Cuộc Tổng tuyển cử đầu tiên - dấu ấn lịch sử của Quốc hội Việt Nam

Cuộc Tổng tuyển cử đầu tiên ở Việt Nam diễn ra ngày 6-1-1946 là sự kiện quan trọng trong lịch sử cách mạng Việt Nam, đánh dấu bước ngoặt quan trọng trong quá trình hình thành và phát triển của nền dân chủ ở Việt Nam. Đó là sự kiện chính trị pháp lý để thành lập nên cơ quan đại diện, đại biểu cao nhất của nhân dân cả nước-Quốc hội khóa I của nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa, tiền thân của Quốc hội nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam.

Giá trị, ý nghĩa và ảnh hưởng của cuộc Tổng tuyển cử năm 1946

Cuộc Tổng tuyển cử đầu tiên ở Việt Nam diễn ra trong bối cảnh đất nước vừa giành được độc lập sau Cách mạng Tháng Tám năm 1945, đứng trước muôn vàn khó khăn, thách thức cả trong nước và quốc tế. Trong bối cảnh lịch sử đặc biệt đó, việc tổ chức Tổng tuyển cử không chỉ là một yêu cầu cấp thiết nhằm củng cố chính quyền cách mạng non trẻ mà còn là bước đi chiến lược có ý nghĩa quyết định đối với việc xác lập nền tảng chính trị-pháp lý của Nhà nước Việt Nam mới. Chính từ yêu cầu khách quan ấy, cuộc Tổng tuyển cử năm 1946 đã phát huy vai trò và ý nghĩa to lớn của mình.

Trước tiên, cuộc Tổng tuyển cử năm 1946 đã tạo cơ sở cho việc thành lập Quốc hội đầu tiên của Việt Nam, khẳng định chủ quyền thuộc về nhân dân, nhân dân thực hiện quyền lực của mình để bầu ra cơ quan đại biểu, đại diện cho ý chí, nguyện vọng của đông đảo các tầng lớp nhân dân.

Quốc hội đầu tiên của nước Việt Nam Dân chủ cộng hòa ra đời sau cuộc Tổng tuyển cử đầu tiên trong cả nước ngày 6-1-1946. Ảnh tư liệu

Đặc biệt, diễn ra trong bối cảnh Việt Nam vừa giành được độc lập, cuộc Tổng tuyển cử còn mang ý nghĩa đặc biệt trong việc khẳng định Việt Nam là một quốc gia độc lập, có chủ quyền và quyền tự quyết. Việc tổ chức bầu cử trên phạm vi toàn quốc là minh chứng sinh động cho năng lực tự quản của Nhà nước cách mạng non trẻ, đồng thời là lời khẳng định mạnh mẽ trước nhân dân trong nước và dư luận quốc tế về tính chính danh của Nhà nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa.

Thành công của cuộc Tổng tuyển cử cũng phản ánh sức mạnh to lớn của khối đại đoàn kết toàn dân tộc. Cuộc bầu cử đã thu hút sự tham gia của nhiều tầng lớp nhân dân, từ nông dân, công nhân đến trí thức, thể hiện tinh thần đoàn kết và quyết tâm xây dựng một đất nước Việt Nam độc lập, tự do. Kết quả của cuộc Tổng tuyển cử đã tạo dựng nền tảng pháp lý vững chắc cho chính quyền dân chủ nhân dân. Quốc hội khóa I được bầu ra một cách hợp pháp đã ban hành nhiều quyết sách quan trọng, góp phần xây dựng bộ máy nhà nước và định hướng phát triển đất nước trong những năm đầu sau Cách mạng Tháng Tám.

Một trong những giá trị nổi bật của cuộc Tổng tuyển cử năm 1946 là sự khẳng định quyền công dân và nguyên tắc bình đẳng. Lần đầu tiên trong lịch sử, mọi công dân Việt Nam, không phân biệt nam, nữ, giàu, nghèo, giai cấp, tôn giáo hay trình độ học vấn, đều được tham gia bầu cử. Mỗi cử tri chỉ có một lá phiếu nhưng lá phiếu đó có giá trị ngang nhau trong việc quyết định kết quả bầu cử, thể hiện rõ bản chất dân chủ, tiến bộ và nhân văn của Nhà nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa.

