Công nghệ và đổi mới sáng tạo - chìa khóa quyết định vị thế quốc gia

Khoa học và công nghệ - 80 năm đồng hành cùng dân tộc

Đây là một trong những sự kiện nổi bật hướng tới Kỷ niệm 80 năm Quốc khánh nước Cộng hòa Xã hội Chủ nghĩa Việt Nam (02/9/1945 - 02/9/2025) tại Triển lãm thành tựu Khoa học Công nghệ, Đổi mới sáng tạo và Chuyển đổi số Quốc gia.

Diễn đàn do Bộ trưởng Bộ KH&CN Nguyễn Mạnh Hùng chủ trì và phát biểu chỉ đạo. Dự sự kiện có đại diện lãnh đạo các Bộ, Ban, ngành trung ương và đại diện lãnh đạo một số địa phương; các đại sứ quán, tổ chức quốc tế tại Việt Nam; các nhà khoa học, chuyên gia hàng đầu; cùng lãnh đạo nhiều tập đoàn công nghệ trong nước và quốc tế.

Sự kiện có ý nghĩa đặc biệt quan trọng nhằm nhìn lại chặng đường phát triển, dự báo xu thế mới, đồng thời cùng nhau kiến tạo tầm nhìn chiến lược cho thập kỷ tới, khẳng định vai trò trung tâm của bộ ba KHCN, ĐMST và CĐS trong sự phát triển nhanh và bền vững của đất nước.

Phát biểu khai mạc Diễn đàn, Bộ trưởng Bộ KH&CN Nguyễn Mạnh Hùng nhấn mạnh: “Hôm nay, chúng ta cùng tụ hội tại Diễn đàn Tương lai của KHCN, ĐMST và CĐS để không chỉ thảo luận, mà còn truyền đi thông điệp mạnh mẽ về vai trò trung tâm của bộ ba này trong sự phát triển của đất nước”.

Theo Bộ trưởng, trong suốt 80 năm qua, khoa học và công nghệ đã song hành cùng dân tộc, góp phần quan trọng đưa đất nước vượt qua chiến tranh, tái thiết sau hòa bình và mở ra những cánh cửa hội nhập. Từ những thành tựu trong nông nghiệp, y tế, công nghiệp cho đến các ứng dụng trong đời sống hằng ngày, KHCN đã trở thành trụ cột gắn liền với tiến trình phát triển của Việt Nam.

Ngày nay, bối cảnh mới của thế giới đang đặt ra cho Việt Nam những thách thức và cơ hội to lớn. Chúng ta bước vào kỷ nguyên trí tuệ nhân tạo (AI), dữ liệu lớn (Big Data), năng lượng xanh và kinh tế số - thời đại mà tri thức, sáng tạo và công nghệ trở thành nguồn lực sản xuất quan trọng nhất. “Nếu như ở thế kỷ trước, tài nguyên thiên nhiên và lao động giá rẻ là yếu tố cạnh tranh, thì nay tri thức, công nghệ và đổi mới sáng tạo chính là chìa khóa quyết định vị thế quốc gia”, Bộ trưởng Nguyễn Mạnh Hùng khẳng định.

Đổi mới hai lần - hai bước ngoặt lịch sử

Từ góc nhìn phát triển, Bộ trưởng đã khái quát hành trình đổi mới của Việt Nam với hai dấu mốc quan trọng. Đổi mới lần thứ nhất, bắt đầu từ năm 1986, mở ra kỷ nguyên hội nhập, phát triển kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, giúp đất nước thoát khỏi đói nghèo và vươn lên nhóm nước có thu nhập trung bình. Trong giai đoạn này, động lực chính đến từ nông nghiệp, công nghiệp, gia công, lắp ráp.

