'Cơn khát' sắc đẹp giữa ma trận rủi ro

Thị trường làm đẹp Việt Nam đang là một trong những thị trường phát triển nhanh nhất khu vực. Theo các báo cáo, quy mô thị trường phẫu thuật thẩm mỹ Việt Nam đạt 355,6 triệu USD vào năm 2024 và dự kiến sẽ đạt 749,7 triệu USD vào năm 2033, với tốc độ tăng trưởng kép hàng năm (CAGR) khoảng 8,64% trong giai đoạn tới.

Sản phẩm trôi nổi và thẩm mỹ "tay ngang"

Sự bùng nổ này được thúc đẩy bởi nhiều yếu tố như: thu nhập tăng cao, khả năng chi tiêu cho các dịch vụ chăm sóc bản thân được cải thiện, và đặc biệt là ảnh hưởng mạnh mẽ từ mạng xã hội. Mạng xã hội, đặc biệt là Facebook và TikTok, đã trở thành nguồn thông tin làm đẹp chính, tạo ra các trào lưu làm đẹp theo thần tượng. Chỉ trong vòng hai thập kỷ, số lượng cơ sở làm đẹp đã tăng từ khoảng 100 lên tới hàng nghìn thẩm mỹ viện và Beauty Salon, và các chuyên gia cho rằng, con số này hiện nay là 10.000 cơ sở.

Chính cơn khát sắc đẹp này đã mở đường cho sự phát triển quá "nóng" của thị trường. Chị Nguyễn Thị H. (35 tuổi, một nhân viên văn phòng tại Hà Nội) chia sẻ: “Làm đẹp không còn là xa xỉ, mà là một khoản đầu tư. Ai cũng muốn trông trẻ hơn, thành công hơn. Tôi thường xuyên đi tiêm các loại vitamin, làm laser. Quan trọng là thấy bạn bè làm ở đâu đẹp thì theo, chứ ít khi kiểm tra giấy phép chi tiết”.

Vụ việc Mailisa bị kiểm tra với 163 sản phẩm chưa rõ nguồn gốc là một ví dụ điển hình cho vấn đề chất lượng và nguồn gốc sản phẩm đang diễn ra tràn lan. Thị trường đang bị bủa vây bởi các loại mỹ phẩm, dược mỹ phẩm, vật tư y tế không rõ xuất xứ, không có tem nhãn phụ tiếng Việt hoặc không được cấp phép lưu hành.

Một cựu nhân viên spa tại Hà Nội (xin giấu tên) tiết lộ: "Nhiều chủ spa nhỏ lẻ thường nhập hàng qua các kênh xách tay không chính thức, giá rẻ hơn rất nhiều. Khách hàng tiêm cái gì, bôi cái gì đôi khi chính nhân viên cũng không biết rõ. Họ chỉ biết đó là 'hàng chính hãng Hàn Quốc' hoặc 'hàng châu Âu xịn' qua lời quảng cáo của người bán".

Mối nguy hiểm không chỉ đến từ sản phẩm mà còn từ trình độ nhân sự. Nhiều cơ sở mạo danh "bác sĩ" để thực hiện các thủ thuật xâm lấn. Dù chưa có số liệu thống kê đầy đủ, nhưng tỉ lệ nhân sự ngành thẩm mỹ được đào tạo bài bản và được cấp phép chuyên môn vẫn còn là một dấu hỏi lớn. Nhiều ca tai biến nghiêm trọng đã xảy ra do làm đẹp tại các cơ sở cắt tóc, gội đầu, hoặc spa không có giấy phép thực hiện các thủ thuật y tế.

Bệnh viện Việt Đức điều trị ca tai biến mù mắt do tiêm filler tại một spa.

Trong số các dịch vụ thẩm mỹ nội khoa, tiêm Botox và Filler là hai thủ thuật phổ biến nhất, nhưng cũng là hai dịch vụ tiềm ẩn rủi ro tai biến nghiêm trọng nếu được thực hiện bởi người không có chuyên môn hoặc sử dụng sản phẩm không rõ nguồn gốc. Cần làm rõ rằng, ngược lại với lo ngại phổ biến, Botox đã được Bộ Y tế Việt Nam cấp phép lưu hành dưới dạng thuốc tiêm, không phải là một chất bị cấm. Cục Quản lý Dược đã cấp phép cho một số sản phẩm Botulinum Toxin type A để điều trị và cả trong thẩm mỹ (xóa nếp nhăn) tại các cơ sở y tế đủ điều kiện.

Tuy nhiên, vấn đề nằm ở hai điểm mấu chốt chính là sản phẩm trôi nổi và người thực hiện. Rất nhiều sản phẩm Botulinum Toxin giả, nhái, không rõ nguồn gốc vẫn được sử dụng tại các cơ sở không uy tín. Quan trọng hơn, Botox là một thuốc kê đơn, việc tiêm phải được thực hiện bởi bác sĩ chuyên khoa da liễu, phẫu thuật thẩm mỹ đã được đào tạo. Việc các kỹ thuật viên spa, thậm chí người không có bằng cấp y khoa, tự ý thực hiện tiêm Botox là vi phạm pháp luật và gây ra biến chứng.

