Cơ hội mới cho di sản

PGS.TS Lê Thị Thu Hiền - Cục trưởng Cục Di sản văn hóa (Bộ VHTTDL) đã chia sẻ về quá trình xây dựng, bảo vệ hồ sơ cùng những biện pháp bảo tồn, khai thác để di sản đem lại cơ hội và tiềm năng phát triển trong kỷ nguyên mới.

PGS.TS Lê Thị Thu Hiền.

PV: Thưa bà, di sản của Việt Nam liên tiếp được UNESCO vinh danh trong thời gian qua có ý nghĩa như thế nào đối với ngành văn hóa và hình ảnh đất nước trên trường quốc tế?

PGS.TS Lê Thị Thu Hiền: Ngày 12-13/7/2025, Ủy ban Di sản thế giới của UNESCO đã chính thức công nhận Quần thể di tích và danh thắng Yên Tử - Vĩnh Nghiêm - Côn Sơn - Kiếp Bạc (thuộc địa bàn các tỉnh Quảng Ninh, Bắc Ninh và thành phố Hải Phòng) là Di sản văn hóa thế giới; đồng thời xem xét, phê duyệt việc điều chỉnh ranh giới của di sản thiên nhiên thế giới Vườn quốc gia Phong Nha - Kẻ Bàng (tỉnh Quảng Trị, Việt Nam) kết nối với Vườn quốc gia Hin Nam Nô (tỉnh Khăm Muộn, Lào), với tên gọi: “Vườn quốc gia Phong Nha - Kẻ Bàng và Vườn quốc gia Hin Nam Nô” trong Danh sách Di sản thế giới.

Đây là những sự kiện nổi bật của ngành văn hóa, thể thao và du lịch năm 2025, góp phần quan trọng cho sự nghiệp phát triển văn hóa của đất nước, thúc đẩy công cuộc phát triển kinh tế - xã hội của các địa phương có di sản, đồng thời góp phần củng cố mối quan hệ đặc biệt giữa Việt Nam và Lào.

Vậy thưa bà, chúng ta gặp những khó khăn, thuận lợi gì trong quá trình xây dựng và bảo vệ hồ sơ các di sản này?

Đối với hồ sơ đề cử Quần thể di tích và danh thắng Yên Tử - Vĩnh Nghiêm - Côn Sơn - Kiếp Bạc, khu di tích có niên đại từ thế kỷ XIII, do thời gian tồn tại qua nhiều thế kỷ nên nhiều di tích không còn giữ được giá trị nguyên gốc; một số điểm di tích được xây dựng, tu bổ lại, một số xây mới, nên tích xác thực niên đại thời Trần không còn nhiều. Nội dung hồ sơ đề cử tập trung vào thế kỷ XIII-XIV, nhưng nhiều thuộc tính của 20 cụm, điểm di tích có niên đại kéo dài.

Chùa Vĩnh Nghiêm nhìn từ trên cao.

Khó khăn nữa liên quan đến các khuyến nghị của ICOMOS về khảo cổ; đánh giá sức tải di sản; các biện pháp bảo đảm an ninh, an toàn cho di tích và di vật; đặc biệt là khuyến nghị hoàn thiện việc lồng ghép cơ chế Đánh giá tác động di sản vào Luật Di sản văn hóa…

Đặc biệt, yêu cầu về Hồ sơ của UNESCO ngày càng khó khăn và chặt chẽ, việc kiểm tra tại chỗ về tính xác thực của ICOMOS là cực kỳ khắt khe. Tính xác thực đã được các chuyên gia UNESCO thẩm tra sơ bộ và kết luận đây là điểm yếu nhất cần được khắc phục để phục vụ chứng minh các tiêu chí nổi bật toàn cầu của khu di sản.

Cùng với đó, công tác bảo tồn các di tích còn bất cập (có di tích đã bị phá hủy hoàn toàn như chùa Quỳnh Lâm, chùa Ngọa Vân, một số di tích đã và đang chuẩn bị đầu tư xây dựng mới)...