Thành công của cuộc Tổng tuyển cử còn có ý nghĩa quan trọng trong việc củng cố tinh thần đấu tranh của nhân dân Việt Nam. Niềm tin của nhân dân vào chính quyền cách mạng được tăng cường, tạo nên sức mạnh tinh thần to lớn cho sự nghiệp bảo vệ nền độc lập dân tộc và xây dựng đất nước, đồng thời đặt nền tảng cho các cuộc kháng chiến sau này.

Không dừng lại ở ý nghĩa trước mắt, cuộc Tổng tuyển cử năm 1946 đã thiết lập mô hình và quy trình bầu cử, tạo ra tiền đề cho các cuộc bầu cử đại biểu Quốc hội và đại biểu Hội đồng nhân dân sau này. Các quy định và kinh nghiệm từ cuộc bầu cử này đã được vận dụng và phát triển phù hợp với từng giai đoạn lịch sử, từ đó giúp Nhà nước hoàn thiện pháp luật về bầu cử, từ việc quy định về điều kiện ứng cử, quyền bầu cử đến cách thức tổ chức và giám sát bầu cử...

Sự thành công của cuộc Tổng tuyển cử cũng khẳng định rõ vị thế và vai trò của Quốc hội trong hệ thống chính trị Việt Nam. Quốc hội trở thành cơ quan đại diện cho ý chí của nhân dân và là nơi quyết định các vấn đề quan trọng của đất nước. Đồng thời, cuộc Tổng tuyển cử năm 1946 đã góp phần thúc đẩy sự tham gia của nhân dân vào đời sống chính trị, hình thành ý thức trách nhiệm công dân và thói quen tham gia bầu cử. Đây là nền tảng quan trọng cho sự phát triển của nền dân chủ xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam trong các giai đoạn tiếp theo.

Có thể khẳng định, cuộc Tổng tuyển cử năm 1946 đã tạo ra mô hình dân chủ đầu tiên của Việt Nam, định hình phương hướng cho các cuộc bầu cử và cho sự phát triển của nền dân chủ xã hội chủ nghĩa sau này. Đây không chỉ là một sự kiện chính trị mang tính lịch sử mà còn chứa đựng những giá trị bền vững về tinh thần dân tộc, dân chủ, độc lập và phát triển, để lại những ảnh hưởng lâu dài, sâu sắc đối với hệ thống chính trị và đời sống chính trị của đất nước.

Phát huy những giá trị lịch sử của cuộc Tổng tuyển cử năm 1946

Hiện nay, bối cảnh thế giới và khu vực đang có những diễn biến rất phức tạp, khó lường, đất nước chuẩn bị bước vào kỷ nguyên mới, việc nghiên cứu, làm rõ và thấm nhuần, vận dụng, phát triển nền tảng tư tưởng, lý luận, những giá trị lịch sử của cuộc Tổng tuyển cử đầu tiên là vô cùng cần thiết. Để tiếp tục vận dụng, phát triển nền tảng lý luận và những giá trị lịch sử của cuộc Tổng tuyển cử năm 1946 cho các cuộc bầu cử tiếp theo và xây dựng, củng cố chính quyền, phát triển nền dân chủ xã hội chủ nghĩa ở nước ta, cần chú trọng thực hiện một số giải pháp sau:

Thứ nhất, các cơ quan có thẩm quyền cần tổ chức và chuẩn bị kỹ lưỡng cho các cuộc bầu cử. Một cuộc bầu cử thành công phụ thuộc rất nhiều vào công tác chuẩn bị và tổ chức, điều hành, từ việc xây dựng quy trình bầu cử, hiệp thương, giới thiệu, lựa chọn ứng cử viên, xác lập các đơn vị bầu cử, truyền thông về bầu cử, thông tin đến người dân về ứng cử viên, tổ chức tiếp xúc giữa ứng cử viên với cử tri, vận động bầu cử... Cần nhấn mạnh tầm quan trọng của công tác chuẩn bị và tổ chức, điều hành trong các cuộc bầu cử, bảo đảm cho tất cả hoạt động nêu trên được tiến hành một cách bài bản, chặt chẽ và khoa học.

Thứ hai, tăng cường bảo đảm tính công khai, minh bạch và công bằng trong các cuộc bầu cử. Để xây dựng lòng tin của nhân dân, cần phải bảo đảm tính công khai, minh bạch trong quá trình bầu cử, từ việc hiệp thương, lựa chọn ứng cử viên, xác lập các đơn vị bầu cử, sắp xếp các ứng cử viên vào các đơn vị bầu cử đến tổ chức, sắp xếp các hòm phiếu, các loại phiếu, việc bỏ phiếu, kiểm phiếu và công bố kết quả (bao gồm cả kết quả bỏ phiếu và kết quả giải quyết khiếu nại, tố cáo về bầu cử...). Cần có cơ chế kiểm soát tính hợp pháp và rõ ràng quá trình bầu cử để ngăn chặn sự tùy tiện, gian lận trong bầu cử, thông qua đó bảo đảm tính chính đáng, hợp pháp của các đại biểu được bầu.

