Cuộc chiến với tội phạm công nghệ cao: 'Vũ khí' mạnh nhất là niềm tin, tri thức và sự kết nối

Bình tĩnh trong không gian số

Trong bối cảnh tội phạm công nghệ cao gia tăng với những chiêu trò tinh vi, từ giả mạo giọng nói, khuôn mặt bằng AI đến “bắt cóc trực tuyến” - Việt Nam đang thể hiện rõ vai trò tiên phong trong nỗ lực bảo vệ con người trên không gian mạng, đồng thời góp phần định hình chuẩn mực toàn cầu về an ninh số.

Tại sự kiện Ngày Thẻ Việt Nam, top 5 Hoa hậu Việt Nam 2024 Phạm Thùy Dương kể lại câu chuyện suýt trở thành nạn nhân của lừa đảo trực tuyến khi mới 16 tuổi. Cô nhận được cuộc gọi lạ thông báo rằng số căn cước công dân của mình liên quan đến một đường dây tội phạm, yêu cầu cung cấp thông tin ngân hàng để “xác minh”. “Lúc đó tôi rất sợ, vì họ nói chuyện chuyên nghiệp, có cả tiếng gõ bàn phím, tiếng người xung quanh như đang ở trong một cơ quan thật”, Thùy Dương nhớ lại.

Rất may, cô kịp dừng lại và báo cho gia đình. Từ trải nghiệm đó, Thùy Dương rút ra bài học: “Kẻ lừa đảo gieo rắc nỗi sợ để khiến ta mất tỉnh táo. Cần tin vào bản thân, tin vào sự trong sạch của chính mình. Tiền có thể mất, nhưng sự bình tĩnh và niềm tin là tấm lá chắn mạnh nhất”.

Sinh viên Lê Tuấn Kiệt, Trường Đại học Công nghệ (Đại học Quốc gia Hà Nội) chia sẻ: “Các tập đoàn lớn phát triển AI tạo sinh đã có thể giả giọng nói, giả khuôn mặt để phục vụ nhiều mục đích khác nhau, trong đó có cả việc bị tội phạm lợi dụng để lừa đảo. Tuy nhiên, chính AI cũng đang được ứng dụng để bảo vệ người dùng”.

PGS.TS Phạm Thanh Huyền, Trưởng ban Công tác sinh viên, Đại học Bách khoa Hà Nội cũng cho biết: “Sinh viên vốn thông minh, nhưng vẫn có không ít trường hợp bị lừa đảo do thiếu kỹ năng sống và non nớt trong xử lý tình huống”.

Không để nỗi sợ và lòng tham bị thao túng

Cũng tại sự kiện này, Đại tá, TS Nguyễn Hồng Quân, Giám đốc Trung tâm Huấn luyện (Cục A05, Bộ Công an), các hình thức lừa đảo trên không gian mạng hiện nay “ngày càng đa dạng, thay đổi từng ngày”, nhưng đều đánh vào hai bản năng cơ bản nhất của con người: nỗi sợ và lòng tham.

Ông Quân minh họa: “Với những chiêu lừa dựa trên lòng tham, tội phạm thường nhắm vào sinh viên, người trẻ có nhu cầu làm thêm. Chúng mời tham gia các “nhiệm vụ online” như like trang web để nhận tiền thưởng. Ban đầu tiền ảo được cộng liên tục, khiến nạn nhân tin tưởng. Khi xuất hiện “lỗi hệ thống”, chúng yêu cầu nạp tiền thật để kích hoạt tài khoản và từ đó bị cuốn sâu vào bẫy, có trường hợp thiệt hại hàng tỷ đồng”...

Không chỉ đánh vào lòng tham, tội phạm mạng còn khai thác tình cảm và nỗi sợ: dựng nên các mối quan hệ “ảo”, hứa hẹn tình yêu, rồi viện cớ “thủ tục” để xin tiền; hoặc giả danh công an, viện kiểm sát để đe dọa, khiến nạn nhân hoảng loạn mà tự nguyện chuyển tiền.

“Phía sau là những “tập đoàn tội phạm công nghệ” có tổ chức, hoạt động xuyên quốc gia từ Campuchia, Myanmar, Philippines, Trung Đông… Chúng thay đổi chiêu trò liên tục, khiến việc truy vết và thu hồi tài sản cực kỳ khó khăn”, ông Quân cảnh báo.

Tuy nhiên, ông cũng lưu ý: “Nếu vì sợ mà mất hoàn toàn niềm tin vào không gian mạng, từ chối công nghệ thì cũng là điều nguy hiểm. Quan trọng là tiếp nhận có chọn lọc, hiểu rằng ta không đơn độc - luôn có gia đình, nhà trường và các cơ quan chức năng hỗ trợ”.

Với giới trẻ, Đại tá, TS Nguyễn Hồng Quân đặc biệt khuyến nghị: “Khi gặp tình huống đáng ngờ, hãy chia sẻ ngay với người thân, thầy cô hoặc công an. Một cuộc gọi, một tin nhắn có thể cứu hàng trăm triệu đồng”.

Cùng thời điểm này, chiến dịch “Không Một Mình” do Liên minh Niềm tin số khởi xướng, dưới sự bảo trợ của UNODC, UNICEF, Bộ Công an, Bộ Giáo dục và Đào tạo, Bộ Y tế cũng được phát động. Đây là hoạt động trọng điểm trong chuỗi sự kiện hướng tới Lễ ký Công ước Hà Nội, đánh dấu bước chuyển từ cảnh báo sang hành động trong bảo vệ trẻ em và thanh, thiếu niên trên không gian số.

Nguyệt Thương