Cuộc chiến giá rẻ bóp nghẹt các công ty giao hàng

Việc các sàn TMĐT tự tay đảm nhiệm khâu logistics càng khiến công ty giao hàng chật vật. Ảnh: Phương Lâm.

J&T Express - công ty chuyển phát nhanh từng chinh phục ngành logistics Đông Nam Á và mở rộng ra toàn cầu nhờ làn sóng thương mại điện tử (TMĐT) Trung Quốc - nay phải đối mặt với nhiều sức ép mới.

Theo Rest of World, hạ tầng xuống cấp, giao thông hỗn loạn, những con hẻm không tên và địa hình đảo bị chia cắt khiến Đông Nam Á trở thành một “vùng đất khó” cho giao hàng trực tuyến, đến mức ngay cả Amazon cũng chật vật khi muốn mở rộng hiện diện tại đây. Tuy vậy, một doanh nhân Trung Quốc vẫn nhìn thấy cơ hội và đã thành lập J&T Express tại Jakarta vào năm 2015.

Sống nhờ các sàn thương mại điện tử

Hiện tại, công ty này nắm 28,6% thị phần logistics tại Đông Nam Á, đạt doanh thu toàn cầu 10 tỷ USD và lần đầu báo lãi vào năm 2024. J&T đã mở rộng hoạt động tại 13 quốc gia, từ Trung Quốc đến Mỹ Latinh và Trung Đông, đồng thời ký kết hợp tác với các nền tảng khu vực như Noon và Salla.

“Tăng trưởng của chúng tôi phần lớn dựa vào các nền tảng TMĐT”, Simon Shao, phụ trách mảng đầu tư và tài chính của J&T Express, dẫn ví dụ các tên tuổi lớn đến từ Trung Quốc như TikTok, Pinduoduo, Temu, Shein và nền tảng khu vực như Shopee.

Tuy nhiên, khi các công ty logistics như J&T Express bắt đầu có lãi, các nền tảng TMĐT từng là bàn đạp tăng trưởng lại trở thành đối thủ cạnh tranh, theo một báo cáo gần đây của Ngân hàng DBS (Singapore) và hãng nghiên cứu Cube Asia.

Vào tháng 4, Shopee - với dịch vụ giao hàng nội bộ SPX đang tăng trưởng nhanh chóng - đã ngừng sử dụng J&T Express cho phần lớn đơn hàng phổ thông tại Indonesia. Shao cho biết J&T đã lường trước động thái này và tác động doanh thu là “rất hạn chế” vì Shopee chỉ là một trong những “khách hàng nhỏ” của công ty tại thị trường này.

J&T Express gặp nhiều khó khăn khi bị các nền tảng TMĐT "cho ra rìa". Ảnh: Fang Dongxu.

Shao cho biết J&T Express hiện hoạt động tại 3 châu lục với nhiều đối tác nền tảng khác nhau, giúp công ty có đủ dư địa để chống chịu trước những cú sốc thị trường, chẳng hạn như việc Shopee tự đảm nhiệm phần lớn khâu logistics.

Theo McKinsey, giai đoạn 2016-2021, thị trường TMĐT Đông Nam Á tăng trưởng trung bình 40% mỗi năm. Đà tăng trưởng này được dự báo sẽ tăng gấp 3 lần vào năm 2030 khi 6 nền kinh tế lớn nhất khu vực (gồm Indonesia, Malaysia, Philippines, Việt Nam, Thái Lan và Singapore) dự kiến tạo ra tổng doanh thu lên tới 380 tỷ USD.

Jet Jie Li, cựu lãnh đạo cấp cao của hãng điện thoại thông minh Oppo (Trung Quốc), đã sớm nhận ra tiềm năng bùng nổ TMĐT tại khu vực này từ một thập kỷ trước. Khi đó, ông đang điều hành hoạt động của Oppo tại Indonesia và nhận thấy lựa chọn giao hàng còn rất hạn chế.

Không lâu sau, Li quyết định thành lập J&T Express, tận dụng mạng lưới bán lẻ rộng khắp của Oppo và hợp tác với các đối tác địa phương.

