Đà Lạt - Rồi một ngày phố xứ như giấc mơ

"Gây mê” cho du khách

Trong một nhà hàng tư nhân sang trọng mà giới chức tỉnh Lâm Đồng hay dùng để tiếp khách trên đường Triệu Việt Vương nổi tiếng có tên “Không Tên” ở Đà Lạt luôn có những tấm ảnh về xứ này được chụp từ buổi ban đầu ở phía sau các bàn ngồi.

Ảnh cũ mèn, đen trắng, có cái gì đó rất xa xôi. Hay ngay một quán nhậu bình dân bên hồ lắng Hồng Lạc ở xứ đây, cũng thấy vậy.

Khu Hòa Bình, vị trí trung tâm của thành phố Đà Lạt ngày xưa, thập niên 1960. Ảnh: Đặng Văn Thông

Có lần, tôi hỏi họ: “Sao lại treo những cảnh đô thị Đà Lạt xưa lên tường mà không là những tranh, ảnh khác? Chủ quán rằng, ảnh xưa thế này quán sẽ đặc sắc hơn, khách thích nhìn. “Lấy đâu ra ảnh Đà Lạt xưa vậy hè?”. “Đi mua anh ạ”, người chủ tự hào về thứ mình có.

Ở một câu lạc bộ billiad ở ngã Năm đại học, tôi cũng hỏi câu hỏi như vậy trước những bức ảnh xưa rích về xứ lạnh trên tường kia. Ông chủ trẻ: “Chơi thế mới chơi!”.

Cà phê Mỹ Duyên trên đường Bùi Thị Xuân, cô chủ quán xinh như thiên thần khoe là ngày khai trương quán, có người đã mang ảnh “Đà Lạt xưa” đến để… “Chúc mừng quán”. Tôi bảo sẽ tặng cô ảnh về Đà Lạt ngày nay được chụp kỳ công hơn, khung cảnh lạ hơn có nhận, thay cho những ảnh kia?

Cô cảm ơn tôi về nhã ý, nhưng bảo tôi giữ lấy mà treo. Còn khách sạn, nhà nghỉ, homestay thì khỏi nói rồi, giờ khắp nơi người ta đi săn lùng hình ảnh về Đà Lạt thời quá vãng, xoáy vào “Đà Lạt xưa” để treo, tạo mỹ thuật cho những không gian đó. Họ đang “gây mê” cho du khách đấy, ngay chỗ lưu trú.

Hồ Xuân Hương, “trái tim” của Đà Lạt những năm 1950. Ảnh: Đặng Văn Thông

Người Đà Lạt cứ như đang trong cơn nghiện “kí ức”. Kỳ lạ thật, sao con người ta bỗng một ngày yêu ký ức đến thế? Thế nhân hình như luôn có như cầu muốn biết gốc gác của mình. Và cũng vậy, về nơi mình sống.

Mà xem lại ảnh xưa là như lật lại quá khứ, đập vỡ thời gian để nhận chân, cảm xúc, thăm viếng, “du lịch” ngay quê xứ xa xưa chăng. Ở thành phố này nó vốn mơ mộng, nên những cú chơi “khác người” cũng sang, đòi hỏi tri thức cao, sang và đẹp, hàn lâm và tinh tế. Hình như thành phố nhẹ nhàng mà sang như “Tây” này là đáng để tự hào. Có những điều thú vị của cuộc sống nằm ở chiều vi tế đơn giản.

Sách bán chạy đều nhất của nhà sách lớn nhất ở phố núi Đà Lạt - Phương Nam Book - những năm qua là sách ảnh về “Đà Lạt xưa”. Cứ có hình ảnh Đà Lạt ngày xưa là trước sau cũng hết, chẳng cần phải biết của Nhà xuất bản nào làm.

Hồ Cité Sant Bnoi, tức hồ Mê Linh do Đặng Văn Thông chụp những năm 1950. Ảnh: Đặng Văn Thông

Chồng sách cao ngất, ít ngày tạt vô nhìn lại, thấy chạm đáy. Sách chả có trang nội dung nào, mỗi trang là một bức ảnh ôm trùm, thi thoảng mới có một vài chữ dưới cùng. Từng trang như từng cuốn phim thu lại. Hội khoa học lịch sử Việt Nam tập hợp hình ảnh sưu tầm làm cuốn sách ảnh lấy tên: “Đà Lạt Xưa”.

