Cụ thể hóa Luật Hóa chất 2025: Quản lý hóa chất theo vòng đời, phân loại theo rủi ro

Công tác an toàn hóa chất được nâng cao vai trò và chất lượng, góp phần giảm thiểu những rủi ro và tác động tiêu cực của hóa chất đến con người, môi trường, tài sản, đảm bảo an ninh, trật tự xã hội

Hành lang pháp lý được thiết lập, quản lý hoạt động hóa chất ngày càng chặt chẽ

Luật Hóa chất năm 2007 có hiệu lực thi hành kể từ ngày 1/7/2008, là sự thể chế hóa, hiện thực và cụ thể hóa một cách nhanh chóng và kịp thời các chủ trương, chính sách của Đảng và Nhà nước. Ngày 7/10/2008, Chính phủ ban hành Nghị định số 108/2008/NĐ-CP quy định chi tiết và hướng dẫn thi hành một số điều của Luật Hóa chất; sửa đổi, bổ sung bởi Nghị định số 26/2011/NĐ-CP ngày 8/4/2011; được thay thế bởi Nghị định số 113/2017/NĐ-CP ngày 10/9/2017 và sửa đổi, bổ sung bởi Nghị định số 82/2022/NĐ-CP ngày 18/10/2022.

Sự ra đời của Luật Hóa chất và các Nghị định là dấu mốc quan trọng trong quá trình xây dựng, tạo lập một hành lang pháp lý chính thức và thống nhất cho các hoạt động hóa chất từ trung ương đến địa phương. Cùng với nỗ lực của các cơ quan quản lý nhà nước, hoạt động hóa chất đã được quản lý chặt chẽ và ngày càng đi vào nền nếp, quy củ. Công tác an toàn hóa chất được nâng cao vai trò và chất lượng, góp phần giảm thiểu những rủi ro và tác động tiêu cực của hóa chất đến con người, môi trường, tài sản, đảm bảo an ninh, trật tự xã hội; nâng cao ý thức của doanh nghiệp, người dân về các tác hại trực tiếp, lâu dài của hóa chất, từ đó chủ động thực hiện các giải pháp để giảm thiểu các nguy cơ, tác hại và đảm bảo an toàn.

Các hoạt động quản lý hóa chất thuộc Công ước cấm phát triển, sản xuất, tàng trữ, sử dụng và phá hủy vũ khí, Công ước Rotterdam, Công ước Minamata về thủy ngân, Công ước Stockholm và các điều ước quốc tế liên quan đến hóa chất và hoạt động hóa chất mà Việt Nam là thành viên được thực hiện tương đối tốt góp phần đảm bảo trật tự an ninh và thực hiện đầy đủ vai trò, trách nhiệm của Việt Nam là thành viên tham gia Công ước.

Các hoạt động phòng ngừa, ứng phó sự cố hóa chất được triển khai ở các cấp góp phần hạn chế nguy cơ xảy ra sự cố, tăng cường năng lực ứng phó của các lực lượng, góp phần giảm thiểu nguy cơ và hậu quả của các sự cố hóa chất.

Theo Cục Hóa chất (Bộ Công Thương), tính từ ngày 01/10/2017 (thời điểm Nghị định số 113/2017/NĐ-CP có hiệu lực) đến ngày 30/6/2024, tổng số giấy phép sản xuất, kinh doanh hóa chất hạn chế đã được cấp là 370 Giấy phép; tổng số giấy chứng nhận đủ điều kiện sản xuất, kinh doanh hóa chất có điều kiện đã được cấp là 851 giấy chứng nhận (theo số liệu báo cáo của các Sở Công Thương).

Hệ thống một cửa quốc gia cũng tiếp nhận khoảng 80.000 hồ sơ khai báo hóa chất nhập khẩu mỗi năm

Đối với hoạt động xuất, nhập khẩu hóa chất, trung bình mỗi năm Bộ Công Thương tiếp nhận và cấp khoảng 600 giấy phép xuất khẩu, nhập khẩu hóa chất Bảng; tiếp nhận khoảng 11.0000 hồ sơ đề nghị cấp giấy phép xuất khẩu, nhập khẩu tiền chất công nghiệp, trong đó giấy phép xuất khẩu khoảng 400-500 giấy phép, còn lại chủ yếu là các giấy phép nhập khẩu. Trong khi đó, hệ thống một cửa quốc gia cũng tiếp nhận khoảng 80.000 hồ sơ khai báo hóa chất nhập khẩu mỗi năm.

