Đà Bắc thơ mộng giữa mùa xuân

Vẻ đẹp nên thơ của xóm Đá Bia ở huyện Đà Bắc, tỉnh Hòa Bình.

Buổi sáng, trên con thuyền nhỏ, chậm rãi lướt qua từng bè cá của bà con, ai nấy đều chung cảm giác thật kỳ lạ, như lạc vào một thế giới huyền diệu, tĩnh lặng, mơ màng trong không khí bảng lảng sương. Nơi mà mỗi gợn sóng lăn tăn đều như gợi lên ký ức đã xa - thời bản làng của người Mường còn trù phú.

Khung cảnh bảng lảng sương ở hồ Hòa Bình.

Lò Thị Trang - cô gái người Mường - dẫn du khách băng đèo, vượt dốc, từ xóm Đá Bia của cô đi khắp vùng. Cô kể, lòng hồ trước đây vốn là một thung lũng lớn, cả xóm Mường trù phú định cư lâu đời. Khi có công trình thủy điện, làng bản đã di cư. Những ngôi nhà sàn lớn phải gấp rút tháo dỡ, nếu may mắn sẽ dựng được ở đất mới quanh vùng. Mỗi mùa nước cạn và trong, nhìn xuyên mặt hồ, vẫn gặp dấu vết làng bản xưa. Những đường quanh co, những mảng nhô lên, lõm xuống như mâm xôi, như lòng chảo…

Người dân ven hồ vừa sản xuất nông nghiệp vừa nuôi cá lồng.

Điều đặc biệt ở Đà Bắc là có xóm Đá Bia, bà con duy trì gian hàng "tự giác". Theo lời kể của dân làng, cách đây cả nửa thế kỷ, từ ngày còn quần tụ dưới thung lũng, đã có những gian hàng như. Gian hàng đóng bằng tre nứa trong rừng, lợp lá cọ, nhà nào có nông sản hay đồ gì cần bán cứ viết giá lên tờ giấy dán vào hoặc để đồ chặn lên, ngay cạnh là cái giỏ nan. Các nhà đi làm nương cả ngày, tối về sẽ lấy tiền trong giỏ. Tuyệt nhiên, chưa bao giờ xảy ra thất thoát, hiểu nhầm.

Gian hàng "tự giác".

Gian hàng bắt nguồn trong gian khó, các nhà đi làm nương xa nhà, lắm khi trẻ con cũng bìu ríu, lăn lóc trên chòi canh nương, nhà có gì muốn bán để thêm thắt đồng tiền bát gạo, đành đặt hết lòng tin vào nhau. Những năm gần đây, khi mô hình du lịch cộng đồng phát triển, các gian hàng càng phong phú, được trang trí đẹp mắt hơn để phục vụ du khách.

Nông sản được bà con bày biện khá đẹp mắt.

Du khách đến đây rất thích các món bánh cổ truyền, cá được đánh bắt ở hồ nướng trên than hoa, nẹp thành từng nẹp đẹp mắt hoặc tôm hồ đã đồ đỏ au, gói bằng lá dong.

Cá nướng là món du khách rất yêu thích.

Theo lời người dân kể lại, ngày xưa, lòng hồ là thung lũng trù phú của xóm Mường với hàng trăm nóc nhà sàn năm gian rộng rãi. Ngày mùa, lúa ngô trĩu trịt theo chân người từ nương rẫy về bản. Những điệu hát được cất lên trong lễ mừng cơm mới. Sau khi chuyển dời để phục vụ công trình thủy điện, bản sắc truyền thống vẫn được bà con giữ gìn, vun đắp.

Sương tan, cảnh vật trở nên trong veo, xanh thẳm.

Thung lũng xưa nay đã thành lòng hồ sâu thẳm in bóng non cao. Mùa xuân, cây cối xanh mướt mắt, bời bời sức sống. Ven hồ, từng khóm cúc vạn thọ căng đầy, vàng ươm mầu nắng.

Cuộc sống bà con còn nhiều khó khăn nhưng cũng thật bình yên.

Ngay cả khi ánh bình minh tỏa rạng, sương khói vẫn chưa tan mà cứ quyện lại giữa xanh trong mây nước. Sau tiếng quẫy lõm bõm của đàn cá tranh mồi, từng đàn vịt trắng phau rời nhà bè rẽ làn khói trắng bơi về bến nước.

Chợ thuyền - một nét sinh hoạt đặc sắc của người dân.

