Công tác xử lý tội phạm về động vật hoang dã đạt nhiều kết quả tích cực

Hành vi nuôi nhốt, vận chuyển, buôn bán trái phép các loài ĐVHD có thể bị xem xét truy cứu trách nhiệm hình sự với mức hình phạt tối đa lên đến 15 năm tù đối với cá nhân. Ảnh: Bích Nguyên

Trên 90% vụ án được đưa ra xét xử

Theo ghi nhận của Trung tâm Giáo dục thiên nhiên (ENV), trong số 239 vụ án có đối tượng bị bắt giữ trong năm 2024, đã có 203 vụ được đưa ra xét xử. Tỷ lệ này, theo thống kê của ENV, phù hợp với xu hướng chung từ năm 2019 đến nay, khi khoảng 91,2-94,6% số vụ án hình sự về ĐVHD có đối tượng vi phạm được xét xử. Đây là một tín hiệu tích cực, phản ánh hiệu quả xử lý cũng như cam kết mạnh mẽ của hệ thống pháp luật Việt Nam đối với lĩnh vực này.

Trong năm 2024, có tới 288 vụ án hình sự về ĐVHD được đưa ra xét xử, con số cao hơn hẳn so với các năm trước đó. Nguyên nhân là do số vụ án bị phát hiện và khởi tố trong năm 2023 khá lớn, phần nhiều trong số này được đưa ra xét xử vào năm 2024. Trong 288 vụ án này, có 118 vụ với bị cáo phải nhận hình phạt tù, chiếm 41% tổng số vụ. Tỷ lệ này cao hơn so với năm 2023 (36,5%) nhưng vẫn thấp hơn giai đoạn 2019-2020, khi tỷ lệ án tù dao động quanh mức 48,5%.

Đặc biệt, kể từ ngày 1/1/2018, Bộ luật Hình sự năm 2015, sửa đổi, bổ sung năm 2017 (Bộ luật Hình sự) có hiệu lực, số lượng bị cáo bị áp dụng án tù trong các vụ án liên quan đến ĐVHD đã tăng mạnh. Nếu như năm 2018 chỉ có 39 đối tượng phải nhận án tù, thì năm 2024, con số này là 156 người (tăng gấp 4 lần). Mức án tù trung bình trong năm 2024 là 3,27 năm, thấp hơn mức trung bình giai đoạn 2018-2024 (3,43 năm) nhưng vẫn cao hơn so với năm 2023 (2,72 năm). Những con số này phản ánh sự chuyển biến tích cực trong toàn bộ hệ thống thực thi pháp luật, từ công an, viện kiểm sát cho đến tòa án.

Tính răn đe cao từ các bản án nghiêm khắc

ENV ghi nhận, trong năm 2024 có ít nhất 13 vụ án hình sự về ĐVHD được TAND các địa phương đưa ra xét xử và áp dụng các mức án nghiêm khắc lên tới 12 năm tù. Đây được coi là bước tiến quan trọng, tạo tính răn đe đối với các đối tượng phạm tội.

Một trường hợp điển hình là vào ngày 5/12/2024, TAND thành phố Hồ Chí Minh tuyên phạt bị cáo Lê Phùng Biển 24 năm tù giam, trong đó, 12 năm cho tội phạm liên quan đến ĐVHD và 12 năm cho tội buôn lậu. Đối tượng Biển bị bắt khi vận chuyển trái phép gỗ, hơn 500kg cá ngựa khô, 56,3kg xương cùng nhiều sản phẩm từ ĐVHD nguy cấp, quý, hiếm qua cảng biển Cát Lái. Đây là mức án hiếm có trong các vụ án về ĐVHD tại Việt Nam, khẳng định thái độ kiên quyết của tòa án đối với loại tội phạm này.

Ngoài ra, tháng 7/2024, cơ quan chức năng đã bắt giữ Cao Xuân Mạnh, kẻ cầm đầu một đường dây buôn bán ĐVHD xuyên quốc gia. Mạnh là một trong 11 “ông trùm” buôn bán ĐVHD lớn bị phát hiện và truy tố kể từ năm 2017. Việc bắt giữ đối tượng Mạnh không chỉ triệt phá một "mắt xích" quan trọng, mà còn cho thấy quyết tâm nhắm thẳng vào các đối tượng đầu sỏ, thay vì chỉ xử lý các “chân rết” vận chuyển.