Trong công tác thanh tra, kiểm tra và xử lý vi phạm hành chính, từ năm 2008 đến năm 2020, các địa phương đã tổ chức 502 cuộc thanh tra và 3.322 cuộc kiểm tra, xử lý tổng số 1.175 vụ vi phạm, phạt tiền 6.015.535.000 đồng; lực lượng quản lý thị trường đã kiểm tra tổng số 4.238 vụ; số vụ vi phạm: 2.426 với tổng số tiền xử phạt là 40.139.496.000 đồng.

Một số hành vi vi phạm phổ biến như: vi phạm về yêu cầu nhà xưởng, kho chứa; không thực hiện phân khu, sắp xếp theo tính chất của hóa chất; sản xuất, kinh doanh hóa chất nhưng không có Giấy chứng nhận, Giấy phép hoặc không đúng nội dung ghi trên Giấy chứng nhận, Giấy phép; không lập phiếu an toàn hóa chất bằng tiếng Việt…

Quá trình thực thi chính sách quản lý hóa chất bộc lộ nhiều bất cập

Tuy nhiên, bên cạnh kết quả đạt được, sau hơn 16 năm thi hành Luật Hóa chất năm 2007 và các Nghị định đã bộc lộ một số tồn tại, hạn chế, đặc biệt là trong quản lý hoạt động hóa chất. Các văn bản hiện hành chưa quy định rõ ràng và chính xác phạm vi và đối tượng áp dụng các hoạt động quản lý, cụ thể như: chưa phân định được hóa chất và các sản phẩm hàng hóa chứa hóa chất; chưa phân định cụ thể hoạt động sản xuất hóa chất và các hoạt động phối trộn, pha loãng hóa chất; khái niệm về hóa chất độc chưa phù hợp thực tế...

Hóa chất tồn tại dưới nhiều trạng thái khác nhau và sử dụng trong nhiều lĩnh vực, do vậy các khái niệm chưa phân định rõ ràng sẽ ảnh hưởng đến xác định đối tượng chịu sự điều chỉnh của Luật, phân công trách nhiệm và phối hợp trong quản lý giữa các cơ quan quản lý nhà nước.

Đặc biệt, quy định về quản lý hóa chất tại Luật Hóa chất năm 2007 và các văn bản dưới Luật chủ yếu tập trung vào hoạt động sản xuất, kinh doanh, nhập khẩu hóa chất. Doanh nghiệp khi kinh doanh một loại hóa chất có thể phải thực hiện khai báo khi nhập khẩu, phải có giấy phép hoặc giấy chứng nhận để được thực hiện kinh doanh, phải lập phiếu kiểm soát mua, bán hóa chất độc với từng lần mua hoặc bán. Trong khi đó, các quy định đối với hoạt động sử dụng hóa chất chưa đảm bảo được hiệu lực quản lý và chưa được quan tâm, dẫn đến những lỗ hổng quản lý trong chu trình vòng đời của hóa chất.

Các quy định về hoạt động sử dụng hóa chất hiện nay chưa tương xứng với mức độ rủi ro khi so sánh với các hoạt động sản xuất, kinh doanh hóa chất. Các doanh nghiệp sử dụng hóa chất hoạt động trong nhiều ngành nghề khác nhau, có những đơn vị sử dụng hóa chất với lượng lớn, tiềm ẩn nguy cơ rủi ro, thực tế đã có nhiều sự cố hóa chất xảy ra tại các cơ sở sử dụng hóa chất. Hiện nay, các tổ chức, cá nhân sử dụng hóa chất ít bị ràng buộc, điều chỉnh bởi quy định pháp luật về hóa chất, nên mức độ quan tâm và hiểu biết quy định về quản lý hóa chất chưa cao, chưa đáp ứng được mục tiêu quản lý hóa chất.

