Chuyện về chức Phó Tổng thống Hoa Kỳ

Ý nghĩa của câu nói thật đơn giản: Nếu tim của tổng thống Mỹ ngừng đập thì Phó tổng thống từ vị trí quyền lực rất hạn chế sẽ một bước đến trời trở thành người nắm quyền lực cao nhất nước Mỹ. Đây là tình tiết khởi nguồn cho những tác phẩm văn học và phim truyền hình Mỹ có nội dung về âm mưu chính trị. Trong thực tế chế độ chính trị của phó tổng thống Mỹ không có nhiều ấn tượng nhưng cũng có không ít những chủ đề cho những câu chuyện thú vị.

Không thể phủ nhận, thân phận Phó tổng thống, người thừa kế chức vụ Tổng thống Mỹ được người ta quan tâm nhiều nhất.

Sau khi tổng thống Kennedy bị ám sát khiến Phó Tổng thống Lyndon B. Johnson trở thành người chèo lái nước Mỹ. Trong ảnh, Phó Tổng thống Johnson tuyên thệ nhậm chức trên chiếc "Không lực 1", nghi lễ diễn ra trong khu vực chật hẹp với sự tham gia của 27 người. Người đứng bên cạnh ông Johnson là bà Kennedy.

Trong Hiến pháp nước Mỹ ban hành năm 1787, nội dung vấn đề Phó tổng thống có hai điểm:

Thứ nhất, phó tổng thống của Hợp Chủng quốc Hoa Kỳ sẽ là chủ tịch Thượng viện nhưng không có quyền bỏ phiếu, trừ trường hợp số phiếu chống ngang nhau khi biểu quyết.

Thứ hai, trong trường hợp tổng thống bị cách chức hoặc qua đời, từ chức hoặc không đủ năng lực trong việc thực thi quyền lực và nhiệm vụ của mình, thì mọi quyền lực và nhiệm vụ sẽ chuyển giao cho phó tổng thống.

Năm 1947, nước Mỹ thông qua "Đạo luật kế nhiệm tổng thống" đã xác lập người kế nhiệm tổng thống khi tổng thống không làm tròn trách nhiệm của mình. Thứ tự kế nhiệm như sau: Phó tổng thống, chủ tịch Hạ viện, chủ tịch Thượng viện, bộ trưởng Bộ Ngoại giao, bộ trưởng Bộ Tài chính, bộ trưởng Bộ Quốc phòng...

Năm 1963, khi tổng thống đương nhiệm John F. Kennedy bị ám sát, phó tổng thống Lyndon Johnson tuyên thệ nhận chức trong cabin chuyên cơ ở sân bay Dallas và tái đắc cử vào năm thứ hai (1964) của cuộc bầu cử tổng thống. Sau nhiều thập niên, chính ông Lyndon Johnson trở thành mục tiêu bị dư luận chỉ trích là "người đứng đằng sau" âm mưu ám sát tổng thống John F. Kennedy.

Năm 1865, tổng thống Lincoln bị ám sát, phó tổng thống Andrew Johnson kế nhiệm. Năm 1881, ông Garfield nhận chức tổng thống chỉ được sáu tháng thì bị một người quá khích đâm chết, phó tổng thống Chester Arthur kế nhiệm (lưu ý: Vị tổng thống ít được biết đến này lại nổi tiếng với "thành tích" ký đạo luật bài Hoa).

Năm 1901, tổng thống McKinley bị ám sát, phó tổng thống Theodore Roosevelt kế nhiệm. Năm 1923, tổng thống Harding bị bệnh mất, phó tổng thống Coolidge kế nhiệm. Năm 1945, tổng thống Franklin Roosevelt qua đời, phó tổng thống Truman kế nhiệm.

Năm 1974, tổng thống Nixon buộc phải từ chức vì vụ bê bối Watergate, phó tổng thống Ford kế nhiệm. Năm 1963, trong bóng tối của vụ ám sát Kennedy, chủ tịch ủy ban hiến pháp Thượng viện Birch Bayh thúc đẩy việc sửa đổi hiến pháp về việc kế nhiệm tổng thống. Dự luật này cuối cùng được thông qua vào năm 1967, đã trở thành lần thứ 25 sửa đổi Hiến pháp Hoa Kỳ.

Trong việc sửa đổi, điều thứ nhất khi xác minh rõ ràng khi tổng thống không thể thực hiện được nhiệm vụ của mình, có thể chủ động ra một tuyên bố bằng văn bản trao quyền hành cho phó tổng thống.