Đối với hồ sơ Vườn quốc gia Phong Nha - Kẻ Bàng và Vườn quốc gia Hin Nam Nô, Bộ VHTTDL xác định nhiệm vụ hỗ trợ Lào hoàn thiện Hồ sơ đề cử Vườn quốc gia Hin Nam Nô (Lào) là Di sản thế giới liên biên giới với Di sản thiên nhiên thế giới Vườn quốc gia Phong Nha - Kẻ Bàng (Việt Nam) là Di sản thế giới là nhiệm vụ chính trị đặc biệt quan trọng, thể hiện trách nhiệm của Việt Nam với UNESCO và cộng đồng quốc tế nói chung, cũng như là giải pháp thiết thực triển khai các thỏa thuận hợp tác giữa hai Đảng, hai Nhà nước Việt Nam - Lào.

Vì vậy, việc xây dựng hồ sơ được được Bộ VHTTDL ưu tiên hàng đầu, xem là biểu tượng quan hệ hợp tác giữa hai nước trong lĩnh vực di sản văn hóa, qua đó góp phần tăng cường, củng cố hơn nữa mối quan hệ hữu nghị đoàn kết đặc biệt và hợp tác toàn diện Việt Nam - Lào.

Vậy với hai di sản vừa được UNESCO ghi danh Cục Di sản văn hóa sẽ cùng địa phương có định hướng bảo tồn, phát huy giá trị như thế nào trong thời gian tới, thưa bà?

Trong thời gian tới, để quản lý tốt Di sản văn hóa thế giới Quần thể di tích và danh thắng Yên Tử - Vĩnh Nghiêm - Côn Sơn - Kiếp Bạc, Cục Di sản văn hóa sẽ cùng các địa phương bám sát các khuyến nghị của UNESCO về bảo tồn khu di sản, thực hiện đầy đủ quy hoạch của các khu di tích này đã được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt; Hoàn thiện việc tích hợp cơ chế Đánh giá tác động di sản vào Luật Di sản văn hóa và Nghị định hướng dẫn thi hành.

Cùng với đó thực hiện việc tu bổ, tôn tạo di tích theo đúng các quy định của pháp luật về di sản văn hóa; Lập kế hoạch ứng phó với sự gia tăng lượng khách tham quan trong tương lai và tích hợp các hoạt động, định hướng du lịch vào một kế hoạch quản lý du lịch.

Đặc biệt chúng tôi cũng lưu ý đến việc ưu tiên phát triển các dịch vụ du khách không ảnh hưởng đến giá trị di sản và hài hòa với cảnh quan xung quanh; Tăng cường nghiên cứu, thu thập thông tin chi tiết về tri thức bản địa liên quan đến di sản văn hóa phi vật thể trong khu vực này, nhằm cung cấp bối cảnh cần thiết cho sự tham gia của cộng đồng bản địa trong quá trình quản lý, bảo vệ di sản.

Đối với Di sản thiên nhiên thế giới Vườn quốc gia Phong Nha - Kẻ Bàng và Vườn quốc gia Hin Nam Nô, hai bên cần tiếp tục đẩy mạnh việc triển khai các đề tài nghiên cứu khoa học và xác lập các phương pháp hoạt động để có thể đối phó với những nguy cơ tác động tới di sản; đánh giá sức tải du lịch phù hợp với khả năng và sức tải về sinh thái tài nguyên trong tổng thể Vườn quốc gia Phong Nha - Kẻ Bàng và Vườn quốc gia Hin Nam Nô.

Đặc biệt, phía Việt Nam có thể hỗ trợ phía bạn Lào nâng cao năng lực xây dựng quy định pháp luật trong việc quản lý, bảo vệ và phát huy giá trị các Di sản thế giới nói chung, Vườn quốc gia Hin Nam Nô nói riêng.

Trân trọng cảm ơn bà!

Hồng Hà (thực hiện)