Hay việc sử dụng các chế phẩm tế bào gốc hoặc ngoại bào (Exosomes) để tiêm vào cơ thể (chống lão hóa, làm đẹp da) còn rất phức tạp và chưa được Bộ Y tế cấp phép rộng rãi cho mục đích thẩm mỹ. Hoạt động này cần được kiểm soát nghiêm ngặt và chỉ được nghiên cứu tại các cơ sở y tế lớn được Bộ Y tế cho phép.

Mù lòa, hoại tử vì 'trao nhầm niềm tin'

PGS. TS. Lê Hữu Doanh – Phó Giám đốc Bệnh viện Da liễu Trung ương, đã nhiều lần cảnh báo: "Tai biến do tiêm Filler, Botox rất đa dạng. Trong đó, tiêm Filler sai vị trí có thể gây tắc mạch máu, dẫn đến hoại tử hoặc mù lòa, là biến chứng đặc biệt nguy hiểm. Việc sử dụng các sản phẩm không rõ nguồn gốc, không đúng thời gian sử dụng, hoặc tiêm bởi người không có chuyên môn là nguyên nhân chính dẫn đến các ca tai biến phải nhập viện cấp cứu".

Thống kê cho thấy, mỗi năm Việt Nam ghi nhận hàng chục nghìn ca biến chứng thẩm mỹ, chủ yếu do "trao nhầm niềm tin" vào các cơ sở không phép.

Vụ việc Mailisa dù đang trong quá trình kiểm tra hay hàng loạt các ca tai biến khác là hệ quả tất yếu của việc chạy đua làm đẹp mà thiếu đi sự kiểm soát chặt chẽ và ý thức cảnh giác của người tiêu dùng. Để giải quyết vấn đề này, cần có sự vào cuộc quyết liệt hơn nữa của cơ quan chức năng, đặc biệt là thanh tra Y tế và Công an, trong việc kiểm tra đột xuất, xử lý nghiêm minh các cơ sở không phép, mạo danh bác sĩ, hoặc sử dụng sản phẩm không rõ nguồn gốc, với mức phạt đủ sức răn đe.

Đặc biệt, cơ sở pháp lý vẫn thiếu sự phân định rõ ràng về dịch vụ và nguyên tắc hoạt động nên vẫn còn phân biệt mập mờ giữa "làm đẹp" và "khám chữa bệnh". Rất nhiều cơ sở chỉ đăng ký kinh doanh là "Spa/chăm sóc da" (dễ dàng) nhưng lại lén lút thực hiện các kỹ thuật xâm lấn (tiêm filler, botox, cắt mí, nâng mũi) mà không có giấy phép. Luật pháp hiện tại vẫn chưa quản lý chặt chẽ được nhóm này khi họ cố tình vi phạm.

Thẩm quyền cấp phép và kiểm tra các cơ sở này vẫn bị phân tán. Hiện, trước đây là UBND quận/huyện (nay là tỉnh, TP) cấp phép kinh doanh cho các cơ sở Spa, Thẩm mỹ viện, Gội đầu, Cắt tóc, Phun xăm (hơn 85% tổng số). Sở Y tế cấp phép hoạt động y tế (phòng khám, bệnh viện) và chịu trách nhiệm kiểm tra chuyên môn y tế. Điều này tạo ra một vướng mắc đó là khi cơ sở Spa vi phạm (vượt quá phạm vi được cấp phép), Sở Y tế gặp khó khăn trong việc xử lý vì đơn vị này không thuộc thẩm quyền cấp phép ban đầu, dẫn đến việc xử lý không kịp thời và thiếu đồng bộ.

Theo các chuyên gia, những cơ sở hoạt động "chui" thu được lợi nhuận rất lớn từ các dịch vụ xâm lấn (tiêm filler, botox) nhưng chế tài xử phạt hành chính hiện nay đôi khi quá thấp so với lợi nhuận họ thu được. Do đó, các cơ sở này sẵn sàng chấp nhận bị phạt để tiếp tục hoạt động. Cụ thể là Nghị định 117/2020/NĐ-CP về xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực y tế, xử phạt 40-50 triệu đối với cá nhân còn đối với tổ chức là 80-100 triệu đồng. Trong khi chi phí vật tư (filler, botox) nhập lậu, không rõ nguồn gốc rất thấp nhưng giá dịch vụ bán cho khách hàng rất cao (ví dụ: 1cc filler có giá từ 3-7 triệu đồng). Một cơ sở "chui" có thể thu lời gấp nhiều lần mức phạt trong vòng chưa đến một tháng hoạt động.

Có thể thấy, nhu cầu làm đẹp là chính đáng, nhưng việc đánh đổi sức khỏe và tính mạng cho một vẻ đẹp không được đảm bảo là cái giá quá đắt. Chừng nào ma trận rủi ro còn tồn tại, người tiêu dùng Việt vẫn cần tự mình trở thành nhà "thẩm tra" thông minh nhất để bảo vệ bản thân bên cạnh việc hoàn thiện các chính sách liên quan.

Tùng Lâm