Cú hích mới trên thị trường trái phiếu doanh nghiệp

Bộ Tài chính và Ủy ban Chứng khoán Nhà nước đang lấy ý kiến để hoàn thiện dự thảo Nghị định thay thế các Nghị định 153/2020, 65/2022 và 08/2023. Động thái cân bằng này được kỳ vọng sẽ thúc đẩy thị trường trái phiếu doanh nghiệp (TPDN) hoạt động tích cực, minh bạch và phát triển bền vững hơn trong thời gian tới.

Đổi mới

Chia sẻ thực tế tại đơn vị mình, một chủ doanh nghiệp hạ tầng cho biết do cần vốn lớn nên đã tìm đến kênh trái phiếu song hành với tín dụng.

"Tuy nhiên, trong quá trình triển khai thực tế, không phải lúc nào mọi thứ cũng diễn ra theo đúng kế hoạch. Đã có thời điểm, dự án của chúng tôi bị tạm dừng do vướng mắc về thủ tục pháp lý. Điều này kéo theo hệ quả là nguồn vốn trái phiếu cũng bị đình trệ đồng pha với tiến độ dự án.

Trong bối cảnh vốn đang bị 'ngủ đông' chờ đợi pháp lý, một cơ hội đầu tư hấp dẫn bất ngờ xuất hiện từ một dự án khác có tính thanh khoản cao và khả năng sinh lời vượt trội. Việc điều chuyển dòng vốn trái phiếu đang dư thừa để nắm bắt cơ hội này là một giải pháp tài chính tối ưu để biến vốn nhàn rỗi thành lợi nhuận. Dùng lợi nhuận đó để trả lãi trái phiếu đúng hạn, giữ vững niềm tin với trái chủ.

Tuy nhiên, vướng mắc lớn nhất nằm ở quy định pháp lý trước đây về quản lý vốn trái phiếu. Quy định này yêu cầu vốn phải được sử dụng đúng mục đích đã nêu ban đầu. Hệ quả là doanh nghiệp đành phải chấp nhận nhìn cơ hội vàng vuột mất, trong khi nguồn vốn trái phiếu vẫn nằm im", vị giám đốc này chia sẻ.

Cơ quan quản lý nhà nước đã nhận thấy khoảng trống pháp lý này và đang đề xuất sửa đổi để tăng tính linh hoạt cho doanh nghiệp.

Bộ Tài chính và Ủy ban Chứng khoán Nhà nước đang lấy ý kiến về việc cho phép doanh nghiệp thay đổi phương án sử dụng vốn trái phiếu được đề cập trong dự thảo Nghị định mới quy định về chào bán, giao dịch trái phiếu doanh nghiệp riêng lẻ.

Cân bằng giữa khơi thông dòng vốn và đảm bảo an toàn cho trái chủ. Ảnh minh họa Ai

TS Nguyễn Hoàng Bình, Đại học RMIT Việt Nam, cho biết dự thảo mới cho phép doanh nghiệp thay đổi phương án sử dụng vốn huy động từ trái phiếu không chỉ là một điều chỉnh kỹ thuật, mà còn là bước đi có tác động sâu rộng đến niềm tin của nhà đầu tư và tính kỷ luật của thị trường vốn.

Trong bối cảnh thị trường trái phiếu doanh nghiệp Việt Nam đang phục hồi thận trọng sau các cú sốc gần đây, mở rộng khả năng linh hoạt cho doanh nghiệp là hợp lý. Song điều này chỉ có ý nghĩa khi đi kèm các cơ chế bảo vệ nhà đầu tư đủ mạnh.

Về mặt tích cực, quy định mới có thể tháo gỡ một trong những điểm nghẽn quan trọng của doanh nghiệp vì sự cứng nhắc của phương án sử dụng vốn. Thực tế cho thấy kế hoạch kinh doanh luôn biến động theo điều kiện thị trường. Nhiều phương án sử dụng vốn có thể không còn phù hợp với thực tế sau khi trái phiếu đã phát hành.

"Khi đó, việc ràng buộc vào phương án ban đầu có thể khiến dòng vốn bị 'đóng băng', làm giảm hiệu quả sử dụng vốn. Việc cho phép điều chỉnh mục đích sử dụng vốn, tạo không gian để doanh nghiệp tái tối ưu hóa nguồn lực và nắm bắt cơ hội mới, qua đó góp phần khơi thông kênh huy động trung và dài hạn", TS Bình nói.

Cân bằng rủi ro và lợi ích

Theo TS Bình, kinh nghiệm quốc tế cho thấy trong giai đoạn nới lỏng kỷ luật, không ít doanh nghiệp đã sử dụng vốn trái phiếu sai mục đích, dẫn tới vỡ nợ, làm xói mòn niềm tin và buộc cơ quan quản lý phải siết chặt điều kiện phát hành.

