Công tác nghiên cứu khoa học ở Viện Nghiên cứu Văn hóa và Phát triển

Hội thảo khoa học “Đại tướng Võ Nguyên Giáp: Nhà quân sự thiên tài, nhà văn hóa lớn” do Viện Nghiên cứu Văn hóa và Phát triển tổ chức, năm 2024. Ảnh: P.V

Văn kiện Đại hội XIII của Đảng khẳng định: “Văn hóa là sức mạnh nội sinh, là nền tảng tinh thần của xã hội, là mục tiêu, động lực phát triển đất nước và bảo vệ Tổ quốc”. Chính vì vậy, nghiên cứu khoa học trong lĩnh vực văn hóa trở thành nhiệm vụ đặc biệt quan trọng, góp phần định hướng chính sách, bảo tồn di sản, phát huy các giá trị văn hóa dân tộc và thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội.

Viện Nghiên cứu Văn hóa và Phát triển là đơn vị khoa học trực thuộc Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật Việt Nam. Viện có chức năng chính là nghiên cứu khoa học về các vấn đề văn hóa, ngôn ngữ và phát triển xã hội; cung cấp dịch vụ khoa học và công nghệ như tổ chức hội nghị, hội thảo, sự kiện, truyền thông, biên soạn ấn phẩm và đào tạo, bồi dưỡng nâng cao trình độ chuyên môn. Đồng thời, Viện hợp tác với các tổ chức, cá nhân trong và ngoài nước để thực hiện các nhiệm vụ nghiên cứu.

Trong bối cảnh hội nhập quốc tế sâu rộng và sự phát triển mạnh mẽ của khoa học - công nghệ, Viện không ngừng nỗ lực trở thành trung tâm nghiên cứu khoa học uy tín, cung cấp luận cứ khoa học và thực tiễn cho việc hoạch định đường lối, chính sách văn hóa, đồng thời giải quyết các vấn đề mới phát sinh trong đời sống xã hội. Công tác nghiên cứu của Viện không chỉ dừng ở lý luận mà còn gắn liền với ứng dụng thực tiễn, đáp ứng yêu cầu đổi mới và hội nhập.

Trong các năm 2021 - 2022, Viện đã hoàn thành đề tài “Văn hóa Thờ Mẫu của người Việt (những nội dung cơ bản)” dày 100 trang A4 với nguồn kinh phí của Viện. Đồng thời, Viện tổ chức xuất bản và ra mắt sách về truyền thống văn hóa như “Ngàn năm văn hiến”, tự biên soạn và xuất bản cuốn “Xứ Nghệ xưa và nay”, phối hợp xuất bản các tác phẩm văn hóa, lịch sử, cách mạng, như “Sắt son, vẹn tròn”. Viện cũng phối hợp với Phân hội Từ điển học tổ chức tọa đàm về cuốn sách “Vui buồn cùng tiếng Việt” của tác giả Bùi Việt Bắc.

Năm 2023, Viện hoàn thành ba đề tài nghiên cứu: “Tên gọi các địa danh lịch sử văn hóa Việt Nam từ góc độ cấu tạo và định danh”; “Tổng hợp và thu âm 31 bài Xoan cổ tại phường Xoan An Thái, Phú Thọ”; “Sưu tập văn bản và phục hồi một số bài Ca trù thể cách Hát nói của danh nhân Nguyễn Công Trứ”. Trong đó, đề tài về tên gọi các địa danh lịch sử văn hóa Việt Nam đã nghiên cứu 795 địa danh trên 63 tỉnh, dựa vào lý thuyết cấu tạo từ, định danh, ngữ nghĩa học và văn hóa học, phân tích đặc điểm cấu tạo, định danh và giá trị văn hóa của các địa danh, làm rõ đặc trưng văn hóa người Việt qua tiêu chí đặt tên.

