Cuộc gặp thượng đỉnh Mỹ - Trung: Hạ nhiệt nhưng chưa hóa giải khác biệt

Sau cuộc gặp kéo dài hơn 100 phút giữa hai nhà lãnh đạo Mỹ - Trung ở thành phố cảng Busan, Tổng thống Mỹ Donald Trump mô tả kết quả là “một thành công vang dội”, tuyên bố Mỹ sẽ giảm một phần thuế áp đặt với hàng hóa Trung Quốc, trong khi Bắc Kinh đồng ý nới lỏng kiểm soát xuất khẩu đất hiếm và nối lại việc mua đậu nành Mỹ. Washington sẽ hạ mức thuế trừng phạt đối với các hóa chất liên quan đến sản xuất fentanyl từ 20% xuống 10%, khiến tổng thuế suất trung bình với hàng Trung Quốc giảm từ 57% còn 47%.

Tổng thống Mỹ Donald Trump và Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình trong cuộc gặp tại Hàn Quốc ngày 30/10. Ảnh: Yonhap/TTXVN

“Trên thang điểm 10, tôi nghĩ cuộc gặp này đạt 12”, ông Donald Trump nói đùa trên chuyên cơ Không lực Một sau khi rời Busan, đồng thời cho biết ông và nhà lãnh đạo Trung Quốc sẽ tiếp tục các chuyến thăm cấp cao - ông Donald Trump dự kiến đến Trung Quốc vào tháng 4 năm sau, và ông Tập Cận Bình sẽ đáp lễ “vào thời điểm sau đó”.

“Chúng tôi có thể sẽ sớm ký một thỏa thuận thương mại trong thời gian sắp tới. Không còn quá nhiều trở ngại nào lớn nữa”, ông Trump nói.

Theo thông cáo của Trung Quốc, Chủ tịch Tập Cận Bình cũng chỉ ra “sự đồng thuận” mà hai nhà lãnh đạo đạt được về việc giải quyết “các vấn đề kinh tế và thương mại quan trọng”, đồng thời kêu gọi hai bên “tinh chỉnh và hoàn thiện công việc tiếp theo càng sớm càng tốt, duy trì và thực hiện sự đồng thuận, đồng thời mang lại kết quả cụ thể”.

Tuy nhiên, giới phân tích cho rằng, những tuyên bố lạc quan trong tiến trình “hạ nhiệt” lần này khó có thể chấm dứt hẳn những mâu thuẫn sâu sắc giữa hai nước. Hai nền kinh tế vẫn cạnh tranh gay gắt trong lĩnh vực sản xuất, công nghệ mới như trí tuệ nhân tạo, cũng như trong các vấn đề địa chính trị, từ an ninh chuỗi cung ứng đến xung đột ở Ukraine.

Hạ nhiệt để tránh “vỡ trận” kinh tế

Theo giới chức Mỹ, quyết định giảm thuế và nới lỏng kiểm soát đất hiếm giữa hai nước mang tính “hạ nhiệt tạm thời” sau nhiều tháng leo thang căng thẳng. Đầu tháng 10, Bắc Kinh từng công bố kế hoạch kiểm soát chặt xuất khẩu đất hiếm - nguyên liệu chiến lược trong sản xuất điện thoại, robot, xe điện và máy bay chiến đấu, làm dấy lên lo ngại đứt gãy chuỗi cung ứng toàn cầu. Washington đáp trả bằng lời đe dọa áp thuế bổ sung 100% lên hàng hóa Trung Quốc, đẩy nguy cơ chiến tranh thương mại toàn diện lên mức cao nhất kể từ năm 2018.

“Các biện pháp này gây tác động quá lớn đến kinh tế thế giới, nên nhiều khả năng được sử dụng như công cụ gây sức ép hơn là hành động thực thi”, ông Henry Gao, chuyên gia về thương mại quốc tế tại Đại học Quản lý Singapore, nhận định. “Nếu được áp dụng thực sự, chúng có thể gây hậu quả nặng nề và phản tác dụng với chính nền kinh tế của hai nước”.

Cùng quan điểm, ông Rolf J. Langhammer, nhà nghiên cứu tại Viện Kinh tế Thế giới Kiel (Đức), nhận xét: “Việc hai nhà lãnh đạo hạ nhiệt căng thẳng thương mại và công nghệ có ý nghĩa rất lớn đối với kinh tế toàn cầu vốn đang chịu sức ép từ các cú sốc và bất ổn chính sách”.

Thị trường tài chính phản ứng tích cực sau thông tin về cuộc gặp giữa hai nhà lãnh đạo. Các chỉ số chứng khoán Mỹ tăng điểm, trong khi giới đầu tư kỳ vọng vào một khuôn khổ thương mại ổn định hơn giữa hai nền kinh tế hàng đầu thế giới.

