Công nghệ và truyền thông đồng hành để cảnh báo sớm thiên tai

Thông tin cảnh báo sớm giúp lực lượng chức năng và người dân Thái Nguyên chủ động ứng phó với bão lũ. (Nguồn: Cổng TTĐT Thái Nguyên)

Hơn 60.000 bản tin dự báo mỗi năm

Theo thống kê của Trung tâm Dự báo KTTV quốc gia, trung bình mỗi năm, ngành Khí tượng cung cấp khoảng gần 60.000 bản tin dự báo, cảnh báo về tất cả các yếu tố khí tượng, thủy văn, hải văn, thiên tai, thời tiết nguy hiểm. Các bản tin được phát đều đặn hằng ngày theo các khung giờ cố định suốt 365 ngày trong năm, cùng với các bản tin định kỳ theo tháng, mùa, các bản tin chuyên đề và đột xuất tùy theo diễn biến của điều kiện thời tiết và thiên tai.

Ví dụ, bản tin dự báo khí hậu thời hạn tháng trên phạm vi toàn quốc do Trung tâm Dự báo KTTV quốc gia vừa phát hành cho biết: Trong vòng 1 tháng qua, khu vực Bắc Bộ và Trung Bộ xuất hiện những điểm mưa lập kỷ lục tổng lượng mưa trong vòng 24 giờ cao gấp đôi trước đây. Mưa lớn có khả năng gây ra tình trạng ngập úng tại các vùng trũng, thấp, khu đô thị, công nghiệp; lũ quét trên các sông, suối nhỏ, sạt lở đất trên sườn dốc.

Đáng chú ý, đỉnh lũ sông Cầu ghi nhận tại trạm thủy văn Gia Bảy (thành phố Thái Nguyên) lúc 0h00’ ngày 22/6/2025 vượt báo động 3 tới 43cm. Sau đó, nước rút dần. Mực nước sông lúc 5h sáng cùng ngày vẫn cao hơn 28cm so với mức báo động 3. Theo Văn phòng thường trực Ban Chỉ huy Phòng, chống thiên tai và Tìm kiếm cứu nạn tỉnh Thái Nguyên, người dân bị ảnh hưởng do ngập lụt đều được di dời đến nơi an toàn, có 63 hộ dân nước rút đã trở về nhà. Các lực lượng chức năng đã hướng dẫn các phương tiện di chuyển qua khu vực ngập lụt, hỗ trợ người dân, dọn dẹp vệ sinh, khắc phục hậu quả thiên tai.

Đây là minh chứng cho thấy, thông tin dự báo, cảnh báo đến được với người dân trước thời điểm thiên tai xảy ra càng sớm, càng cụ thể thì hiệu quả phòng tránh, giảm thiểu thiệt hại càng cao. Trong tình huống thiên tai, nếu việc cảnh báo chậm chỉ một ngày, thông tin sẽ trở nên vô nghĩa và gây khó khăn lớn cho công tác chỉ đạo ứng phó.

Việt Nam hiện đang đảm nhiệm vai trò Trung tâm Hỗ trợ cảnh báo thời tiết nguy hiểm khu vực Đông Nam Á và thường xuyên giữ liên lạc với cơ quan KTTV Trung Quốc, Nhật Bản. Chỉ trong vòng khoảng 10 phút, thông tin từ trạm quan trắc cách hàng nghìn km, thậm chí là cả chục nghìn km từ các đài quốc tế có thể được chuyển về Trung tâm xử lý dữ liệu của Cục KTTV để phân tích và phát hành bản tin cảnh báo chính thức. Từ đây, thông tin được gửi đến Ban Chỉ đạo quốc gia về phòng, chống thiên tai, Ban Chỉ huy phòng, chống thiên tai các cấp và truyền thông rộng rãi đến người dân.

Hơn nữa, hệ thống dự báo hiện nay không chỉ dừng lại ở con số kỹ thuật mà đang chuyển hướng sang dự báo tác động, như ảnh hưởng đến sản xuất, sinh kế và an toàn của người dân.

Để mỗi người dân đều hiểu và sử dụng hiệu quả bản tin KTTV

Thông tin KTTV ngày càng trở thành một phần thiết yếu trong đời sống xã hội, đặc biệt đối với các lĩnh vực gắn liền với điều kiện tự nhiên như nông nghiệp, giao thông, du lịch, xây dựng… Tuy nhiên, việc kỳ vọng vào dự báo thời tiết tuyệt đối chính xác, như “mưa sẽ rơi lúc mấy giờ, ở đâu và kéo dài bao lâu”, vẫn vượt quá khả năng hiện tại của khoa học công nghệ. Chính vì vậy, cách truyền tải bản tin KTTV cần được thể hiện một cách linh hoạt, dễ hiểu, kịp thời và phù hợp với bối cảnh thực tế, để người dân có thể hành động đúng lúc và đúng cách.

Muốn hệ thống dự báo - cảnh báo phát huy hiệu quả tối đa, cần sự phối hợp đồng bộ giữa các cơ quan chuyên môn, chính quyền các cấp, báo chí, truyền thông và đặc biệt là chính cộng đồng. Khi mỗi người dân hiểu rõ bản chất bản tin dự báo, biết cách nhận diện dấu hiệu nguy hiểm, họ sẽ chủ động hơn trong phòng tránh rủi ro, như dừng tưới tiêu khi có dự báo mưa, hay tránh ra ngoài khi trời sắp có dông sét…

Trong bối cảnh tin giả ngày càng lan rộng trên mạng xã hội, việc nâng cao kỹ năng đọc - hiểu, sử dụng và phản ứng với bản tin KTTV càng trở nên cấp thiết. Không ít thông tin sai lệch về bão, lũ được tung ra để “câu like” hoặc gây hoang mang dư luận, làm nhiễu loạn công tác phòng, chống thiên tai. Do đó, các buổi tập huấn tại cộng đồng là rất quan trọng để giúp người dân tiếp cận đúng thông tin và sử dụng hiệu quả vào thực tế.

Đặc biệt, truyền thông tại chỗ đóng vai trò vô cùng quan trọng trong các tình huống khẩn cấp. Những trưởng thôn, cán bộ địa phương - người hiểu ngôn ngữ, văn hóa vùng miền, là cầu nối nhanh nhạy nhất để truyền cảnh báo đến dân làng. Đã có trường hợp nhờ trưởng thôn, trưởng bản quan sát tốt, kịp thời cảnh báo, mà cả bản làng thoát khỏi lũ quét. Do đó, việc tổ chức tập huấn kỹ năng đọc hiểu và sử dụng bản tin dự báo trong cộng đồng là vô cùng cần thiết. Khi người dân hiểu và chủ động ứng phó, bản tin KTTV sẽ thực sự phát huy giá trị như một công cụ bảo vệ cộng đồng hiệu quả.

Đỗ Trang