Cuối năm bão vẫn còn nhiều, có bất thường không?

Theo Trung tâm Dự báo Khí tượng Thủy văn Quốc gia, tháng 11 năm nay, Biển Đông có thể đón từ 2 đến 3 cơn bão hoặc áp thấp nhiệt đới, trong đó 1-2 hệ thống có khả năng ảnh hưởng trực tiếp đến đất liền Việt Nam.

Cơ quan Khí tượng Nhật Bản (JMA) cũng ghi nhận một vùng áp thấp đang hình thành gần Philippines, dự báo sẽ đi vào Biển Đông, mạnh lên thành bão và di chuyển xuống phía nam, với các tác động dự kiến bắt đầu từ ngày 26/11.

Số liệu ghi nhận cho thấy số lượng bão trung bình mỗi năm trên Biển Đông khoảng 10-12 cơn. Từ năm 1964 đến nay có 2 năm có số trận bão vượt trung bình đổ bộ vào Biển Đông là 2013 (14 cơn) và 2017 (16 cơn). Và năm 2025, Biển Đông cũng đã đón 14 cơn bão, có thể còn tiếp trong thời gian tới.

Áp thấp nhiệt đới ở vùng biển phía đông Philippines có khả năng đi vào Biển Đông và mạnh lên thành bão. Ảnh: Duy Hiệu.

Nhiều yếu tố cộng hưởng

Các nhà khoa học cho rằng sự xuất hiện dồn dập, kéo dài của mùa bão và áp thấp nhiệt đới trong giai đoạn cuối mùa năm nay là hệ quả của nhiều yếu tố kết hợp. Một trong những yếu tố nổi bật nhất là nước biển ở Tây Bắc Thái Bình Dương và Biển Đông đang ấm lên bất thường.

Tháng 7 vừa qua, nhiệt độ mặt biển trung bình toàn cầu đạt 20,88 độ C, mức cao thứ hai từng được ghi nhận và chỉ thấp hơn kỷ lục năm 2023 đúng 0,01 độ C, khép lại chuỗi 15 tháng liên tiếp phá kỷ lục. Đến tháng 10, nhiệt độ trung bình vẫn ở mức 20,54 độ C, cao hơn chuẩn khí hậu của nhiều thập kỷ.

Ben Clarke, chuyên gia nghiên cứu thời tiết cực đoan tại Viện Grantham của London, cho rằng chính sự tăng nhiệt này khiến các cơn bão như trở nên mạnh hơn, kéo dài hơn, mưa lớn hơn và mang theo mức độ tàn phá cao hơn.

Nước biển ấm đẩy nhanh quá trình bốc hơi, tích tụ lượng hơi ẩm và năng lượng lớn - nguồn “nhiên liệu” để các xoáy thuận nhiệt đới tăng cường độ và duy trì trạng thái mạnh trên hành trình di chuyển. Đáng chú ý, nước biển ấm cung cấp năng lượng lớn khiến tốc độ tăng gió của bão có thể tăng thêm 56 km/h chỉ trong 24 giờ, rút ngắn đáng kể thời gian chuẩn bị của người dân ven biển.

Bản đồ dự báo quỹ đạo và cường độ áp thấp nhiệt đới phát lúc 14h00 ngày 24/11. Ảnh: Trung tâm dự báo Khí tượng thủy văn Quốc gia.

Bên cạnh đó, năm 2025 còn chịu tác động của La Nina, pha lạnh của ENSO, vừa quay trở lại và ảnh hưởng rõ rệt đến khu vực Tây Thái Bình Dương. Theo NOAA (Cơ quan Quản lý Đại dương và Khí quyển Mỹ), La Ninã không phải hiện tượng hiếm gặp, nhưng mỗi lần xuất hiện đều mang đến mức độ tác động khác nhau.

La Nina năm nay được dự báo yếu và ngắn hạn, song đủ để làm giảm đứt gió tầng cao - yếu tố vốn kìm hãm sự hình thành bão. Khi đứt gió suy yếu, các xoáy thuận dễ phát triển hơn và giữ cường độ lâu hơn, khiến tháng 11 trở thành giai đoạn sôi động hơn mức bình thường.

NOAA cũng thống kê rằng trong những năm La Nina, số lượng bão hình thành vào tháng 11 thường gấp đôi so với các năm trung tính hoặc El Nino, kéo dài mùa bão vượt past mốc 30/11 - thời điểm kết thúc chính thức theo lịch khí tượng.