Đổi mới lần thứ hai, chính là đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số, nơi doanh nghiệp, nhà khoa học, người dân và Nhà nước cùng tham gia kiến tạo giá trị. Động lực trung tâm cho giai đoạn này không gì khác ngoài KHCN, ĐMST và CĐS. Nếu đổi mới lần một giúp Việt Nam thoát nghèo, thì đổi mới lần hai chính là cánh cửa để thoát khỏi bẫy thu nhập trung bình, vươn tới mục tiêu trở thành nước phát triển, có thu nhập cao.

Theo Thứ trưởng Bộ KH&CN Hoàng Minh, ngày nay, khi Việt Nam đã chuyển mình từ một quốc gia nghèo trở thành nước có thu nhập trung bình cao, với GDP bình quân đầu người tăng 50 lần, từ dưới 100 USD năm 1986 lên 5000 USD năm 2024. Yêu cầu đặt ra là phải đổi mới mô hình tăng trưởng, trong đó KHCN,ĐMST&CĐS được xác định là ba trụ cột trung tâm để Việt Nam bứt phá.

KH&CN cung cấp nền tảng tri thức, ĐMST tạo ra những giá trị mới, còn CĐS mang sức mạnh lan tỏa đến mọi người dân, doanh nghiệp, tổ chức và cộng đồng. Sự kết hợp ba yếu tố này sẽ quyết định năng lực cạnh tranh của quốc gia, là động lực để hiện thực hóa khát vọng đưa Việt Nam trở thành nước phát triển có thu nhập cao và khẳng định vị thế và bản lĩnh dân tộc trong kỷ nguyên số.

Bộ trưởng Bộ KH&CN Nguyễn Mạnh Hùng đã từng nhấn mạnh, CĐS là môi trường, là mảnh đất mới để phát triển nhanh KHCN&ĐMST. Ông cho rằng, phát triển KH&CN cần được đặt trong ngữ cảnh của thời đại số. Trong Cách mạng công nghiệp lần thứ tư, công nghệ số là trung tâm, với 50% công nghệ 4.0 là công nghệ số, 50% còn lại dựa trên công nghệ số để phát triển. ĐMST ngày nay, với hơn 80% kỳ lân là doanh nghiệp công nghệ số, đòi hỏi sự vận dụng sáng tạo công nghệ vào thực tiễn, điều vốn rất phù hợp với người Việt Nam và tiềm năng Việt Nam.

Chúng ta có thể đi nhanh hơn người khác về công nghệ số. Phải đẩy nhanh CĐS, đưa mọi hoạt động lên môi trường số nhanh nhất có thể, để tạo môi trường phát triển KHCN và ngược lại, KHCN, ĐMST lúc này cũng tập trung để đẩy nhanh CĐS, tạo ra sự phát triển cho đất nước. Như vậy, CĐS vừa là môi trường phát triển, vừa là mục tiêu của KHCN,ĐMST.

Lãnh đạo Bộ KH&CN tham dự Diễn đàn (Ảnh: MOST)

ĐMST để phát huy hết năng lực của KH&CN, để sáng tạo trong quá trình ứng dụng KH&CN, tạo ra các giá trị thực tế cho phát triển kinh tế - xã hội. KH&CN thời 4.0 đi với ĐMST thành một cặp. ĐMST để đưa KH&CN vào cuộc sống, là sự ứng dụng KH&CN một cách sáng tạo. ĐMST có thể tạo ra giá trị có khi còn lớn hơn bản thân KH&CN. ĐMST có khi làm kinh ngạc chính người phát triển ra KH&CN. ĐMST cũng rất phù hợp với người Việt Nam, đó là năng lực vận dụng. Vận dụng là năng lực cốt lõi của ĐMST. KH&CN Việt Nam sẽ phát triển mạnh mẽ và đột phá, đóng góp cao vào tăng trưởng GDP nếu nó đi cùng với CĐS và ĐMST.