Ra mắt sách “Tín ngưỡng thờ Mẫu - Từ góc nhìn văn hóa" của TS. Phạm Việt Long

Đặc biệt năm 2024, Viện phối hợp cùng Nhà Xuất bản Dân trí tổ chức lễ ra mắt cuốn sách “Tín ngưỡng thờ Mẫu - Từ góc nhìn văn hóa” của Tiến sĩ Phạm Việt Long. Cuốn sách được giới chuyên môn đánh giá là một công trình nghiên cứu sâu sắc về tín ngưỡng thờ Mẫu - một phần không thể thiếu trong đời sống văn hóa và tinh thần của người Việt. Tác giả Tiến sĩ Phạm Việt Long đã dành nhiều tâm huyết tìm hiểu các khía cạnh lịch sử, văn hóa và xã hội của tín ngưỡng này, mang đến cho độc giả một cái nhìn toàn diện, chi tiết và sinh động. Lễ ra mắt cuốn sách không chỉ giới thiệu một công trình nghiên cứu giá trị mà còn là dịp để cộng đồng, các nhà nghiên cứu và độc giả cùng thảo luận, trao đổi về việc gìn giữ và phát huy di sản văn hóa độc đáo này.

Chương trình Giao lưu Thực hành Tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ của người Việt tại Đền Bảo Hà năm 2025. Ảnh: P.V

Ngoài ra Viện cũng đã tổ chức nhiều hoạt động thực tiễn, như tập huấn “Bảo tồn và phát huy giá trị của các di sản văn hóa”, tọa đàm “Thực hành tín ngưỡng Thờ Mẫu trong giai đoạn hiện nay” với sự tham gia của lãnh đạo Sở Văn hóa và các phòng ban liên quan.

Đội ngũ nghiên cứu của Viện gồm các giáo sư, phó giáo sư, tiến sĩ và nhiều nghiên cứu viên trẻ năng động, nhiều người được đào tạo bài bản ở nước ngoài, am hiểu phương pháp nghiên cứu hiện đại. Đây là nguồn lực quan trọng đảm bảo chất lượng và uy tín khoa học của Viện.

Định hướng nghiên cứu của Viện tập trung vào nghiên cứu lý luận văn hóa và phát triển, hình thành hệ thống khái niệm và luận cứ khoa học cho các chiến lược, chính sách văn hóa; Bảo tồn và phát huy di sản văn hóa vật thể và phi vật thể, gắn với phát triển du lịch bền vững và kinh tế sáng tạo; Nghiên cứu đời sống văn hóa đương đại, phân tích tác động của đô thị hóa, công nghệ số và toàn cầu hóa; Nghiên cứu con người trong phát triển, xem con người là trung tâm, nghiên cứu giá trị, bản sắc và chuẩn mực xã hội.

Trong thời gian qua, Viện đã chủ trì nhiều đề tài quan trọng như: nghiên cứu văn hóa làng xã trong đô thị hóa, góp phần hoạch định chính sách nông thôn mới; nghiên cứu di sản Hát Xoan Phú Thọ, Ca trù, Đờn ca tài tử, đóng góp vào việc UNESCO công nhận các di sản này; nghiên cứu văn hóa doanh nghiệp, tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ; bảo tồn làng nghề truyền thống như gốm Bát Tràng, lụa Vạn Phúc, tranh Đông Hồ kết hợp phát triển du lịch cộng đồng.

Viện thường xuyên xuất bản ấn phẩm chuyên khảo, kỷ yếu hội thảo, báo cáo khoa học. Tạp chí chuyên ngành của Viện là diễn đàn uy tín công bố kết quả nghiên cứu. Nhiều cán bộ cũng đã công bố quốc tế trên các tạp chí khoa học uy tín, khẳng định vị thế học thuật. Hằng năm, Viện tổ chức hội thảo khoa học trong nghiên cứu bảo tồn di sản, phát triển du lịch bền vững, văn hóa số và văn hóa doanh nghiệp.

Chương trình Liên hoan tín ngưỡng thờ Mẫu do Viện Nghiên cứu Văn hóa và Phát triển phối hợp với xã Xuân Lam tổ chức

Trong tương lai, Viện sẽ tiếp tục tăng cường nghiên cứu liên ngành, kết nối văn hóa với kinh tế, xã hội; Đẩy mạnh công bố quốc tế, nâng cao uy tín học thuật; Ứng dụng công nghệ số, xây dựng cơ sở dữ liệu số, bảo tồn di sản bằng công nghệ 3D và AI; Gắn nghiên cứu với thực tiễn, triển khai mô hình thí điểm tại cộng đồng; Phát triển nguồn nhân lực, đào tạo nghiên cứu viên trẻ, khuyến khích trao đổi quốc tế; Mở rộng hợp tác quốc tế, tham gia mạng lưới nghiên cứu toàn cầu.

Nguyễn Danh Hòa