Cơ hội và thách thức với doanh nghiệp Việt khi thực thi các FTA

Ngày 25/9/2025, Trung tâm Xúc tiến Thương mại và Đầu tư TP. Hồ Chí Minh (ITPC) phối hợp cùng Cục Xúc tiến thương mại (Vietrade) và Cục Xuất nhập khẩu - Bộ Công Thương tổ chức Hội thảo “Cơ hội và thách thức của doanh nghiệp Việt Nam khi thực thi các Hiệp định thương mại quốc tế - FTAs”, với mục tiêu cung cấp kiến thức, chia sẻ kinh nghiệm thực tiễn từ chuyên gia và doanh nghiệp về việc tận dụng các FTA, từ đó đề xuất giải pháp hiệu quả cho hoạt động xuất khẩu và đầu tư của doanh nghiệp Việt Nam.

Trong những năm qua, Việt Nam đã ký kết và thực thi nhiều Hiệp định thương mại tự do song phương và đa phương quan trọng như CPTPP, EVFTA, UKVFTA, RCEP... mở ra nhiều cơ hội lớn cho doanh nghiệp trong việc mở rộng thị trường xuất khẩu, tận dụng ưu đãi thuế quan, thu hút đầu tư và nâng cao vị thế hàng hóa Việt Nam trên trường quốc tế.

Bà Hồ Thị Quyên, Phó Giám đốc ITPC, cho biết những thách thức của quá trình xuất khẩu sang thị trường quốc tế hiện nay là không nhỏ, như yêu cầu ngày càng cao về quy tắc xuất xứ, tiêu chuẩn chất lượng, trách nhiệm xã hội, phát triển bền vững; cùng với áp lực cạnh tranh gay gắt từ các doanh nghiệp nước ngoài ngay tại thị trường nội địa. Điều này đòi hỏi doanh nghiệp trong nước phải đổi mới chiến lược kinh doanh, nâng cao năng lực quản trị, chủ động hội nhập để tận dụng hiệu quả các ưu đãi từ FTA.

Bà Hồ Thị Quyên, Phó Giám đốc ITPC, cho biết những thách thức của quá trình xuất khẩu sang thị trường quốc tế

Theo bà Bùi Hoàng Yến, Đại diện Văn phòng Cục Xúc tiến thương mại phía Nam (Bộ Công Thương), tiến trình hội nhập của Việt Nam ngày càng trở nên ấn tượng, với việc tham gia vào các FTA và tiếp cận các thị trường rộng lớn như CPTPP, EU… Tính đến hiện tại, Việt Nam đã ký kết 18 FTA, trong đó 17 hiệp định đã có hiệu lực (bao gồm Hiệp định Thương mại Việt Nam – Cuba), mở ra cánh cửa tiếp cận thị trường với hơn 60 quốc gia và vùng lãnh thổ, chiếm gần 90% GDP toàn cầu.

Từ năm 2023 - 2024, doanh thu xuất khẩu đối với hàng hóa được hưởng thuế quan ưu đãi theo FTA đạt tốc độ tăng trưởng trung bình hàng năm là 12,7%, theo số liệu của Bộ Công Thương. Cùng với đó, việc ký kết các FTA mang tính chiến lược đã khiến Việt Nam trở thành điểm đến hấp dẫn cho các dây chuyền sản xuất từ các nước trên thế giới.

Tuy nhiên, mặc dù độ bao phủ của các FTA là lớn, tỷ lệ tận dụng ưu đãi thuế quan của doanh nghiệp Việt chỉ ở mức trung bình khoảng 30-40%. Những rào cản chính bao gồm sự phụ thuộc vào các thị trường lớn như Mỹ, Trung Quốc; tỷ lệ nội địa hóa còn thấp dẫn đến sản xuất đòi hỏi nhiều nguyên phụ liệu nhập khẩu; rủi ro đứt gãy chuỗi cung ứng khi nguồn nhập bị gián đoạn; áp lực tuân thủ các tiêu chuẩn quốc tế ngày càng khắt khe về môi trường, lao động, sở hữu trí tuệ và quy định thương mại.

