'Cua Cà Mau' - từ đặc sản sinh thái đến ngành kinh tế mũi nhọn

Trước thềm Ngày hội Cua Cà Mau lần thứ II diễn ra, phóng viên Đài Tiếng nói Việt Nam có cuộc trao đổi cùng ông Lê Văn Sử, Phó Chủ tịch UBND tỉnh Cà Mau để làm rõ hơn về những giá trị, thách thức và chiến lược phát triển đặc sản cua biển của tỉnh “địa đầu - Cực Nam Tổ quốc”.

Ông Lê Văn Sử, Phó Chủ tịch UBND tỉnh Cà Mau

PV: “Cua Cà Mau” là một đặc sản rất nổi tiếng. Người dân địa phương tự hào về sản vật này như thế nào và điều gì tạo nên sự khác biệt của cua Cà Mau, thưa ông?

Ông Lê Văn Sử: Người dân Cà Mau luôn tự hào khi nhắc đến "Cua Cà Mau". Nó không chỉ là sản phẩm kinh tế chủ lực, mà còn là biểu tượng kết tinh từ đất, nước, rừng và con người vùng địa đầu cực Nam Tổ quốc.

Điều tự hào lớn nhất chính là chất lượng vượt trội: cua Cà Mau có thịt chắc, vị ngọt thanh đậm đà, gạch béo thơm đặc trưng. Nhiều nhà hàng khắp nơi vẫn dùng tên gọi “Cua Cà Mau” như một sự bảo chứng về chất lượng.

Sự khác biệt của Cua Cà Mau đến từ tổng hòa của nhiều yếu tố: tự nhiên, sinh thái, con người. Chúng tôi có hệ sinh thái rừng ngập mặn ven biển rộng lớn, với khoảng 100.000ha, cua được nuôi tự nhiên dưới tán rừng cùng với tôm. Con cua ăn các loài nhuyễn thể, giáp xác, cá tạp… đa dạng, sạch và phong phú dưới chính tán rừng mắm, đước để lớn lên nên có chất lượng cao.

Bên cạnh đó, vùng sản xuất cua của Cà Mau là nơi giao hòa giữa sông và biển, có độ mặn cao, ổn định quanh năm, kết hợp với lượng phù sa lớn, tạo môi trường thuận lợi cho cua và các sinh vật là thức ăn của cua phát triển, quyết định đến hương vị và độ ngọt tự nhiên của thịt cua.

Con cua là niềm tự hào của người dân Cà Mau

Qua nhiều đời, người dân nuôi cua tại địa phương truyền tai nhau kinh nghiệm: "thuận nước, thuận trời". Ông cha đã đúc kết và đến nay người nuôi vẫn gìn giữ quy luật thuận theo tự nhiên, để con cua chắc, không bị xốp hay nhạt như cua nuôi thâm canh.

Điều cuối cùng để cua Cà Mau ngon, theo tôi là vì nó mang trong mình linh khí của rừng và biển, là sản phẩm của một vùng đất trù phú và phóng khoáng.

Chúng tôi tự hào vì “Cua Cà Mau” không chỉ là sản phẩm kinh tế chủ lực, mà còn là thương hiệu văn hóa, là hình ảnh của một nền nông nghiệp sinh thái bền vững, một bản sắc mà Cà Mau đang hướng đến.

PV: Với điều kiện tự nhiên lý tưởng như vậy thì nghề nuôi cua Cà Mau phát triển như thế nào? Vì sao tỉnh quyết tâm đưa con cua trở thành ngành kinh tế mũi nhọn?

Ông Lê Văn Sử: Chúng tôi có diện tích rừng ngập mặn lớn như đã nói ở trên, cùng với ba mặt giáp biển, tạo điều kiện hình thành nghề nuôi cua từ rất sớm, gắn liền với mô hình tôm - rừng.

Hiện toàn tỉnh có khoảng 386.000ha nuôi cua, sản lượng hằng năm đạt xấp xỉ 40.000 tấn. Hình thức nuôi ngày càng đa dạng, từ quảng canh cải tiến sang nuôi bán thâm canh, nuôi cua tuần hoàn (RAS), hay nâng giá trị cua lột, cua gạch.

Tỉnh Cà Mau quyết tâm đưa con cua trở thành ngành kinh tế mũi nhọn vì nó hội tụ đủ ba yếu tố: Tự nhiên - Bản sắc - Bền vững.

Cua Cà Mau nổi tiếng gần xa.

Về tự nhiên, chúng tôi có lợi thế sinh thái rừng, biển, sông mang lại chất lượng cua vượt trội. Về bản sắc, "Cua Cà Mau" đã là một thương hiệu được quốc tế biết đến, gắn liền với hình ảnh vùng đất địa đầu cực Nam tổ quốc. Về bền vững, cua là đối tượng nuôi ít rủi ro, thích ứng tốt với biến đổi khí hậu, đặc biệt là nước biển dâng, giúp người dân ổn định sinh kế.

Mục tiêu của tỉnh Cà Mau đã được xác định rõ trong Đề án phát triển bền vững nghề cua đến năm 2030: "Đưa Cà Mau trở thành trung tâm sản xuất cua lớn nhất cả nước, phát triển theo hướng sinh thái, hiện đại, bền vững và có giá trị gia tăng cao".

PV: Ông có thể cho biết, đâu là những trăn trở và giải pháp trọng tâm mà tỉnh Cà Mau đang triển khai để phát triển bền vững ngành hàng cua?