Nhiều hóa chất nguy hiểm bị sử dụng sai mục đích (hóa chất công nghiệp nhưng sử dụng trong chế biến thực phẩm; tiền chất công nghiệp có nguy cơ sử dụng trong pha chế chất ma túy trái quy định, hóa chất trong lĩnh vực công nghiệp và thực phẩm bị lạm dụng trong vui chơi giải trí…) gây ra nhiều khó khăn cho cơ quan quản lý và doanh nghiệp.

Quy định về quản lý hóa chất tại Luật Hóa chất năm 2007 và các văn bản dưới Luật chủ yếu tập trung vào hoạt động sản xuất, kinh doanh, nhập khẩu hóa chất, trong khi các quy định đối với hoạt động sử dụng hóa chất chưa đảm bảo được hiệu lực quản lý và chưa được quan tâm, dẫn đến những lỗ hổng quản lý trong chu trình vòng đời của hóa chất.

Ngoài ra, hoạt động hóa chất được diễn ra trong nhiều ngành, lĩnh vực khác nhau. Luật Hóa chất năm 2007 phân công trách nhiệm quản lý hóa chất cho các Bộ, ngành theo hóa chất sử dụng trong từng lĩnh vực. Các lĩnh vực y tế, nông nghiệp... tuy đều có các văn bản pháp luật liên quan đến quản lý hóa chất và phát huy hiệu quả trong thực tế, nhưng cách thức quản lý hóa chất tại các văn bản này có nhiều điểm khác nhau và chưa được bám sát theo quy đinh tại Luật Hóa chất, dẫn đến sự triển khai thiếu đồng bộ giữa các Bộ, ngành.

Bên cạnh đó, một hóa chất có thể được sử dụng trong nhiều ngành, lĩnh vực khác nhau, việc phân công trách nhiệm quản lý hóa chất giữa các ngành theo mục đích, lĩnh vực sử dụng không phù hợp với tính đa dụng của hóa chất, rất khó xác định hóa chất đang lưu thông trên thị trường sẽ được sử dụng trong lĩnh vực nào. Nhiều trường hợp doanh nghiệp khai báo mục đích sử dụng trong các lĩnh vực này nhưng sau đó lại sử dụng vào các mục đích bị cấm, hạn chế. Do đó, cần thiết phải có quy định chung, tổng thể đối với tất cả các loại hóa chất, từ đó phân công phù hợp giữa các ngành, lĩnh vực để thống nhất, phối hợp quản lý, đảm bảo không chồng chéo nhưng cũng không để khoảng trống nhằm giảm thiểu nguy cơ hóa chất bị sử dụng sai mục đích.

Cụ thể hóa Luật Hóa chất 2025, khắc phục khoảng trống quản lý

Để giải quyết thực tiễn này, tại Chương III Luật Hóa chất năm 2025 đã có các quy định toàn diện khung quản lý đối với toàn bộ vòng đời của hóa chất, từ sản xuất, kinh doanh, xuất nhập khẩu, vận chuyển, tồn trữ, sử dụng đến xử lý chất thải và kiểm soát mua bán.

Trọng tâm của Chương III là phân loại hóa chất theo mức độ rủi ro gồm hóa chất có điều kiện, hóa chất cần kiểm soát đặc biệt và hóa chất cấm, với các yêu cầu quản lý ngày càng chặt chẽ tương ứng, gắn với điều kiện kỹ thuật, an toàn, bảo vệ môi trường và nghĩa vụ tuân thủ điều ước quốc tế.

Luật thiết lập cơ chế cấp giấy chứng nhận, giấy phép theo thẩm quyền trung ương và địa phương, quy định rõ trách nhiệm của tổ chức, cá nhân trong kiểm soát số lượng, mục đích sử dụng, phòng ngừa sự cố, chống thất thoát và truy xuất giao dịch thông qua cơ sở dữ liệu chuyên ngành.

Đồng thời, Luật cũng bổ sung các quy định về miễn trừ, thu hồi giấy phép, xử lý chất thải và kiểm soát nghiêm ngặt hóa chất đặc biệt, hóa chất cấm, qua đó tăng cường hiệu lực quản lý nhà nước, bảo đảm an ninh, an toàn xã hội, sức khỏe con người và môi trường trong bối cảnh phát triển mới của ngành hóa chất.