Và ông nhiếp ảnh gia Tam Thái ở tận Sài Gòn cũng làm cuốn sách “Ngày xưa, Đà Lạt...”, và ông Nhà văn Nguyễn Vĩnh Nguyên làm cuốn “Với Đà Lạt, ai cũng là lữ khách”...

Đà Lạt xưa là gì?

Là những gì đơn sơ thanh lịch vốn có của thành phố sinh ra trên cao nguyên lạnh 1500 mét so với mặt biển Langbian này, về những thập kỷ thơ mộng đã đi qua. Là thiên nhiên êm ái, mong manh núi đồi mấp mô. Là khói sương bãng lãng. Là những rừng lá kim tinh khiết. Là những người Lạch bản địa thuần hậu hồn cốt núi rừng. Là những nhóm người Pháp xa lạ không thuộc chủng nòi ở cao nguyên này nhưng lại xuất hiện nơi đây - đi khám phá sơn nguyên.

Nhiều đường phố ở Đà Lạt bây giờ rất giống thành phố đồng bằng và duyên hải như TPHCM, Đà Nẵng, Hà Nội. Ảnh: Nguyễn Hàng Tình

Những làng người sơn cước thuần hậu chưa bước ra với thế giới bên ngoài. Những làng lưu dân người Việt với nguyên si lối ăn vận khăn đóng áo dài. Rồi dấu ấn đô thị cắm xuống, khi con người chuyển hóa những ngọn đồi trọc, cánh rừng, thung lũng trống trơn kia thành … sang cuộc đời “phố”.
Thế là xuất hiện những đường sá đô thị núi mềm mại len lỏi theo lũng đồi. Là những biệt thự với thứ kiến trúc xa lạ tỉ mẩn và kỳ công của văn minh phương Tây thảnh thơi mọc lên những dải đồi lưa thưa thông.

Là công trình cho người ở với chất liệu xây cất là xi măng, gạch đá, sắt thép xuất hiện trước sự ngơ ngác của cộng đồng bản địa chỉ gần gũi với thảo mộc. Rồi những đường sá láng cặn dầu mỏ(nhựa), dãy phố, công sở chính quyền, chợ búa, trường học, bệnh viện, thánh đường, nhà chùa, khách sạn, hội quán.

Là những rừng thông nguyên vẹn, thác nước hoang sơ, những dòng suối êm ả… Ảnh càng về xưa là do người Pháp chụp. Những bức ảnh tuyệt đẹp mà vô danh, vì hẳn những người làm sách sưu tập từ đâu đó nhưng không đủ sức tìm ra tác giả.

Ảnh có rõ tên tác giả thì là của những nghệ sĩ nhiếp ảnh người Việt đầu tiên như Trần Văn Châu, Đặng Văn Thông, Nguyễn Bá Mậu, từ những năm 1950-1960...

Tất cả đều đen-trắng. Nhiều ảnh cũ mờ vẫn cứ treo. Ảnh hữu danh làm thỏa tới cùng người xem rằng ai đã chụp được nó. Ảnh vô danh lại làm cái quá khứ của Đà Lạt hiện về huyền ảo, cảm giác mù xa hơn, thế giới ấy như không từng thật.

Biệt thự cổ tuyệt đẹp bị đập bỏ. Ảnh: Nguyễn Hàng Tình

Bên quán cà phê cóc nằm gần Dalat Night Club xưa, vị trí ngày nào Khánh Ly hát và Trịnh Công Sơn gặp nhau và sau đó cùng thành danh ở Sài Gòn, lão nghệ sĩ nhiếp phong cảnh nổi tiếng nhất Đà Lạt còn sống đến giờ, Đặng Văn Thông, thường kể tôi nghe gần đây người ta hay tìm đến nhà ông ở trong khu Trại Hầm để mua ảnh Đà Lạt xưa về treo.