Ông Lê Văn Sử: Chúng tôi tự hào vì con cua đã trở thành biểu tượng của Cà Mau, nhưng cũng rất trăn trở, bởi phía sau còn không ít nỗi lo.

Đáng lo nhất là vấn đề dịch bệnh. Tình hình dịch bệnh trên cua có xu hướng gia tăng và phức tạp những năm gần đây. Các tác nhân ký sinh và vi khuẩn nguy hiểm như: Sacculina spp, Portunion conformis, Vibrio parahaemolyticus… đã gây thiệt hại.

Mỗi năm, có hàng chục nghìn ha bị ảnh hưởng, có nơi tỷ lệ thiệt hại khoảng 30–60%. Diễn biến thời tiết cực đoan, nắng nóng kéo dài, độ mặn tăng cao càng khiến dịch bệnh khó kiểm soát.

Thoái hóa giống cũng đang là một nỗi lo thường trực. Các cơ sở giống chủ yếu dùng cua bố mẹ khai thác tự nhiên, thiếu chọn lọc di truyền, dẫn đến cua nuôi tăng trưởng chậm, kích cỡ nhỏ, sức đề kháng yếu gây ảnh hưởng trực tiếp đến năng suất và giá trị sản phẩm.

Tình trạng giả mạo thương hiệu, gắn mác "Cua Cà Mau" tràn lan đã làm giảm uy tín, ảnh hưởng đến niềm tin của người tiêu dùng.

Vấn đề sản xuất cua còn manh mún, liên kết chuỗi giá trị yếu, và sự phụ thuộc quá lớn vào thị trường Trung Quốc cũng khiến giá cua dễ biến động, ảnh hưởng thu nhập người nuôi.

Trước những thách thức nêu trên, tỉnh Cà Mau đã xác định nhiều giải pháp trọng tâm. Chúng tôi đang hợp tác nghiên cứu, chọn tạo đàn cua bố mẹ tăng trưởng nhanh, kháng bệnh cao; xây dựng chương trình quản lý và chứng nhận nguồn giống, từng bước chủ động sản xuất cua giống nhân tạo chất lượng cao.

Tỉnh cũng đang xây dựng hệ thống quan trắc môi trường cho vùng nuôi tập trung; thiết lập mạng lưới giám sát bệnh cua, ứng dụng các giải pháp phòng trị bệnh trên cua hiệu quả; hướng dẫn nông dân áp dụng quy trình nuôi an toàn sinh học.

Mở rộng vùng chỉ dẫn địa lý, ứng dụng công nghệ blockchain và tem điện tử chống giả (mã QR) để truy xuất nguồn gốc và bảo vệ thương hiệu. Xử lý nghiêm hành vi gian lận thương mại.

Chúng tôi cũng sẽ tập trung tái cơ cấu chuỗi giá trị, phát triển Hợp tác xã quy mô lớn và đa dạng hóa thị trường xuất khẩu chính ngạch sang Trung Quốc, Nhật Bản, Hàn Quốc...

PV: Tỉnh Cà Mau có kế hoạch gì để đưa khoa học công nghệ (KHCN) và chuyển đổi số (CĐS) vào phát triển nghề cua?

Ông Lê Văn Sử: Cà Mau xác định KHCN và CĐS là động lực then chốt để nâng cao giá trị và quản lý rủi ro trong phát triển nghề cua.

Chúng tôi đang triển khai Đề án phát triển bền vững nghề cua đến năm 2030 và Kế hoạch phát triển ngành hàng cua 2025, khoa học, công nghệ và chuyển đổi số sẽ được ứng dụng trong mọi khâu: sản xuất giống, quan trắc môi trường, phòng bệnh, chế biến và truy xuất nguồn gốc.

Tỉnh đang triển khai nhiều đề tài nghiên cứu khoa học cấp tỉnh và cấp bộ, nổi bật là đề tài nghiên cứu nguyên nhân gây chết cua biển và giải pháp phòng trị tổng hợp; mô hình nuôi cua 3 giai đoạn giúp kiểm soát thức ăn, môi trường và dịch bệnh; mô hình nuôi cua trong hộp tuần hoàn (RAS).

Tỉnh Cà Mau sẽ đẩy mạnh ứng dụng KHKT vào phát triển ngành cua.

Chúng tôi đã làm việc với các đối tác hàng đầu như Đại học VinUni, CSIRO (Australia), và Đại học Queensland, về việc đặt hàng giải mã gen cua Cà Mau. Các bên đã thống nhất xây dựng chương trình hợp tác “nghiên cứu di truyền và chọn giống cua biển Cà Mau”, đây sẽ là tiền đề để giải quyết gốc rễ vấn đề thoái hóa giống.

Song song đó, tỉnh cũng đẩy mạnh chuyển đổi số chuỗi giá trị ngành cua, gồm: đẩy mạnh thương mại điện tử; triển khai hệ thống truy xuất nguồn gốc để chống giả thương hiệu “Cua Cà Mau"; từng bước hình thành cơ sở dữ liệu số hóa vùng nuôi, môi trường, sản lượng, thị trường.

Tóm lại, định hướng của Cà Mau là phát triển ngành cua dựa trên nền tảng khoa học, công nghệ và chuyển đổi số, gắn với hợp tác quốc tế, để từng bước hình thành ngành “công nghiệp cua biển bền vững”, có giá trị và thương hiệu đủ mạnh để đứng vững trên bản đồ thủy sản thế giới.

PV: Xin cảm ơn ông!

Trần Hiếu-VOV/ĐBSCL