Còn nhiều “điểm nghẽn”

Tuy nhiên, như nhiều chuyên gia lưu ý, các bước tiến sau cuộc gặp thượng đỉnh hiện mới chỉ mang tính tạm thời. Thành viên cấp cao tại Viện Taihe ở Bắc Kinh Einar Tangen cho biết, quyết định giảm thuế đối với hàng hóa Trung Quốc từ 57% xuống 47% của Tổng thống Trump “không mang nhiều ý nghĩa”: “Với tôi, đây là dấu hiệu cho thấy không có nhiều tiến triển trong đàm phán Mỹ - Trung như Tổng thống Donald Trump đang cố gắng thể hiện”.

“Những thỏa thuận kiểu này thường được trình bày như một bước tiến chiến lược, nhưng thực chất là nhằm ổn định ngắn hạn”, ông Craig Singleton, Giám đốc Chương trình Trung Quốc tại Tổ chức Bảo vệ các nền dân chủ (FDD) cùng chung quan điểm. “Hai bên đang cố gắng quản lý rủi ro, duy trì mức hợp tác tối thiểu để tránh khủng hoảng, trong khi cạnh tranh sâu sắc vẫn tiếp diễn”.

Trong khi Mỹ sử dụng thuế quan như công cụ gây sức ép, Trung Quốc lại nắm lợi thế về đất hiếm - nguồn nguyên liệu mà thế giới phụ thuộc để sản xuất công nghệ cao. Cả hai bên đều thử nghiệm chiến thuật “leo thang - đàm phán - nhượng bộ” nhiều lần trong năm nay, phản ánh nỗ lực tìm kiếm thế cân bằng mà không phá vỡ cấu trúc kinh tế toàn cầu.

Khác biệt cơ bản chưa thể hóa giải

Dù Tổng thống Donald Trump tuyên bố sẽ sớm ký thỏa thuận thương mại và Chủ tịch Tập Cận Bình thể hiện thiện chí hợp tác, giới quan sát cho rằng mâu thuẫn cốt lõi trong mô hình kinh tế của hai nước vẫn chưa có lời giải.

Ông Jacob Gunter, chuyên gia tại Viện Nghiên cứu Trung Quốc Mercator (Berlin), nhận định: “Sau hàng thập kỷ dựa vào mô hình 'hàng giá rẻ từ Trung Quốc - công nghệ và vốn từ Mỹ', hai bên giờ đây đã nhận thấy sự khác biệt không thể dung hòa trong cấu trúc kinh tế”.

Theo ông, khó có khả năng Trung Quốc từ bỏ mô hình phát triển dựa vào xuất khẩu và đầu tư nhà nước, cũng như việc Mỹ mở cửa hoàn toàn cho hàng hóa và công nghệ Trung Quốc. “Không có thỏa thuận nào đủ để làm hài lòng cả hai bên mà không tổn hại tới bên kia”, ông nói.

Kỳ vọng ổn định tạm thời

Với tư cách là hai nền kinh tế hàng đầu thế giới, Mỹ và Trung Quốc có ảnh hưởng sâu rộng đến ổn định và tăng trưởng toàn cầu. Cả hai chiếm khoảng 43% GDP thế giới và gần một nửa sản lượng công nghiệp toàn cầu. Chỉ riêng kim ngạch thương mại song phương năm 2024 đã đạt 585 tỷ USD.

Một cuộc đối đầu toàn diện hoặc tách rời kinh tế giữa hai nước, theo Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO), có thể khiến GDP toàn cầu giảm gần 7% trong dài hạn. “Quan hệ Mỹ - Trung là mối quan hệ song phương quan trọng nhất thế giới”, ông Heiwai Tang, Giám đốc Viện Nghiên cứu Toàn cầu châu Á tại Hong Kong (Trung Quốc), nhận định. “Bất kỳ động thái giảm căng thẳng nào giữa họ đều có tác động lớn, đặc biệt đối với các nền kinh tế nhỏ phụ thuộc vào thương mại với một trong hai siêu cường”.

Sau cuộc gặp thượng đỉnh, ông Donald Trump trở về Washington, trong khi ông Tập Cận Bình ở lại Hàn Quốc để tham dự các hoạt động bên lề Hội nghị APEC. Ông Jay Truesdale, Giám đốc điều hành Hãng tư vấn TD International nhận định: “Ông Tập Cận Bình đang muốn tận dụng cơ hội này để khẳng định vai trò của Trung Quốc như một đối tác đáng tin cậy, đồng thời tăng cường quan hệ với các quốc gia đang thất vọng trước chính sách thuế quan của Mỹ”.

Dù kết quả cụ thể của cuộc gặp giữa hai nhà lãnh đạo còn phải chờ thời gian kiểm chứng, việc Mỹ và Trung Quốc cùng tìm cách “hạ nhiệt” căng thẳng thương mại cho thấy cả hai đều nhận thức rõ cái giá của đối đầu. Trong bối cảnh kinh tế toàn cầu đang cần sự ổn định để phục hồi, mọi tín hiệu tích cực - dù nhỏ - giữa hai siêu cường vẫn mang ý nghĩa lớn đối với phần còn lại của thế giới.

Hồng Nhung