Cơ hội vàng để trở thành 'quốc gia dữ liệu'

Nguy cơ về “chia cắt”, “phụ thuộc” về dữ liệu

Thảo luận về việc xây dựng khung kiến trúc dữ liệu tại một hội thảo diễn ra đầu tháng 9-2025. Ảnh: Lê Minh

Theo các chuyên gia, Việt Nam có một lượng dữ liệu khổng lồ với 80 triệu người dùng internet, 150 triệu thuê bao di động và hàng triệu doanh nghiệp. Song tồn tại một nghịch lý là dữ liệu bị phân mảnh và chia cắt.

Ví dụ một doanh nghiệp muốn mở rộng hoạt động phải nộp hồ sơ ở nhiều cơ quan khác nhau: Sở kế hoạch và đầu tư cấp giấy phép kinh doanh, cơ quan thuế cấp mã số thuế, bảo hiểm xã hội đăng ký lao động, sở xây dựng cấp phép xây dựng... Mỗi nơi đều yêu cầu doanh nghiệp cung cấp lại những thông tin cơ bản như tên, địa chỉ, người đại diện pháp luật. Trong khi đó, nếu các cơ quan này chia sẻ dữ liệu, doanh nghiệp chỉ cần khai báo một lần duy nhất.

Tiến sỹ Nguyễn Quân. Ảnh: Lê Minh

Theo Tiến sỹ Nguyễn Quân, nguyên Bộ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ, các phường, xã cũng gặp nhiều khó khăn, do cơ sở dữ liệu khác nhau nên không thể liên thông, tích hợp, phải làm thủ công và chưa đáp ứng nhu cầu của người dân.

Phân tích thêm, Thiếu tướng Nguyễn Ngọc Cương, Giám đốc Trung tâm Dữ liệu quốc gia (Bộ Công an), Phó Chủ tịch thường trực Hiệp hội Dữ liệu quốc gia cho hay, mỗi ngày, hàng chục triệu người Việt chia sẻ thông tin cá nhân, sở thích, địa điểm, mối quan hệ trên các nền tảng mạng xã hội. Khối dữ liệu này được phân tích để hiểu rõ hành vi, tâm lý người Việt, sau đó được sử dụng cho quảng cáo có mục tiêu hoặc can thiệp vào dư luận xã hội. Điều đáng nói, giá trị kinh tế từ việc phân tích và khai thác dữ liệu này hoàn toàn thuộc về các tập đoàn công nghệ nước ngoài.

Việc "thuộc địa hóa dữ liệu" này dẫn đến 3 hệ quả nghiêm trọng: Phụ thuộc công nghệ khi dữ liệu Việt Nam bị "khóa" vào các hệ sinh thái công nghệ nước ngoài; giá trị kinh tế từ dữ liệu “chảy máu” ra nước ngoài thay vì phục vụ phát triển trong nước; nguy cơ bị theo dõi, can thiệp thông qua dữ liệu.

“Nguy cơ lớn nhất là dữ liệu của công dân Việt Nam đang nằm trên các nền tảng nước ngoài. Nếu không làm chủ, chúng ta sẽ rơi vào tình trạng “thuộc địa hóa dữ liệu”, Thiếu tướng Nguyễn Ngọc Cương nhấn mạnh.

Có thể thấy, dữ liệu đã trở thành tài nguyên quốc gia chiến lược trong kỷ nguyên số. Vấn đề là khả năng quản trị và khai thác dữ liệu hiệu quả.

Cần khung kiến trúc thống nhất

Bà Nguyễn Thị Tuyết Nhung. Ảnh: Lê Minh

Theo các chuyên gia, Việt Nam có cơ hội vàng để trở thành một quốc gia dữ liệu mạnh với những lợi thế về quy mô dân số, tốc độ chuyển đổi số... Tuy nhiên, cơ hội này sẽ không tồn tại nếu không hành động ngay từ bây giờ.