Thứ ba, khuyến khích sự tham gia của mọi tầng lớp nhân dân vào các cuộc bầu cử. Cuộc Tổng tuyển cử năm 1946 đã thu hút sự tham gia của nhiều tầng lớp nhân dân, thể hiện quyền bầu cử bình đẳng. Vì vậy, cần lưu ý rằng việc tạo điều kiện thuận lợi nhất cho tất cả công dân tham gia vào quá trình chính trị là rất quan trọng. Trong điều kiện các cuộc bầu cử đại biểu Quốc hội ở Việt Nam cần tính toán toàn diện đến các nhóm yếu thế, dễ bị tổn thương, nhóm có thể gặp khó khăn hơn trong thực hiện quyền bầu cử, ví dụ những cử tri đang là bệnh nhân điều trị bệnh hiểm nghèo, những cử tri ở vùng hải đảo xa xôi, miền núi hẻo lánh, người đang bị tạm giam, tạm giữ... Các cơ quan có thẩm quyền cần bảo đảm sao cho tất cả cử tri có thể thực hiện quyền bầu cử một cách chủ động nhất, thuận tiện nhất. Qua đó thể hiện rõ chủ trương, chính sách luôn luôn tôn trọng và bảo đảm quyền con người, quyền công dân của Đảng và Nhà nước ta.

Thứ tư, tăng cường giáo dục ý thức chính trị, ý thức pháp luật cho nhân dân để người dân hiểu rõ quyền lợi và trách nhiệm của mình trong việc bầu cử, cần có các chương trình giáo dục ý thức chính trị, ý thức pháp luật, tuyên truyền rộng rãi về ý nghĩa của cuộc bầu cử và pháp luật về bầu cử, ứng cử để công dân dễ dàng và tự giác, chủ động thực hiện quyền và nghĩa vụ bầu cử của mình.

Thứ năm, tiếp tục kiện toàn tổ chức và đổi mới phương thức hoạt động của Quốc hội, góp phần xây dựng, hoàn thiện Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam thật sự của nhân dân, do nhân dân, vì nhân dân. Cần tiếp tục xây dựng Quốc hội thực sự là cơ quan đại biểu cao nhất của nhân dân, đại diện cho ý chí, nguyện vọng của nhân dân, là cơ quan quyền lực nhà nước cao nhất; phát huy tính dân chủ, pháp quyền, hiện đại, chuyên nghiệp, khoa học, công khai, minh bạch, hiệu lực, hiệu quả trong tổ chức và hoạt động, bảo đảm Quốc hội thực hiện tốt chức năng lập pháp, quyết định các vấn đề quan trọng của đất nước, giám sát tối cao đối với hoạt động của Nhà nước.

Tiếp tục đổi mới tổ chức, hoạt động của Quốc hội theo hướng tinh gọn, hiện đại, hiệu lực, hiệu quả. Đặc biệt, trong bối cảnh hiện nay, Quốc hội cần đóng vai trò chủ đạo trong việc thực hiện một trong 3 đột phá chiến lược, đó là hoàn thiện thể chế, tháo gỡ các điểm nghẽn về thể chế. Phương châm xây dựng pháp luật cần thấu triệt đó là pháp luật không chỉ để quản lý mà còn kiến tạo, khơi thông nguồn lực trong dân, trong xã hội, phải đứng trên mảnh đất thực tiễn Việt Nam để xây dựng các quy định pháp luật phù hợp.

Các giải pháp nêu trên được thực hiện tốt sẽ góp phần tạo nên các cuộc bầu cử đại biểu Quốc hội thực sự dân chủ, tiến bộ, khách quan, lựa chọn được những đại biểu nhân dân thực sự xứng đáng. Từ đó nâng cao vị thế, tầm vóc của Quốc hội nước ta, hoàn thành xuất sắc trọng trách mà nhân dân giao phó, đồng hành cùng cả hệ thống chính trị đưa đất nước phát triển giàu mạnh, phồn vinh trong kỷ nguyên mới.