Thỉnh thoảng, có chợ sớm, bà con chòm xóm ríu ran từ mờ sáng. Mỗi nhà mang vài món hàng đi bán, nhân thể mua sắm thêm đồ sinh hoạt trong gia đình. Chợ họp trên thuyền. Con thuyền chính là một hiệu tạp hóa với đầy đủ nhu yếu phẩm cần thiết, có cả gian bán quần áo, đồ dùng… Ở khoảng trống gần mũi thuyền là để bà con bày bán thêm. Chợ dưới thị trấn thì xa lắm, ngót nghét bốn chục cây số, nên "chợ thuyền" mới là sinh hoạt chính ở đây.

Tôm ở hồ thủy điện - món đặc sản hấp dẫn.

Theo con nước, chiếc thuyền tạp hóa đỗ mỗi ngày một bến, quanh lòng hồ sông Đà, định kỳ sẽ quay lại. Người già trong xóm vẫn nhớ cảnh trẻ con ngày xưa mong ngóng chợ, để được nhón tay xin bố mẹ tiền lẻ mua bánh rán, kẹo ngọt… Người già có khi chẳng mua bán gì, vẫn cứ mong chợ, để lụi cụi chống gậy bước lên thuyền lớn, ngắm người qua kẻ lại.

Một góc nhà dân được trang trí xinh xắn.

Ở Đà Bắc, nhiều hộ gia đình đã làm homestay, các hộ dân khác trong thôn bản đều tham gia vào tổ nhóm ẩm thực, văn nghệ, phương tiện xe ôm, hướng dẫn viên địa phương… phục vụ khách du lịch nhiều dịch vụ phong phú: Trải nghiệm lao động sản xuất, văn nghệ thôn bản, tắm thuốc, bè mảng, xe đạp, leo núi thám hiểm, đua thuyền kayak… Du lịch khiến bản Mường khởi sắc hơn, lấp lánh hơn.

Du khách rất thích chèo thuyền kayak.

Phong tục của dân tộc Mường có nhiều nét đặc sắc. Nơi an nghỉ của người đã khuất cũng mang dấu ấn khác biệt, được trồng rất nhiều chanh, ớt, rau gia vị, cây dược liệu… theo sở thích của từng người. Những công trình lớn trong nhà như chuồng trại, bè cá… không làm thật được thì thu lại thành mô hình rất tinh xảo, sinh động. Như vậy, ngay cả khi người đã nằm sâu dưới tầng đất, cây cối, vật dụng vẫn kể chuyện lại với cuộc đời này.

Bữa cơm bình dị bà con mời khách.

Ẩm thực Mường cũng mang nét riêng không thể lướt qua, nhưng kể cho đầu cuối, đủ đầy thì không hề đơn giản. Nếu để lựa chọn, có lẽ đầu tiên và cuối cùng, du khách sẽ luôn nhắc tới món bánh nẹt làm từ ngô hoặc sắn. Ấy là món ăn vào mùa giáp hạt của đồng bào, khi trong nhà eo hẹp lương thực. Bánh đơn thuần từ bột ngô, sắn nhưng gói ghém sự tảo tần, khéo léo và tinh tế của người phụ nữ.

Bản sắc của người Mường nhánh Ạu Tá.

Buổi chiều mùa xuân, từ bậc dốc ấy mỗi ngôi nhà, những người phụ nữ Mường cứ vừa rót rượu vào can, vừa để mắt chăm lo cơm nước, nhà cửa... Loanh quanh có mấy con gà lông óng mượt lục tục mổ thóc gạo rơi vãi, dường như cũng say cả hơi men nên cử động thật mơ màng.

Cảnh hoàng hôn thơ mộng bên hồ.

Khi đã rời xa, du khách vẫn luôn nhớ từng bậc dốc ngả nghiêng hơi rượu. Nếu bước tiếp thì sẽ lên nhà chính, bước xuống thì ra đường. Ngồi nguyên đó, bếp ánh lửa bập bùng, hướng mắt về phía trước, nhìn xuyên qua đường đất thì gặp cả lòng hồ sông Đà sớm chiều vương vất khói sương.

Nhà bè nuôi cá trong khung cảnh nên thơ mùa xuân.

Trong câu chuyện với khách xa, bà con không còn gọi lại tên thung lũng thuở nào. Họ chỉ nói, mình là dân "từ lòng hồ đi lên". Như thế có nghĩa, trong thái độ sống, hoặc là họ đã chấp nhận được thực tế khác xưa, hoặc đã nén sâu nỗi niềm trong tâm khảm, không nỡ mang theo quá nhiều tiếc nuối vào đời sống thường ngày. Một cách lạc quan để cùng nhau bước tiếp.

Mai Lữ