Cơ quan quản lý Nhà nước cũng nhìn thấy điều này khi dự thảo Nghị định mới cho phép doanh nghiệp điều chỉnh phương án sử dụng vốn từ trái phiếu khi đáp ứng các điều kiện gồm: Được cấp có thẩm quyền của doanh nghiệp thông qua; nhận được sự chấp thuận của trái chủ đại diện cho trên 65% lượng trái phiếu cùng loại và phải công bố thông tin bất thường về việc thay đổi.

Ngoài ra, dự thảo yêu cầu doanh nghiệp phải theo dõi riêng nguồn vốn từ trái phiếu và trình bày kế hoạch sử dụng đối với nguồn vốn tạm thời nhàn rỗi (trường hợp giải ngân theo tiến độ).

Theo các chuyên gia, một trong những bài học được rút ra là kỷ luật thông tin phải đi trước sự linh hoạt. Ở các thị trường phát triển, mức độ linh hoạt chỉ vận hành hiệu quả khi được ràng buộc bởi nghĩa vụ công bố thông tin chi tiết và trách nhiệm pháp lý rõ ràng. Mọi thay đổi mục đích sử dụng vốn đều phải được cập nhật, thuyết minh và báo cáo đầy đủ. Mọi sai lệch hoặc che giấu thông tin có thể dẫn đến chế tài pháp lý tương xứng.

TS Nguyễn Hoàng Bình khuyến nghị, để cân bằng giữa linh hoạt và an toàn, cần lưu ý ba điểm then chốt.

Thứ nhất, yêu cầu công bố thông tin phải đầy đủ và chuẩn hóa khi thay đổi mục đích sử dụng vốn (phương án cũ/mới, tỉ lệ vốn điều chỉnh, lý do, thời hạn triển khai, tác động...) nhằm bảo đảm cung cấp đủ thông tin để trái chủ đánh giá rủi ro và ra quyết định.

Thứ hai, cơ chế lấy ý kiến trái chủ phải minh bạch, hiệu quả và có bằng chứng xác thực về tư cách và tỉ lệ tham dự, đồng thời cần đảm bảo trái chủ được cung cấp đầy đủ thông tin và có đủ thời gian cân nhắc trước khi biểu quyết.

Thứ ba, áp dụng cơ chế theo dõi dòng tiền tách biệt và kiểm toán, soát xét độc lập, nhất là với trái phiếu theo dự án hoặc trái phiếu xanh, để hạn chế việc sử dụng vốn sai mục đích và củng cố niềm tin của nhà đầu tư.

"Việc cho phép thay đổi mục đích sử dụng vốn trái phiếu có thể là bước đi hợp lý để nâng cao hiệu quả sử dụng vốn và tạo điều kiện cho doanh nghiệp linh hoạt hơn. Nhưng sự linh hoạt đó chỉ có giá trị khi được đặt trên nền tảng minh bạch, kỷ luật thông tin và đồng thuận thực chất của nhà đầu tư", TS Bình đánh giá.

Bà Nguyễn Hoài Thu, Tổng giám đốc Khối Đầu tư chứng khoán Tập đoàn VinaCapital cho biết thị trường TPDN đóng vai trò quan trọng đối với sự phát triển bền vững của nền kinh tế. Tại Việt Nam, thị trường này còn rất mới và nhỏ, chỉ khoảng dưới 10% GDP.

Sau cuộc khủng hoảng cuối năm 2022, thị trường đã trải qua nhiều khó khăn mới có thể phục hồi. Năm 2024, giá trị phát hành TPDN tăng ấn tượng 27% so với năm 2023. Năm 2025, dự báo thị trường tiếp tục phục hồi nhờ nỗ lực xây dựng hành lang pháp lý của Chính phủ và đà tăng trưởng kinh tế.

"TPDN không phải là khoản đầu tư không có rủi ro mà cần được phân tích kỹ càng. Đối với chúng tôi là những nhà đầu tư chuyên nghiệp, để đầu tư vào một TPDN phải trải qua quy trình phân tích tín dụng phức tạp, đòi hỏi chuyên môn tài chính cao cả về định lượng và định tính. Nó không đơn giản là chỉ nhìn tên trái phiếu, tên doanh nghiệp phát hành rồi nhìn mức lãi suất là xong. Chính vì thế, các nhà đầu tư cá nhân nếu muốn tham gia vào thị trường này thì cần phải rất cẩn trọng", bà Thu nói.

PHƯƠNG MINH