều kiện thuận lợi hơn cho các công ty quốc phòng Mỹ hoạt động tại Saudi Arabia, đảm bảo việc Saudi Arabia chia sẻ việc trang trải chi phí với Mỹ và khẳng định rằng nước này coi Mỹ là đối tác chiến lược hàng đầu”.

Các đại biểu tại Diễn đàn Đầu tư Mỹ – Saudi Arabia tại Trung tâm Kennedy ở thủ đô Washington, D.C (Mỹ) hôm 19-11. Ảnh: THE NEW YORK TIMES

Phản ánh sự thay đổi lớn

Với những thỏa thuận đạt được sau cuộc gặp, The Wall Street Journal đánh giá ông Trump đã gửi đi một tín hiệu rõ ràng rằng mối quan hệ giữa hai nước không còn chỉ xoay quanh dầu mỏ nữa và Mỹ đang đánh giá cao vai trò của Saudi Arabia ở Trung Đông.

Ở chiều ngược lại, theo ông Hesham Alghannam – học giả tại Trung tâm Trung Đông Malcolm H. Kerr Carnegie (Lebanon), với sự hậu thuẫn mạnh mẽ hơn của Mỹ, Saudi Arabia giờ đây có nhiều tiềm lực hơn trong việc định hình kết quả của các cuộc xung đột ở khu vực, cũng như lãnh đạo các quốc gia dầu mỏ vùng Vịnh.

Điều này "báo hiệu Washington coi ông Salman là trung tâm của sự ổn định Trung Đông, cũng như mang lại cho ông nhiều không gian hơn để đàm phán với các nước lớn như Mỹ, Trung Quốc và thậm chí Israel, theo các điều khoản của riêng mình" – ông Alghannam nói.

Ngoài ra, chuyến thăm cũng phản ánh cách tiếp cận mang tính đặc trưng của ông Trump đối với Trung Đông, vốn tập trung vào kinh tế và ít bị các vấn đề lịch sử, liên minh chi phối.

"Đối với ông Trump, điều này chủ yếu là vấn đề kinh tế. Ông ấy muốn Saudi Arabia đầu tư vào Mỹ. Ông ấy muốn Saudi Arabia mua thiết bị của Mỹ. Đối với ông ấy, đó là ưu tiên hàng đầu, và nó phù hợp với quan niệm của ông ấy về sức mạnh của Mỹ, phù hợp với tầm nhìn của các quốc gia dầu mỏ vùng Vịnh giàu có này” – ông Daniel Shapiro, cựu đại sứ Mỹ tại Israel dưới thời chính quyền Tổng thống Joe Biden, cho biết.

Trong khi đó, các thỏa thuận an ninh, đặc biệt là khả năng Mỹ bán F-35 cho Saudi Arabia, đánh dấu một sự thay đổi đặc biệt.

"Quyết định của Mỹ về việc bán F-35 cho Saudi Arabia đánh dấu một sự thay đổi lớn trong cán cân quân sự của khu vực và báo hiệu sự sẵn sàng của Washington trong việc mở rộng năng lực tiên tiến nhất của mình cho Riyadh. Đây là một phần của gói quốc phòng lớn hơn được thiết kế để thay đổi vị thế [của Saudi Arabia] trong khu vực" – bà Sanam Vakil, giám đốc chương trình Trung Đông và Bắc Phi tại tổ chức tư vấn Chatham House (Anh), nhận định.

Máy bay F-35 của Mỹ. Ảnh: Jason AldeN/BLOOMBERG

Việc bán F-35 cũng đảo ngược trình tự mà Mỹ đã theo đuổi trước đây nhằm mở rộng Hiệp định Abraham – một loạt các thỏa thuận ngoại giao giữa Israel và một số quốc gia Hồi giáo.

Theo trình tự đó, Saudi Arabia trước tiên phải bình thường hóa quan hệ với Israel, sau đó mới mua máy bay F-35 và tăng cường quan hệ kinh tế, quốc phòng với Mỹ. Việc đảo ngược trình tự này có thể khiến phía Israel lo ngại. Một số nhà phân tích cũng cho rằng điều này cho thấy Israel cần thích nghi với quan điểm mới của chính quyền ông Trump.

KHOA ĐIỀM