Đặc biệt, theo báo cáo về tình hình xuất khẩu 6 tháng đầu năm 2024, Bộ Công Thương đã ghi nhận sự gia tăng đáng kể các cảnh báo liên quan đến kiểm dịch động thực vật (SPS). Cụ thể, số lượng cảnh báo về tồn dư chất cấm đã lên tới 57 trường hợp, tăng 80% so với cùng kỳ năm 2023, cho thấy sự gia tăng về số lô hàng không đạt tiêu chuẩn về an toàn thực phẩm khi xuất khẩu ra thị trường quốc tế. Báo cáo cũng chỉ ra 5 mặt hàng thường xuyên bị thanh tra và liên tục nhận cảnh báo do vi phạm mức dư lượng tối đa cho phép (MRL), bao gồm: thanh long, sầu riêng, đậu bắp, ớt và các loại gia vị, thảo dược.

Trước thực trạng này, Chính phủ đã ban hành nhiều chính sách quan trọng như Nghị quyết 93/NQ-CP và Chỉ thị số 38/CT-TTg nhằm tăng cường thực hiện và khai thác hiệu quả các FTA. Về phía Cục Xúc tiến Thương mại, cơ quan này đang tích cực triển khai các hoạt động hỗ trợ doanh nghiệp như tổ chức tập huấn, đào tạo kiến thức về FTA, phối hợp với các hiệp hội để tuyên truyền và tổ chức các đoàn giao dịch thương mại tại các thị trường FTA trọng điểm.

Để vượt qua thách thức, bà Bùi Hoàng Yến đã đề xuất các giải pháp đồng bộ cho doanh nghiệp Việt Nam. Doanh nghiệp cần chủ động đầu tư nâng cao chất lượng môi trường và điều kiện lao động để tuân thủ các tiêu chuẩn quốc tế. Song song đó, việc phát triển công nghiệp hỗ trợ và tăng cường liên kết nội khối là yếu tố then chốt để nâng cao năng lực, đáp ứng các quy tắc về nguồn gốc xuất xứ.

Doanh nghiệp cần chủ động đầu tư nâng cao chất lượng môi trường và điều kiện lao động để tuân thủ các tiêu chuẩn quốc tế

Hợp tác chặt chẽ giữa doanh nghiệp vừa và nhỏ với khối FDI cũng được khuyến khích nhằm tạo ra sức mạnh cộng hưởng trong chuỗi cung ứng toàn cầu. Đồng thời, các chính sách hỗ trợ tài chính, tín dụng từ nhà nước sẽ là đòn bẩy quan trọng để doanh nghiệp, đặc biệt là doanh nghiệp vừa và nhỏ, có đủ nguồn lực để tuân thủ các yêu cầu của FTA.

“Việc triển khai các giải pháp này một cách đồng bộ sẽ tạo động lực để doanh nghiệp Việt Nam chuyển mình, tận dụng lợi thế trong tiến trình hội nhập kinh tế quốc tế, biến các thách thức thành cơ hội phát triển” - bà Yến khẳng định.

Các FTA tạo ra cơ hội lớn cho doanh nghiệp Việt Nam, nhưng đồng thời cũng đặt ra những yêu cầu cao hơn về sự phát triển bền vững. Các tập đoàn quốc tế khi tìm kiếm nhà cung cấp mới sẽ tập trung vào nhiều khía cạnh, bao gồm minh bạch pháp lý và tài chính, tuân thủ quy định quốc tế, cam kết ESG, cũng như khả năng kiểm soát rủi ro và cải tiến liên tục. Việc chuẩn bị kỹ lưỡng cho quá trình thẩm định sẽ giúp doanh nghiệp “ghi điểm” trước các đối tác lớn.

Mặc dù có nhiều cơ hội, doanh nghiệp Việt Nam vẫn phải đối mặt với một số thách thức trong việc chuẩn bị cho VDD. Những khó khăn này bao gồm việc thiếu minh bạch và chuẩn mực báo cáo, hệ thống kế toán và dữ liệu chưa được số hóa, thiếu các chỉ số hiệu suất tài chính (KPI) chuẩn quốc tế, các vấn đề về thuế và khả năng quản trị rủi ro tài chính còn yếu.

“Doanh nghiệp Việt Nam khi tham gia quá trình VDD không nên xem đây là “gánh nặng” hay “rào cản”, mà chính là cơ hội để doanh nghiệp nâng cấp chuẩn mực quản trị. Nếu chuẩn bị tốt về tài chính kế toán, doanh nghiệp không chỉ mở cửa được một thị trường, mà còn xây dựng nền tảng vững chắc để phát triển trong tương lai” - bà Giang khẳng định

Tuyết Anh