Cam kết hành động cho một Việt Nam bứt phá

Diễn đàn không chỉ dừng lại ở việc nhìn lại chặng đường phát triển, mà còn là nơi để các bên cam kết hành động cụ thể nhằm hiện thực hóa tầm nhìn phát triển. Trước hết, Bộ trưởng Nguyễn Mạnh Hùng kêu gọi làm chủ các công nghệ chiến lược, bởi “không làm chủ công nghệ thời nay đồng nghĩa với không có chủ quyền quốc gia”. Trong bối cảnh cạnh tranh gay gắt về công nghệ, việc nắm giữ những công nghệ lõi về AI, bán dẫn, năng lượng sạch, vật liệu mới… chính là yếu tố sống còn để đảm bảo độc lập, tự cường.

Thứ hai, cần xây dựng hệ thống đổi mới sáng tạo quốc gia gắn với nhu cầu của doanh nghiệp và xã hội, hướng tới một quốc gia khởi nghiệp sáng tạo. Khởi nghiệp không chỉ dựa vào nguồn vốn hay thị trường, mà phải dựa trên công nghệ, đổi mới sáng tạo và thể chế phù hợp. Bộ trưởng đặc biệt nhấn mạnh tới việc tạo ra những công cụ số để hỗ trợ doanh nghiệp, thậm chí để “một doanh nghiệp Việt Nam cũng có thể khởi nghiệp và cạnh tranh toàn cầu chỉ với một người”.

Thứ ba, đẩy nhanh chuyển đổi số toàn dân và toàn diện. Đây không chỉ là ứng dụng công nghệ trong một vài ngành nghề, mà phải bao trùm mọi lĩnh vực và mọi cấp độ - từ hạ tầng số, dữ liệu số, kỹ năng số cho tới an toàn, an ninh mạng. “Toàn dân” nghĩa là mọi người dân đều được tham gia và thụ hưởng thành quả, không ai bị bỏ lại phía sau. “Toàn diện” nghĩa là chuyển đổi số phải lan tỏa tới từng ngành nghề, từng cộng đồng, từng địa phương, từ nông thôn đến thành thị.

Cuối cùng, điều quan trọng nhất là biến KHCN, ĐMST và CĐS thành sức mạnh để Việt Nam vươn lên, góp phần hiện thực hóa khát vọng xây dựng một đất nước phồn vinh, hạnh phúc.

Quang cảnh Diễn đàn (Ảnh: MOST)

Diễn đàn Tương lai KHCN, ĐMST và CĐS được kỳ vọng sẽ mở ra một không gian trao đổi, chia sẻ và gợi mở nhiều ý tưởng mới. Đây là nơi kết nối giữa Nhà nước - doanh nghiệp - nhà khoa học -cộng đồng, tạo nên một hệ sinh thái cùng chung khát vọng và hành động.

Diễn đàn được tổ chức với bốn phiên làm việc chuyên sâu:
Phiên 1: Tập trung bàn về tương lai KH&CN, với trọng tâm là các công nghệ nền tảng, công nghệ chiến lược.
Phiên 2: Đi sâu vào các giải pháp thúc đẩy ĐMST, xây dựng hệ sinh thái khởi nghiệp sáng tạo quốc gia.
Phiên 3: Thảo luận về CĐS, đặc biệt là hạ tầng số và xã hội số. Với các nội dung trình bày về: Tương lai hạ tầng số quốc gia; ứng dụng CĐS trong quản trị nhà nước, y tế, giáo dục, tài chính, nông nghiệp; kết nối CĐS với ĐMST để thúc đẩy tăng trưởng GDP hai con số,
Phiên 4: Tọa đàm chuyên sâu xoay quanh bốn chủ đề: Phát triển nguồn nhân lực cho tương lai KHCN,ĐMST&CĐS; hoàn thiện cơ chế, chính sách, pháp luật về KHCN,ĐMST&CĐS; tăng cường hợp tác quốc tế; và phát huy vai trò dẫn dắt của doanh nghiệp công nghệ.

Nguyệt Thương