Con lai của 2 loài động vật lớn nhất hành tinh liệu có sống cô độc?

Cá voi khói xuất hiện ngày càng nhiều hơn

Gần 40 năm trước, sâu trong Thái Bình Dương, một tiếng kêu đơn độc cất lên một không giống bất kỳ tiếng kêu nào khác. Âm thanh vang vọng khắp vực sâu ở tần số 52 hertz, khiến những người nghe bản độc tấu vang lên từ đại dương phải bối rối. Tần số này cao hơn nhiều so với cá voi xanh hoặc họ hàng của nó, cá voi vây, khiến các nhà khoa học phải suy ngẫm về bí ẩn của Cá voi 52.

Bí ẩn về cá voi 52 hay cá voi khói?

Kể từ đó, người ta đã nghe thấy con cá voi này nhiều lần, nhưng chưa bao giờ nhìn thấy nó. Một số người nghi ngờ rằng nó có thể bị biến dạng khiến tiếng kêu của nó thay đổi. Những người khác nghĩ rằng nó có thể chỉ đơn giản là thể hiện một tiếng kêu có âm điệu rất khác thường — giọng nam cao giữa giọng nam trung. Nhưng nhà sinh vật học biển John Calambokidis thuộc Cascadia Research Collective đưa ra một khả năng khác: "Con cá voi cô đơn nhất". Con cá voi được đặt tên như vậy vì có thể không có ai đáp lại tiếng kêu độc đáo của nó. Calambokidis, người đã dành hơn 50 năm nghiên cứu về các loài cá voi, nghi ngờ Cá voi 52 có thể là một loài lai: một phần là cá voi xanh, một phần là cá voi vây.

Một sinh vật như vậy, thường được gọi là cá voi khói, đang ngày càng phổ biến hơn khi biển ấm đẩy cá voi xanh vào vùng sinh sản mới. Do đó, chúng ngày càng có khả năng giao phối với họ hàng vây của mình. Một cuộc khảo sát về cá voi xanh Bắc Đại Tây Dương được công bố vào năm ngoái cho thấy DNA của cá voi vây chiếm tới 3,5% bộ gen của chúng, một con số đáng kinh ngạc khi hai loài này đã phân kỳ cách đây 8,35 triệu năm. Nếu cá voi 52 thực sự là một loài lai, thì sự xuất hiện của nó cho thấy sự giao thoa di truyền giữa cá voi xanh (tên khoa học là Balaenoptera musculus và cá voi vây (tên khoa học là Balaenoptera physalus) đã diễn ra trong nhiều thập niên, nếu không muốn nói là lâu hơn. Những phát hiện ở Bắc Đại Tây Dương cho thấy quá trình này đang diễn ra nhanh hơn.

Sự giao phối giữa các loài cá voi đã được ghi nhận trước đây, đáng chú ý là giữa các loài cá voi trắng (narwhals và belugas) và giữa hai loài cá voi hoa tiêu. Sự kết hợp này chủ yếu được cho là do biển ấm đẩy những loài động vật này vào vùng lãnh thổ mới và xích gần nhau hơn. Nhưng quá trình lai tạo đã được nghiên cứu kỹ hơn ở các loài động vật trên cạn như gấu pizzly sinh ra từ gấu xám Bắc Mỹ và gấu Bắc Cực. Người ta hầu như không hiểu được điều này ở động vật có vú ngoài biển, và người ta cũng biết rất ít về ý nghĩa của sự giao thoa đối với di truyền, hành vi và sự sống còn của loài động vật lớn nhất trên Trái đất.

Calambokidis cho biết: "Cá voi xanh vẫn đang vật lộn để phục hồi sau nhiều thế kỷ bị săn bắt, với một số quần thể chỉ còn chưa đến 5% số lượng ". Mặc dù số lượng cá lai được xác nhận vẫn còn thấp, nhưng việc tiếp tục phá vỡ môi trường sống có thể khiến chúng trở nên phổ biến hơn. Đáng lo là điều này làm suy thoái sự đa dạng di truyền của chúng và làm giảm khả năng phục hồi của các quần thể đang chịu nguy cơ.

Cá voi lai từ đâu mà ra?

Trước khi khoa học về hệ gien xuất hiện cách đây 30 năm, các nhà sinh vật học biển đã xác định được các loài lai chủ yếu thông qua hình thái hoặc nghiên cứu các đặc điểm vật lý. Nếu một loài động vật thể hiện các đặc điểm của hai loài — ví dụ như da lốm đốm của kỳ lân biển và thân hình chắc khỏe của cá voi trắng — thì nó có thể được dán nhãn là loài lai dựa trên các đặc điểm bên ngoài hoặc số đo bộ xương. Thế nhưng, hình thái học cũng chỉ có thể tiết lộ thế hệ con đầu tiên của hai loài riêng biệt.

Bằng chứng giai thoại cũng có thể đóng một vai trò: Nhật ký săn bắt cá voi trong lịch sử cho thấy cá voi xanh và cá vây đôi khi giao phối với nhau, mặc dù những cặp như vậy phần lớn vẫn chưa được xác nhận.

Bằng cách phân tích DNA, các nhà sinh vật học biển như Aimee Lang hiện có thể xác định sự giao thoa đã xảy ra cách đây nhiều thế hệ, khám phá ra một lịch sử phức tạp hơn nhiều so với những gì chúng ta ghi chép trước đây. Mức độ chi tiết mới này làm phức tạp thêm bức tranh: cá voi khói lai có đang trở nên phổ biến hơn không, hay các nhà nghiên cứu chỉ đơn giản là được trang bị tốt hơn để tìm ra chúng? Khi các nhà khoa học thăm dò các dấu hiệu di truyền của cá voi trên toàn thế giới, họ hy vọng sẽ phân biệt được liệu lai tạo là một xu hướng mới có do biến đổi khí hậu thúc đẩy hay là một khía cạnh đã tồn tại từ lâu trong quá trình tiến hóa của cá voi nhưng bị bỏ qua.

Trong mọi trường hợp, một số nhà sinh vật học biển thấy hiện tượng này đáng lo ngại vì cá voi khói phần lớn không có khả năng sinh sản. Mặc dù một số con cái có khả năng sinh sản, nhưng con đực có xu hướng vô sinh. Những con lai này chỉ chiếm một phần nhỏ trong số cá voi xanh trên thế giới vốn chỉ còn không quá 25.000 con. Thế nhưng, quần thể mất cân bằng của hai loài cho thấy loài cá voi khói lai sẽ tăng lên.

Anh Tú