Cuộc chiến giá xe điện tại Trung Quốc - Bài 1: 'Lời nguyền Neijuan'

Ba mẫu xe thuần điện BYD, gồm BYD DOLPHIN, BYD SEAL và BYD ATTO 3 chính thức ra mắt thị trường Việt Nam. Ảnh: Văn Xuyên/BNEWS/TTXVN

Theo bài phân tích trên The Straits Times, khi "gã khổng lồ" ô tô Trung Quốc BYD gần đây đã giảm giá tới 34% tại thị trường nội địa, điều này có thể dự đoán được sẽ gây ra một loạt đợt cắt giảm tương tự từ các đối thủ lớn như Geely và Chery. Đây không phải là lần đầu tiên các nhà sản xuất xe điện (EV) của Trung Quốc cố gắng vượt nhau bằng cách giảm giá để bán bớt hàng tồn kho và giữ thị phần. Cung vượt cầu và cuộc chiến giá cả đang thúc đẩy các công ty Trung Quốc cố gắng vượt nhau trong một vòng xoáy đi xuống, và một cuộc cải tổ lớn là điều không thể tránh khỏi.
Sự cạnh tranh khốc liệt như vậy đã trở thành một đặc điểm của ngành xe điện kể từ khoảng năm 2018 do các yếu tố như trợ cấp lớn của chính phủ, những tiến bộ công nghệ nhanh chóng và một loạt công ty mới tham gia vào thị trường. Chiến lược định giá mới nhất của BYD đã khiến công ty này mất hơn 20 tỷ USD giá trị thị trường, trong khi giá cao su thiên nhiên cũng giảm do lo ngại nhu cầu lốp xe suy yếu. Trong khi các mức giảm giá mạnh của công ty được áp dụng cho 22 mẫu xe, với chiếc xe rẻ nhất chỉ có giá 55.800 NDT, các nhà sản xuất ô tô khác cũng đua nhau “khuyến mại” giá, khiến các cơ quan quản lý đã phải triệu tập một số giám đốc điều hành ô tô hàng đầu để trao đổi.