Ông bảo không hiểu sao giờ nhiều người Đà Lạt đi tìm Đà Lạt xưa vậy. Họ nói với ông treo cho căn hộ mới cất, có người cho khách sạn, khu du lịch, quán cà phê vừa mở, hay làm quà mừng tân gia.

Ông rằng đủng đỉnh kiếm 200-500-1.000.000 đồng cho mỗi bức ảnh đen trắng như thế. In mãi, mòn cả phim, mà cảm xúc về bức ảnh mỗi lần tác giả mang đi in vẫn rạo rực, như mình vẫn đang thuở thanh xuân. Chỉ cần mang phim đi ra Mini Lab in lại là có tiền cà phê lai rai.

Ông cũng có nghe đây đó người ta chụp lại ảnh của ông để mang đi rửa bán cho những chỗ cần treo “Đà Lạt xưa”. Có chỗ người ta để tên ông dưới ảnh, có chỗ không. Ông bảo tôi, “Thôi kệ, miễn họ biết quí cái đẹp xưa của Đà Lạt đã hay, mừng rồi!”.

Thời Đà Lạt còn mộng mơ nó đã làm nên tên tuổi Đặng Văn Thông với những bức hình nên thơ về một xứ sở. Với ông, mọi thứ ở Đà Lạt như chưa thành “hôm qua”, vàng son thơ mộng Đà Lạt chưa đi xa.

Ông kể nay có lần máy ra chụp lại những góc ảnh từng đứng, là thu vào máy mọi thứ biến đổi hoàn toàn, khung ảnh kia như chưa từng chụp ở đó, là một bức ảnh khác, về một xứ sở khác. Bậc trưởng thượng nổi tiếng làng nhiếp ảnh Đà Lạt này bảo ông phố núi ngày càng cạn kiệt vẻ mộng mơ, mỗi ngày càng rối tưng và nhố nhăng nên ông không muốn chụp nữa.

Trong mắt ông, nét thơ mộng của Đà Lạt ngày càng xa xỉ, dù đến giờ nền du lịch vẫn PR cho Đà Lạt về sự thơ mộng “Xưa” đó để... sống, phát triển du lịch. Nghĩa là cái xưa nó... sang, làm nên “thương hiệu” một xứ sở. Du khách hình như cũng không muốn mất cảm giác về Đà Lạt như đã từng.

Một biệt thự cổ hiếm hoi còn nằm tong rừng thông nhò khuôn viên của nó được xếp hạng di tích lịch sử. Ảnh: Nguyễn Hàng Tình.

Con người ta nhiều khi không phân biệt được giữa thật và ảo, quá khứ và hiện tại nữa. Con người luôn cứ muống sống trong ảo giác. Chẳng thế mà tôi vỡ ra là sao khối người lên Đà Lạt bây giờ khi trà dư tửu hậu về thành phố của mình hay lôi cái “xưa” của nó ra để tán, “nhậu” với cái “nay”.

Thế nhân đang mơ về “Đà Lạt”. Cái thuở vàng son mới đó kia, đi vào hồn lữ khách lẫn văn chương, nghệ thuật thật xa hoa, mà nhiều thập kỷ gần đây chưa có gì để thế chỗ được. Cái phố xứ mà tâm hồn lớn Hàn Mặc Tử lúc sinh thời đến một lần duy nhất vẫn chốt lại được: “Ai hãy làm thinh chớ nói nhiều/... Để nghe tơ liễu run trong gió/ Và để xem trời giải nghĩa yêu”.

Vậy nên có lần sinh nhật một cô gái Đà Lạt nọ, tôi mang đến tặng nàng hai tấm ảnh chụp về Đà Lạt, một “nay” và một “xưa”. Dù tôi chụp cực chắc chiu, tấm ảnh rất đẹp, nhưng ba ngày sau ghé lại, chỉ còn bức ảnh “xưa” là nàng để trên tường...

https://dulich.laodong.vn/diem-den/da-lat-roi-mot-ngay-pho-xu-nhu-giac-mo-878173.html

Theo NGUYỄN HÀNG TÌNH (LĐO)