Đa dạng hóa thị trường giúp gạo Việt Nam giữ vững vị trí Top 3

Sự sụt giảm mạnh ở các thị trường truyền thống

Philippines hiện là nước nhập khẩu gạo lớn nhất thế giới, với lượng nhập khẩu gần 4,8 triệu tấn trong năm 2024. Đây cũng là quốc gia nhập nhiều gạo nhất của Việt Nam với 3,6 triệu tấn (chiếm 40% tổng lượng gạo xuất khẩu) trong năm 2024. Tuy nhiên, tỷ trọng xuất khẩu (XK) gạo sang Philippines năm 2025 giảm mạnh do Philippines đã tạm dừng nhập khẩu gạo Việt Nam trong 4 tháng cuối năm (từ ngày 1/9/2025). Theo số liệu của Cục Hải quan Việt Nam, khối lượng gạo XK sang Philippines đã giảm 18,5% trong năm 2025, chỉ còn 2,96 triệu tấn trong 10 tháng. Ngoài ra, một số thị trường khác cũng cho thấy sự sụt giảm so với cùng kỳ như Indonesia (giảm gần 96,38%), Malaysia (giảm 32,5%).

Thống kê cập nhật mới nhất cho thấy, trong 11 tháng năm 2025, XK gạo đạt hơn 7,53 triệu tấn với trị giá trên 3,85 tỷ USD, giảm 10,9% về lượng và giảm 27,4% về trị giá so với cùng kỳ năm 2024 - năm XK gạo cao nhất từ trước tới nay. Hiệp hội Lương thực Việt Nam (VFA) dự báo XK gạo năm 2025 sẽ giảm khoảng 11,5% so với năm 2024, xuống còn 8 triệu tấn, chủ yếu do thị trường Philippines sụt giảm mạnh.

Tuy nhiên, điểm sáng đáng mừng trong XK gạo của Việt Nam trong năm 2025 là sự chuyển hướng và mở rộng thị trường rất kịp thời khi các doanh nghiệp XK đã xuất sang được các thị trường khác, trong đó đáng kể là thị trường Trung Quốc, châu Phi, góp phần đa dạng hóa thị trường nhằm giảm phụ thuộc vào một số thị trường truyền thống, hạn chế rủi ro từ biến động chính sách. Cụ thể, lượng gạo XK gia tăng tại các thị trường như Ghana (tăng 52,64%), Trung Quốc (tăng 165,14%), Bangladesh (tăng gấp 238,48 lần) và Senegal (tăng khoảng 73 lần)... Điều này giúp năm 2025 Việt Nam có thể xuất khẩu được 8 triệu tấn gạo và có khả năng đứng thứ hai thế giới.

Theo đánh giá của Bộ Công Thương, sự gia tăng của các thị trường châu Phi và Trung Quốc đã bù đắp cho sự sụt giảm đáng kể của các thị trường Philippines, Indonesia, Cuba, Malaysia... Đáng chú ý, chủng loại gạo XK của Việt Nam tính đến tháng 10 năm 2025 tập trung vào các loại gạo trắng chất lượng cao, gạo thơm các loại với lượng XK chiếm 69% tổng lượng gạo XK. Tuy thế, XK gạo của Việt Nam vẫn đối mặt với nhiều khó khăn khi thương mại, đầu tư toàn cầu phục hồi chậm.

Cần xây dựng thương hiệu gạo Việt Nam xuất khẩu

Ông Trần Quốc Toản - Phó Cục trưởng Cục Xuất nhập khẩu (Bộ Công Thương) nhận định, XK gạo năm 2026 sẽ có nhiều yếu tố tác động tích cực như Philippines dự kiến quay trở lại nhập khẩu từ tháng 1/2026 mặc dù có sự thay đổi về thuế nhập khẩu gạo và có khả năng thay đổi quy định về nhập khẩu gạo nhưng đây vẫn là yếu tố thúc đẩy XK gạo của Việt Nam trong năm 2026; Sự quay trở lại nhập khẩu từ các thị trường đang tăng trưởng tốt như Trung Quốc, Bangladesh, châu Phi...; Tín hiệu thị trường từ các thỏa thuận thương mại gạo giữa Việt Nam và các nước; Chất lượng gạo XK của Việt Nam ngày càng được nâng cao gia tăng khả năng cạnh tranh gạo Việt Nam trên thị trường thế giới.

Trong khi đó, Hiệp hội Lương thực Việt Nam (VFA) nhận định, việc Philippines mở cửa trở lại trong tháng 1/2026 có thể tạo ra cơ hội ngắn hạn cho gạo Việt Nam nhưng mức thuế mới, cùng với thời gian nhập khẩu chỉ kéo dài một tháng, sẽ ảnh hưởng đến khả năng cạnh tranh của doanh nghiệp Việt. Trong bối cảnh giá gạo thế giới biến động, Thái Lan và Ấn Độ tiếp tục cạnh tranh gay gắt, trong khi hàng tồn kho từ cuối năm 2025 và vụ Đông Xuân bắt đầu thu hoạch có thể tạo sức ép lên giá gạo Việt Nam trong quý I/2026.

Mới đây, trong Hội nghị về XK gạo, Thương vụ Việt Nam tại Philippines đã lưu ý thương nhân XK gạo cần thận trọng trong giao dịch, đàm phán hợp đồng với doanh nghiệp Philippines khi Philippines vẫn đang tạm ngừng nhập khẩu mặc dù nhiều nguồn thông tin đưa ra cho thấy, tháng 1/2026 Chính phủ Philippines sẽ nhập khẩu trở lại. Bên cạnh đó, Thương vụ đề nghị thương nhân chú trọng vào bảo đảm chất lượng đối với gạo XK, kiểm dịch, mẫu mã, bao bì, tìm hiểu thông tin cụ thể về doanh nghiệp nhập khẩu, tập quán thanh toán để bảo đảm XK mang lại hiệu quả.

Để việc XK gạo thuận lợi trong bối cảnh đầy khó khăn của thị trường thế giới, ông Lê Thanh Tùng - Phó Chủ tịch Hiệp hội Ngành hàng lúa gạo Việt Nam đã đề nghị phải xác định lúa gạo là hàng hóa đặc biệt cần được theo dõi chặt chẽ để vừa bảo đảm tiêu thụ trong nước và an ninh lương thực, vừa có hiệu quả trong XK; Cần có liên kết xây dựng một vùng nguyên liệu ổn định đáp ứng yêu cầu an toàn thực phẩm, truy xuất nguồn gốc, ổn định chất lượng, xây dựng thương hiệu; Cần xác định sản xuất đáp ứng theo yêu cầu, tiêu chuẩn và số lượng của các quốc gia nhập khẩu.

Trên cơ sở đó, Phó Chủ tịch Hiệp hội Ngành hàng lúa gạo Việt Nam kiến nghị VFA và các doanh nghiệp thành viên hợp tác với Hiệp hội Ngành hàng lúa gạo Việt Nam xây dựng thí điểm một số vùng nguyên liệu đạt chuẩn theo tiêu chí của đề án 1 triệu héc-ta; Các doanh nghiệp ủng hộ, tích cực tham gia xây dựng vùng nguyên liệu theo Đề án “Phát triển bền vững một triệu héc-ta chuyên canh lúa chất lượng cao và phát thải thấp gắn với tăng trưởng xanh vùng Đồng bằng sông Cửu Long đến năm 2030”.

Nhật Thu