Nếu tổng thống không thể tự đưa ra tuyên bố (ví dụ như mất tích, ở trong tình trạng hôn mê, trong khi phẫu thuật), thì tập thể các thành viên gồm phó tổng thống, các vị bộ trưởng được thành lập theo pháp luật ra một tuyên bố bằng văn bản để thông qua Thượng viện và Hạ viện trao quyền lực và trách nhiệm chức vụ tổng thống cho phó tổng thống.

Sự sửa đổi này mang lại một sức mạnh cho ở người bên cạnh tổng thống: Chỉ cần phó tổng thống và đa số các bộ trưởng trong chính phủ đồng ý, ngay cả khi tổng thống không từ chức hoặc chết, phó tổng thống cũng có thể kế nhiệm.

Điều khoản sửa đổi này mới chỉ được áp dụng trong các phim truyền hình. Trong phim "Không lực 1", khi máy bay của tổng thống đã bị bắt cóc, phó tổng thống và các thành viên nội các tiến hành thảo luận tập thể về vấn đề chức vụ tổng thống. Một bộ phim khác có tên "24 giờ" cũng có tình tiết tương tự.

Hiến pháp đầu tiên của nước Mỹ rất coi trọng việc kế nhiệm tổng thống nhưng lại không hề nói đến việc kế nhiệm chức vị phó tổng thống nên khi phó tổng thống vì lý do nào đó phải rời khỏi chức vụ thì Nhà Trắng dứt khoát bỏ trống vị trí này đến lần bầu cử tiếp theo mới bổ sung.

Trong lịch sử nước Mỹ đã có 16 lần khuyết vị trí phó tổng thống.

Lỗ hổng này cũng được bổ sung trong lần thứ 25 sửa đổi Hiến pháp. Căn cứ vào Hiến pháp khi chức vị phó tổng thống bị khuyết thì tổng thống sẽ đề cử một người làm phó tổng thống để hai viện bỏ phiếu thông qua.

Theo lịch sử ghi chép, năm 1787 trong Hội nghị lập hiến ở Philadelphia, đại biểu từ các tiểu bang nước Mỹ tranh luận hơn một trăm ngày về việc bầu chọn tổng thống nhưng với chức vị phó tổng thống thì chỉ tranh luận có một ngày cuối tuần. Việc tranh luận vấn đề phó tổng thống chủ yếu là có nên phát lương cho ông ta hay không?

Trong công tác của phó tổng thống Mỹ chiếm hầu hết thời gian là thay mặt tổng thống tham gia các hoạt động, giúp chính phủ "phất cờ hò hét" về các chính sách. Đại đa số nhiệm kỳ của các phó tổng thống trôi qua bình thường nhưng cũng có người công khai mang chức vụ của mình ra làm "trò đùa". Phó tổng thống đầu tiên của nước Mỹ Adams nói: "Phó tổng thống là công việc tầm thường nhất trên thế giới này".

Vị phó tổng thống thứ 25 Theodore Roosevelt tự xưng mình là "Bánh xe thứ 5 của chiếc xe ngựa 4 bánh". Vị phó tổng thống thứ 28 Thomas Marshall nói về điều này như một chuyện khôi hài: "Một nhà có hai anh em, một người rời nhà đi làm thủy thủ, còn người kia thì làm phó tổng thống nước Mỹ. Từ đấy về sau người ta không nghe thấy tin tức về hai anh em họ nữa".

Khôi hài thì vẫn là khôi hài nhưng phó tổng thống đối với các chính trị gia vẫn là người có giá trị. Các vị phó tổng thống trẻ thường là những người nổi bật trong đảng cầm quyền. Những vị tổng thống đầu tiên của Mỹ phần lớn là đã qua chức vụ phó tổng thống. Trước khi đắc cử tổng thống ông Nixơn đã từng giữ chức vụ phó tổng thống trong 8 năm ròng.

Một số vị phó tổng thống thường là những nhân vật lão thành trong các đảng cầm quyền. Họ giúp tổng thống "giữ sân nhà" hoặc giải quyết những công việc đặc biệt khi tổng thống không tiện xuất đầu lộ diện. Phó tổng thống George W. Bush, phó tổng thống Cheney và Obama Biden là một ví dụ điển hình, chẳng qua là công chúng thiếu nhận thức về uy tín và năng lực của họ mà thôi.

Nguyễn Đình Thiêm (theo Xinhua net.com)