Cụ thể hóa các nội dung Luật, tại dự thảo Nghị định quy định chi tiết và hướng dẫn một số điều của Luật Hóa chất về quản lý hoạt động hóa chất và hóa chất nguy hiểm trong sản phẩm, hàng hóa, Bộ Công Thương đã sửa đổi, bổ sung một số quy định có bất cập, khó khăn, vướng mắc trong thực tiễn triển khai các Nghị định hiện hành.

Dự thảo Nghị định gồm 5 Chương, 32 Điều, trong đó có riêng Chương II về quản lý hoạt động hóa chất, gồm 6 Mục, 19 Điều.

Mục 1. Quy định chung (3 Điều) gồm các quy định về: Điều kiện sản xuất hóa chất; Điều kiện kinh doanh hóa chất; Khai báo hóa chất nhập khẩu;

Mục 2. Hóa chất có điều kiện (4 Điều) gồm các quy định về: Điều kiện sản xuất hóa chất có điều kiện; Điều kiện kinh doanh hóa chất có điều kiện; Hồ sơ, trình tự, thủ tục cấp Giấy chứng nhận đủ điều kiện sản xuất, kinh doanh hóa chất có điều kiện; Xuất khẩu, nhập khẩu hóa chất có điều kiện;

Mục 3. Hóa chất cần kiểm soát đặc biệt (5 Điều) gồm các quy định về: Điều kiện sản xuất hóa chất cần kiểm soát đặc biệt; Điều kiện kinh doanh hóa chất cần kiểm soát đặc biệt; Hồ sơ, trình tự, thủ tục cấp Giấy phép sản xuất, kinh doanh hóa chất cần kiểm soát đặc biệt; Hồ sơ, trình tự, thủ tục cấp Giấy phép xuất khẩu, nhập khẩu hóa chất cần kiểm soát đặc biệt; Công bố loại hóa chất và mục đích sử dụng.

Mục 4. Hóa chất cấm (3 Điều) gồm các quy định về: Điều kiện sản xuất hóa chất cấm; Hồ sơ, trình tự, thủ tục cấp, cấp lại, điều chỉnh Giấy phép, nội dung Giấy phép sản xuất hóa chất cấm; Xuất khẩu, nhập khẩu hóa chất cấm;

Mục 5. Dịch vụ tồn trữ hóa chất (2 Điều) gồm các quy định về: Điều kiện cấp Giấy chứng nhận đủ điều kiện hoạt động dịch vụ tồn trữ hóa chất; Hồ sơ, trình tự, thủ tục cấp, cấp lại, điều chỉnh Giấy chứng nhận đủ điều kiện hoạt động dịch vụ tồn trữ hóa chất;

Mục 6. Miễn trừ, thu hồi Giấy chứng nhận, Giấy phép (2 Điều) gồm các quy định về: Các trường hợp miễn cấp Giấy chứng nhận đủ điều kiện sản xuất, kinh doanh hóa chất có điều kiện; Giấy phép sản xuất, kinh doanh, xuất khẩu, nhập khẩu hóa chất cần kiểm soát đặc biệt; Giấy phép sản xuất, nhập khẩu hóa chất cấm; Giấy chứng nhận đủ điều kiện hoạt động dịch vụ tồn trữ hóa chất và Thu hồi Giấy chứng nhận đủ điều kiện sản xuất, kinh doanh hóa chất có điều kiện; Giấy phép sản xuất, kinh doanh, xuất khẩu, nhập khẩu hóa chất cần kiểm soát đặc biệt; Giấy phép sản xuất, nhập khẩu hóa chất cấm; Giấy chứng nhận đủ điều kiện hoạt động dịch vụ tồn trữ hóa chất.

Với cách tiếp cận quản lý theo vòng đời và kiểm soát theo mức độ rủi ro, Luật Hóa chất 2025 cùng Nghị định hướng dẫn được kỳ vọng sẽ khắc phục tình trạng chồng chéo, “khoảng trống” trong thực thi. Đây cũng là bước đi quan trọng để nâng cao hiệu lực quản lý nhà nước, đồng thời bảo đảm an toàn cho con người, môi trường và trật tự xã hội trong bối cảnh sử dụng hóa chất ngày càng đa dạng, phức tạp.

Thy Thảo