Gianmarco Mengaldo, chuyên gia khí hậu tại Đại học Quốc gia Singapore, nhấn mạnh biến đổi khí hậu không khiến mọi cơn bão trở nên dữ dội, nhưng làm tăng xác suất xuất hiện những cơn bão có cường độ mạnh, gió giật lớn và mưa dồn dập, đặc biệt vào giai đoạn cuối mùa.

Bản đồ dự báo ngày 27/11, cho thấy các tỉnh Trung Bộ và Nam Bộ chịu nhiều ảnh hưởng từ đợt áp thấp nhiệt đới. Ảnh: Hệ thống Giám sát thiên tai Việt Nam.

Bên cạnh đó, các chuyên gia nhận định rằng dù đợt không khí lạnh sắp tới không mạnh bằng luồng đang hoạt động, sự hội tụ của ba yếu tố gồm không khí lạnh, dải hội tụ nhiệt đới và hoàn lưu bão vẫn đủ để kích hoạt một đợt mưa lớn trên diện rộng.

Dải hội tụ nhiệt đới vốn là nơi gió ẩm tập trung mạnh, được ví như “đường ray” dẫn các xoáy thuận nhiệt đới từ Tây Bắc Thái Bình Dương tiến vào khu vực. Khi không khí lạnh từ phía bắc tràn xuống, lớp khí mát và khô này trườn dưới lớp không khí ấm ẩm của dải hội tụ, đẩy hơi ẩm bốc lên đột ngột và khiến mây đối lưu phát triển nhanh.

Nếu đúng lúc đó hoàn lưu bão hoặc áp thấp nhiệt đới tiến gần, trường gió xoáy của nó sẽ hút thêm ẩm từ dải hội tụ, đồng thời gia tăng va chạm giữa hai khối khí nóng - lạnh. Sự tương tác nhiều tầng này tạo nên một cơ chế “tăng cường kép”, khiến mưa lớn kéo dài hơn, diện mưa mở rộng hơn và mức độ cực đoan vượt xa so với khi từng hệ thống hoạt động độc lập.

Mưa bão vẫn diễn biến phức tạp

Sáng 24/11, Cơ quan Khí tượng Nhật Bản (JMA) ghi nhận một vùng áp thấp đang hình thành gần Philippines và nhiều khả năng đi vào Biển Đông rồi tiếp tục di chuyển xuống phía nam.

Cùng thời điểm đó, Trung tâm dự báo Khí tượng thủy văn Quốc gia xác định tâm vùng áp thấp nằm tại 9,6°N - 126,5°E, ven bờ biển miền Trung Philippines, với sức gió cấp 7, giật cấp 9. Hệ thống này đang di chuyển theo hướng tây - tây bắc với vận tốc khoảng 20 km/h.

Dự báo cho thấy trong ngày 25/11, vùng áp thấp nhiệt đới sẽ đi sâu vào miền Trung Philippines và giữ nguyên cường độ. Đến trưa 26/11, khi vượt qua đất liền Philippines để tiến vào Biển Đông, nó có khả năng mạnh lên thành bão, đạt cấp 8, giật cấp 10.

Vùng nguy hiểm lúc này trải rộng từ 9,5°N đến 13,5°N và phía đông kinh tuyến 116,5°E, tương ứng mức rủi ro thiên tai cấp 3 đối với khu vực giữa và nam Biển Đông, bao gồm cả vùng biển phía bắc quần đảo Trường Sa.

Trong 48 đến 72 giờ tiếp theo, hệ thống nhiều khả năng tiếp tục mạnh lên và giữ hướng chủ đạo về phía tây với vận tốc khoảng 15 km/h. Từ chiều tối 25/11, gió ở vùng biển phía đông khu vực giữa và nam Biển Đông tăng lên cấp 6-7; gần tâm bão có thể đạt cấp 8, giật cấp 10, gây sóng cao 3-5 m và khiến biển động mạnh.

Trong các đêm 26 đến 28/11, khu vực giữa và nam Biển Đông, trong đó có vùng biển phía bắc Trường Sa, đứng trước nguy cơ hứng chịu gió mạnh cấp 9-10, giật cấp 13; tàu thuyền đi qua khu vực này có thể gặp dông, lốc xoáy, gió giật mạnh và sóng lớn.

Kỳ Duyên