Trong năm 2025, nhiều vụ án về ĐVHD nghiêm trọng khác cũng được đưa ra xét xử nghiêm minh. Trong đó, ngày 4/3, TAND huyện Cao Lộc (thuộc tỉnh Lạng Sơn khi chưa bỏ cấp huyện) đã tuyên phạt tù 3 đối tượng vận chuyển trái phép một số lượng lớn rùa trên địa bàn. Áp dụng quy định tại Khoản 3 Điều 244 Bộ luật Hình sự về tội “Vi phạm quy định về bảo vệ động vật nguy cấp, quý, hiếm”, Hoàng Văn Thượng (trú tại tỉnh Lạng Sơn) phải nhận mức án 10 năm 3 tháng tù, hai bị cáo còn lại mỗi bị cáo bị tuyên phạt 10 năm tù. Trước đó, vào ngày 12/5/2024, các cơ quan chức năng huyện Cao Lộc đã phát hiện và tịch thu tổng cộng 105 cá thể rùa, trong đó có 22 cá thể rùa đầu to tại gần khu vực cửa khẩu và mở rộng điều tra, bắt giữ 3 đối tượng có liên quan kể trên.

Cũng tại Lạng Sơn, ngày 14/2, TAND huyện Văn Lãng (khi chưa bỏ cấp huyện) đã tuyên phạt 12 năm tù và phạt tiền 85 triệu đồng đối với đối tượng Lưu Huỳnh Huyên (sinh năm 1994, trú tại tỉnh Lạng Sơn) về tội “Vi phạm quy định về bảo vệ ĐVHD” theo quy định tại Khoản 1 Điều 234 Bộ luật Hình sự và tội “Vi phạm quy định về bảo vệ động vật nguy cấp, quý, hiếm” theo quy định tại Khoản 3 Điều 244 Bộ luật Hình sự do có hành vi vận chuyển, buôn bán trái phép 240 cá thể vẹt ngoại lai bị phát hiện vào tháng 5/2024. Hai đối tượng được thuê để chuyển hàng là Hà Quang Hiệp và Chu Văn Hoàng cũng bị kết án lần lượt là 10 năm và 9 năm tù, đồng thời bị thu giữ phương tiện vận chuyển.

Các bản án nêu trên đều có mức hình phạt nghiêm khắc, từ 10 đến 12 năm tù, thể hiện sự đồng bộ trong áp dụng quy định pháp luật đối với tội phạm ĐVHD. Việc đưa ra xét xử kịp thời và công khai không chỉ trừng trị thích đáng hành vi vi phạm, mà còn mang tính giáo dục, nâng cao ý thức chấp hành pháp luật trong cộng đồng.

Thách thức còn hiện hữu

Bà Bùi Thị Hà, Phó Giám đốc ENV nhận định: “Việc triệt phá các đường dây buôn bán trái phép xuyên quốc gia và bắt giữ được đối tượng cầm đầu đóng vai trò then chốt trong nỗ lực đấu tranh, phòng ngừa tội phạm về ĐVHD. Chỉ khi những kẻ cầm đầu bị điều tra, truy tố và xử lý nghiêm minh thì các tổ chức tội phạm mới thực sự bị xóa bỏ”.

Bên cạnh đó, một thách thức khác là vấn đề công bằng trong xử lý. Theo ENV, sự công bằng không có nghĩa là mọi đối tượng phạm tội đều bị xử lý giống nhau, mà phải có sự phân hóa. Những đối tượng buôn bán, vận chuyển chuyên nghiệp, có tổ chức và tái phạm cần bị xử lý với mức án nghiêm khắc hơn, trong khi với những người dân vô tình hoặc do thiếu hiểu biết mà vi phạm thì có thể áp dụng hình phạt nhẹ hơn. Đây là cách tiếp cận hợp lý để vừa răn đe, vừa bảo đảm công bằng xã hội.

Những kết quả đạt được trong năm qua đã khẳng định hiệu quả của hệ thống pháp luật hiện hành trong xử lý tội phạm về ĐVHD. Tuy nhiên, bà Bùi Thị Hà nhấn mạnh: “Những thách thức vẫn còn đó. ENV hy vọng các cơ quan chức năng tiếp tục phát huy tinh thần của Bộ luật Hình sự, giữ vững quyết tâm, nâng cao hiệu quả công tác đấu tranh, góp phần nâng cao uy tín của Việt Nam trên trường quốc tế”.

Có thể khẳng định, Việt Nam đang ngày càng thể hiện vai trò tiên phong trong khu vực trong việc ngăn chặn tội phạm liên quan đến ĐVHD. Với sự phối hợp đồng bộ giữa các cơ quan chức năng, sự nghiêm minh của pháp luật và quyết tâm chính trị cao, công tác đấu tranh với loại tội phạm đặc biệt nguy hiểm này chắc chắn sẽ tiếp tục đạt nhiều kết quả tích cực trong thời gian tới.

Bích Nguyên