Trong một tuyên bố hiếm hoi, Bộ Công nghiệp và Công nghệ thông tin Trung Quốc đã cam kết sẽ khắc phục tình trạng cạnh tranh quá mức như vậy trong lĩnh vực xe điện, đồng thời ủng hộ lời kêu gọi của Hiệp hội các nhà sản xuất ô tô Trung Quốc đối với các nhà sản xuất ô tô không được bán phá giá hàng hóa dưới giá thành và phải tuân thủ cạnh tranh công bằng.*Lời nguyền “neijuan”Sự cạnh tranh khốc liệt như vậy đã đặt ra những câu hỏi quan trọng về tính bền vững, đổi mới và tương lai của các doanh nghiệp.Từ neijuan, có nghĩa là "cạnh tranh nội bộ" hoặc sự thoái hóa được sử dụng để mô tả trạng thái cạnh tranh không ngừng nghỉ, nơi nỗ lực to lớn mang lại lợi nhuận giảm dần. Nó không chỉ gây hại cho ngành xe điện mà còn cho nhiều lĩnh vực khác, từ công nghệ sạch đến thương mại điện tử đến thực phẩm và đồ uống. Sự cạnh tranh khốc liệt như vậy thường dẫn đến tình trạng dư thừa công suất, đặc biệt là trong sản xuất, vì việc mở rộng nhanh chóng năng lực sản xuất vượt xa nhu cầu trong nước.Ngành thép của Trung Quốc - với các khoản trợ cấp của chính phủ dẫn đến tăng trưởng nhanh chóng - hiện đang phải gánh chịu tình trạng cung vượt cầu hơn 50 triệu tấn trong bối cảnh thị trường bất động sản đang chậm lại. Theo báo cáo tháng 4/2025 của công ty nghiên cứu Wood Mackenzie, công suất dư thừa dự kiến sẽ tăng lên 250 triệu tấn trong thập kỷ tới.Ngành sản xuất tấm pin Mặt trời của Trung Quốc, được hỗ trợ mạnh mẽ bởi nhà nước, cũng chịu ảnh hưởng tương tự khi ngành này vật lộn với công suất dư thừa, doanh thu thấp và phá sản hàng loạt. Hiện tại, ngành xe điện của nước này, nơi cơn lốc đổi mới, tham vọng và sự cạnh tranh khốc liệt đã tạo nên thị trường ô tô cạnh tranh nhất thế giới, đang phải đối mặt với số phận tương tự.*Bão hòa xe điệnHành trình xe điện của Trung Quốc bắt đầu vào đầu những năm 2000 khi chính phủ tính toán rằng mặc dù có ngành ô tô lớn, nhưng họ không bao giờ có thể vượt qua các hãng sản xuất ô tô truyền thống như Đức, Nhật Bản và Mỹ về xe sử dụng động cơ đốt trong. Nhật Bản cũng đang phát triển xe hybrid, kết hợp động cơ xăng với động cơ điện và pin. Quyết định mà các nhà lãnh đạo Trung Quốc đưa ra là đầu tư vào xe điện hoàn toàn chạy bằng pin - một ranh giới mới gần như chưa được khám phá vào thời điểm đó. Nếu thành công, xe điện sẽ cho phép Trung Quốc vượt qua các quốc gia khác về công nghệ thế hệ tiếp theo, giải quyết cuộc khủng hoảng ô nhiễm không khí và cũng giảm sự phụ thuộc vào nhập khẩu dầu.Ngành công nghiệp này đã cất cánh từ năm 2007 sau khi ông Wan Gang, một kỹ sư từng làm việc tại Audi ở Đức, được bổ nhiệm làm Bộ trưởng Khoa học và Công nghệ Trung Quốc. Được nhiều người coi là "cha đẻ của xe điện", ông đã đi đầu trong các sáng kiến thúc đẩy phát triển xe điện và thuyết phục chính phủ tham gia toàn diện vào nỗ lực này.Các khoản đầu tư chiến lược, trợ cấp và phát triển cơ sở hạ tầng đã thúc đẩy tăng trưởng nhanh chóng. Các công ty trong nước như BYD đã xuất hiện, trong khi các nhà sản xuất ô tô nước ngoài được khuyến khích hợp tác tại địa phương.Trung Quốc tập trung vào toàn bộ hệ sinh thái xe điện, bao gồm sản xuất pin và mạng lưới sạc. Bằng cách thống trị nguồn cung cấp đất hiếm và mở rộng quy mô sản xuất, họ đã cắt giảm chi phí và cải thiện chất lượng. Nghiên cứu của Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược và Quốc tế có trụ sở tại Washington cho thấy từ năm 2009 đến năm 2023, chính phủ Trung Quốc đã chi ít nhất 230 tỷ USD cho lĩnh vực này. Số tiền này đã được sử dụng để hoàn tiền cho người mua, miễn thuế bán hàng, tài trợ cơ sở hạ tầng, nghiên cứu và phát triển (R&D) và mua sắm của chính phủ, và không bao gồm các ưu đãi khác như đất giá rẻ, điện và tín dụng.Năm 2018, Trung Quốc đã giới thiệu một hệ thống tín dụng kép nhằm thúc đẩy các loại xe năng lượng mới và giảm mức tiêu thụ nhiên liệu, điều này đã tạo ra động lực to lớn cho ngành và thu hút những người chơi mới như Nio và XPeng.Việc loại bỏ dần các khoản trợ cấp quốc gia tốn kém vào năm 2023, trong nỗ lực thúc đẩy tính “tự cung tự cấp” trong ngành, đã làm gia tăng thêm sự cạnh tranh khi các công ty lớn và nhỏ buộc phải dựa vào các chiến lược do thị trường thúc đẩy, dẫn đến cuộc chiến giá cả và gia tăng áp lực lên lợi nhuận.Ngày nay, ngành xe điện của Trung Quốc đang dẫn đầu thế giới. Theo báo cáo của Cơ quan Năng lượng Quốc tế, ngành này đã sản xuất 12,4 triệu ô tô vào năm 2024, chiếm hơn 70% sản lượng xe điện của thế giới.Nhưng sự bùng nổ này đã phải trả giá khi các nhà sản xuất ô tô, trong không gian quá bão hòa, tham gia vào cuộc đua xuống đáy, giảm giá và “đốt tiền” để duy trì hoạt động. Hiệp hội các đại lý ô tô Trung Quốc cho biết trong báo cáo mới nhất rằng cuộc chiến giá cả đã gây ra khoản lỗ bán lẻ tích lũy là 177,6 tỷ NDT trên thị trường ô tô mới từ tháng 1-11/2024 và giá đã giảm đối với hơn 60 mẫu xe chỉ trong bốn tháng đầu năm 2025. Một báo cáo của công ty tư vấn AlixPartners vào năm 2024 dự đoán rằng chỉ có 19 trong số 137 thương hiệu xe điện của Trung Quốc sẽ có lãi vào cuối thập kỷ này, trong khi số còn lại sẽ rời khỏi thị trường hoặc hợp nhất.

Đỗ Vân (TTXVN tại Singapore)