Shao gọi những đối tác này là “nhà tài trợ khu vực”, một mô hình mà trong đó các bên liên quan sở hữu kiến thức địa phương và thường nắm cổ phần, phụ trách vận hành từng vùng, giám sát cả mạng lưới đối tác độc lập và các điểm dịch vụ do công ty trực tiếp điều hành. “Họ gần với thị trường hơn. Nhiều người trong số họ là dân địa phương. Họ rất am hiểu tình hình bản địa… và ra quyết định nhanh hơn nhiều”, ông nói.

Mô hình này là yếu tố then chốt giúp J&T nhanh chóng gặt hái thành công tại Indonesia và đặt nền móng cho quá trình mở rộng toàn cầu.

Sự linh hoạt là một lợi thế của J&T. Khi tiến vào các thị trường mới, công ty xây dựng hệ thống điểm giao - nhận hàng và đẩy mạnh đầu tư vào máy phân loại tự động nhằm tăng tốc độ giao hàng.

Chấp nhận rủi ro, mở rộng vượt ra ngoài thương mại điện tử

Tại Việt Nam - nơi nhu cầu đầu tư vốn ở mức vừa phải - J&T Express vừa đầu tư hạ tầng, vừa hợp tác với các nhà tài trợ địa phương. Cách tiếp cận này cũng được áp dụng ở Mexico nhằm kiểm soát vận hành tốt hơn và nâng cao chất lượng dịch vụ.

Việc chủ động xây dựng hạ tầng logistics giúp J&T Express tạo khác biệt so với phần lớn các đối thủ khu vực.

Budiyanto Darmastono, Phó chủ tịch Hiệp hội Chuyển phát nhanh, Bưu chính và Dịch vụ logistics Indonesia, nhận định phần lớn doanh nghiệp địa phương không chọn hướng đi này vì thiếu nguồn vốn quy mô lớn và không đủ sức “chịu lỗ” nếu nhu cầu thị trường không tăng như kỳ vọng.

“Khi hạ tầng đã thiết lập xong, họ mới phải đi tìm khách hàng. Nếu mức giá đưa ra ngang bằng các đối thủ, khách hàng sẽ không có lý do gì để chuyển sang J&T”, Darmastono nhận định,

Đối mặt với sức ép cạnh tranh, J&T Express bị cáo buộc bán phá giá và đang nằm trong tầm ngắm của giới chức Indonesia - những người đang cân nhắc áp giá sàn cước vận chuyển. Song, phía công ty phản bác, cho rằng lợi thế quy mô, công nghệ và kinh nghiệm quản lý là những yếu tố giúp họ giảm chi phí mỗi đơn hàng.

Năm 2024, các ông lớn TMĐT như Shopee và Lazada cũng bị điều tra độc quyền tại Indonesia. Shopee bị cáo buộc hạn chế lựa chọn đơn vị vận chuyển bằng cách ưu tiên dịch vụ nội bộ, trong khi Lazada bị tố có hành vi phân biệt đối xử, gây cản trở cạnh tranh và ảnh hưởng đến quyền lợi khách hàng.

Tại phiên điều trần chính thức, Shopee thừa nhận vi phạm và cam kết mở lại nền tảng cho đơn vị giao hàng bên thứ 3. Dù được khôi phục tạm thời, J&T lại tiếp tục bị loại khỏi nền tảng Shopee trong năm 2025 và hiện chỉ đảm nhiệm các đơn hàng lớn.

“Phí giao hàng giờ đã chạm đáy”, Jeff Tan, người đứng đầu bộ phận nghiên cứu logistics khu vực châu Á - Thái Bình Dương tại Frost & Sullivan, nhận định.

Nói thêm, ông cho biết các công ty logistics khó có thể hạ giá hơn nữa do biên lợi nhuận đã rất mỏng. Để hạn chế tác động, Shopee thậm chí đang đẩy một phần chi phí logistics sang phía người bán, đặc biệt những người muốn được ưu tiên hiển thị trên ứng dụng.

Để giảm phụ thuộc vào nền tảng TMĐT, J&T Express đang mở rộng sang các mảng giao hàng trực tiếp cho thương hiệu bán lẻ toàn cầu. Công ty cũng đầu tư vào các vùng nông thôn, đưa trí tuệ nhân tạo DeepSeek vào quy trình vận hành và thử nghiệm phương tiện tự hành tại Trung Quốc.

Tuy vậy, Shao thừa nhận việc triển khai phương tiện tự động bên ngoài Trung Quốc sẽ còn mất nhiều thời gian do hạ tầng và chi phí vẫn là rào cản lớn.

Ngọc Phương Linh