Theo Tiến sỹ Nguyễn Quân, vì không có quy chuẩn kỹ thuật quốc gia nên mỗi ngành, mỗi lĩnh vực, mỗi địa phương, mỗi doanh nghiệp làm một kiểu dữ liệu khác nhau, do đó việc xây dựng và kết nối dữ liệu rất khó. Việc xây dựng hệ thống dữ liệu quốc gia sẽ còn rất nhiều khó khăn, nếu các cơ quan quản lý không sớm có các quy chuẩn kỹ thuật quốc gia về dữ liệu.

Còn bà Nguyễn Thị Tuyết Nhung, Phó Tổng thư ký Hiệp hội Dữ liệu quốc gia phân tích, vẫn còn tồn tại khoảng cách từ các chủ trương, văn bản quy định tới thực tế triển khai, vì vậy việc xây dựng khung kiến trúc số nói chung và khung kiến trúc dữ liệu nói riêng là một trong các nhóm việc phải được ưu tiên cao.

Cùng quan điểm, ông Phạm Khắc Hoàn, Viện Khoa học dữ liệu cho rằng, nếu coi dữ liệu là dầu mỏ mới, thì khung kiến trúc chính là hệ thống đường ống dẫn, giúp nguồn lực dữ liệu chảy thông suốt và tạo ra giá trị cho toàn xã hội. Ông Hoàn đề xuất bổ sung mô hình khung kiến trúc dữ liệu quốc gia 5 lớp, gồm: Hạ tầng; tài nguyên dữ liệu; quyền sở hữu và quản trị; ứng dụng và dịch vụ; hệ sinh thái dữ liệu “sống, sạch, đủ”.

Về sử dụng, khai thác dữ liệu, bà Nguyễn Thị Tuyết Nhung thông tin, dữ liệu của Nhà nước, do các cơ quan Nhà nước tạo ra không được tư nhân hóa theo quyền sở hữu. Còn dữ liệu được sinh ra từ các đơn vị tư nhân, quyền kiểm soát vẫn thuộc về tư nhân và phải tuân thủ các nội dung trong Luật Dữ liệu, đặc biệt là các dữ liệu liên quan đến cá nhân.

Quan điểm này cũng được các chuyên gia đồng tình cho rằng, mục tiêu không phải ai là người sở hữu dữ liệu, mà điều quan trọng là phải khai thác được dữ liệu, liên thông và kết nối dữ liệu. Doanh nghiệp, tổ chức có thể khai thác dữ liệu của Nhà nước để phục vụ mục tiêu quản trị, phát triển kinh tế.

Thiếu tướng Nguyễn Ngọc Cương. Ảnh: Lê Minh

Theo ông Nguyễn Ngọc Cương, để dữ liệu trở thành tài nguyên quốc gia và tư liệu sản xuất mới, cần thực hiện 3 việc.

Xây dựng hệ thống quản trị dữ liệu thống nhất gồm thể chế, công nghệ, quy trình, con người. Phát triển năng lực khai phá dữ liệu toàn diện, gồm 4 năng lực cốt lõi: Kiến trúc dữ liệu, chất lượng dữ liệu, bảo mật dữ liệu, phân tích dữ liệu.

Xây dựng hệ sinh thái dữ liệu bền vững hoạt động như một vòng tuần hoàn có lợi cho tất cả các bên. Người dân tạo ra dữ liệu thông qua các hoạt động hằng ngày như mua sắm, di chuyển, sử dụng dịch vụ công. Doanh nghiệp thu thập, xử lý dữ liệu này để tạo ra các sản phẩm, dịch vụ tốt hơn. Các trường đại học, viện nghiên cứu phân tích dữ liệu để tạo ra tri thức mới, đào tạo nhân lực chất lượng cao. Nhà nước sử dụng dữ liệu để hoạch định chính sách, cải thiện dịch vụ công, đồng thời tạo ra khung pháp lý để bảo vệ quyền lợi của tất cả các bên tham gia.

Trung tâm Dữ liệu quốc gia được xây dựng nhằm đóng vai trò là "trái tim" kết nối toàn bộ hệ sinh thái này, đảm bảo dữ liệu được quản lý an toàn và khai thác hiệu quả phục vụ lợi ích quốc gia và nhân dân.

Việt Nga