Đặc sắc điệu hát Soong hao của đồng bào dân tộc Nùng

Đặc sắc điệu hát Soong hao

Ở Bắc Giang, phía bên sườn Tây của dãy núi Yên Tử hùng vĩ, tại các huyện như Sơn Động, Lục Ngạn, Lục Nam... vẫn luôn bảo tồn và phát huy tốt những bản sắc văn hóa của các dân tộc thiểu số như Tày, Nùng, Sán Chí, Dao, Cao Lan, Sán Dìu…

Nhiều loại hình văn hóa vật thể và phi vật thể ở đây còn được lưu giữ gần như nguyên vẹn, như: Trang phục, phong tục, các làn điệu dân ca Soong hao, Sli, lượn, hát đối… Đến những địa phương này, chúng ta không khó bắt gặp, cảm nhận được những làn điệu dân ca đặc sắc của người dân tộc Cao Lan, Sán Dìu, Nùng…

Trong đó, làn điều dân ca Soong hao tại một số địa phương của huyện Lục Ngạn thể hiện tính cộng đồng cao nhất qua những hội hát diễn ra vào dịp đầu Xuân hay phiên chợ tháng Ba (âm lịch) hàng năm. Thu hút đông người nhất là các hội vào ngày mùng 8 tháng Giêng, 18 tháng Hai (âm lịch), trùng với hội chợ Chũ, hội Từ Hả của tỉnh Bắc Giang.

Trang phục truyền thống của bà con dân tộc Nùng, huyện Lục Ngạn vẫn giữ được nét nguyên vẹn. Ảnh: Công Danh

Theo các nhà nghiên cứu văn hóa dân gian, hát dân ca Soong hao không dùng nhạc đệm, nhưng vẫn hấp dẫn, đắm say và ngọt ngào. Các điệu chính là hát giao duyên, hát đám cưới và ngày thường. Cách thức thể hiện có hát đối đáp, hình tượng, so sánh, ví von, nhân cách hóa để truyền đạt những cung bậc cảm xúc giữa các thanh niên nam, nữ người Nùng khi tìm bạn, tìm người yêu hay bạn đời.

Hát Soong hao còn xuất hiện trong các hoạt động như lễ cưới hỏi, mừng nhà mới hay trong cuộc sống hàng ngày. Nội dung dân ca này đa dạng biểu đạt từ tình yêu hạnh phúc, đến ca ngợi, khuyên răn, chúc tụng đến phê phán thói hư tật xấu trong cuộc sống.

Nghệ nhân ưu tú Mạc Văn Đậu (huyện Lục Ngạn) - người hát dân ca Soong hao từ khi còn nhỏ cho hay, trong tiếng Nùng, Soong hao nghĩa là hai ta, đôi ta, lối hát dân ca giao duyên của người Nùng đã có từ lâu đời.

Khác với một số loại hình dân ca dân tộc khác, hát Soong hao của dân tộc Nùng (phổ biến nhất ở huyện Lục Ngạn) dù không có nhạc đệm, nhưng vẫn có được sức hấp dẫn, sự ngọt ngào, được thể hiện trong nhiều hoàn cảnh, nhiều không gian và thời gian khác nhau.

Ngoài ra, hát Soong hao được chia thành nhiều hình thức hát như: Hát giao duyên, hát ví, hát đối, hát ban ngày, hát ban đêm, hát đám cưới… với những lời ca đối đáp liên tục, có sức lôi cuốn đặc biệt.

Mỗi mùa hội dân ca Soong Hao đã trở thành nhịp cầu văn hóa kết nối tình đoàn kết các dân tộc anh em ở huyện Lục Ngạn. Ảnh: Nguyễn Dương

Bà Trần Thị Nhung, Trưởng phòng Văn hóa Thông tin huyện Lục Ngạn cho biết, các bản người Nùng như: Bản Hà, Khuôn Thần, An Toàn… của xã Kiên Lao (huyện Lục Ngạn) hiện còn lưu truyền nhiều làn điệu dân ca Soong hao đằm thắm.

Không gian văn hóa của làn điệu dân ca Soong hao còn trải dài ở nhiều xã của huyện Lục Ngạn như: Sơn Hải, Hộ Đáp, Cấm Sơn, Xa Lý, Phong Vân, Biên Sơn, Kim Sơn, Giáp Sơn…

“Tiếng hát Soong hao tha thiết của người Nùng được lưu truyền, phổ biến qua nhiều đời nay. Làn điệu dân ca Soong hao là một báu vật quý giá, nét đẹp văn hóa độc đáo với những câu hát bắc nhịp cầu lương duyên cho các đôi trai gái của bà con đồng bào người dân tộc Nùng. Hát Soong hao mang âm hưởng vô cùng độc đáo, góp phần tạo nên những mảng văn hóa đa sắc màu, di sản văn hóa quý của những đồng bào người dân tộc thiểu số trên địa bàn tỉnh Bắc Giang”, bà Trần Thị Nhung, Trưởng phòng Văn hóa Thông tin huyện Lục Ngạn chia sẻ.

Bảo tồn và lan tỏa vẻ đẹp văn hóa

Ông Nguyễn Sĩ Cầm, Phó Giám đốc Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Bắc Giang, hát Soong hao là một trong những di sản văn hóa phi vật thể được tỉnh Bắc Giang quan tâm, chỉ đạo làm tốt công tác tuyên truyền đến người dân. Ngoài ra, tỉnh Bắc Giang còn tổ chức khôi phục các hội hát, lễ hội hát Soong hao đã bị mai một.

Cụ thể, Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Bắc Giang đã triển khai Đề án “Bảo tồn, phát huy những giá trị văn hóa phi vật thể của đồng bào các dân tộc thiểu số năm 2010-2015, tầm nhìn 2020”. Từ đó, ngành văn hóa tỉnh Bắc Giang đã tổ chức nhiều lớp truyền dạy hát dân ca Soong hao, đồng thời vinh danh nhiều nghệ nhân và tạo thuận lợi để họ trao truyền cho thế hệ trẻ.

Thế hệ trẻ biểu diễn hát dân ca Soong hao tại Ngày hội Văn hóa – Thể thao các dân tộc huyện Lục Ngạn. Ảnh: Đức Hiệp

Ngoài ra, tỉnh Bắc Giang cũng cho xuất bản ấn phẩm sách giới thiệu về dân ca Soong hao và tổ chức mô hình “Không gian văn hóa Soong hao” thu hút du khách tới tham quan trải nghiệm. Năm 1996, lần đầu tiên hội hát Soong hao được huyện Lục Ngạn tổ chức tại khu du lịch Khuôn Thần để khôi phục lại loại hình nghệ thuật đặc sắc của đồng bào người dân tộc Nùng ở Lục Ngạn.

“Sau nhiều nỗ lực bảo tồn và phát triển tinh hoa văn hóa, đến nay hát dân ca Soong hao đã trở thành hoạt động truyền thống, được tổ chức hàng năm vào ngày 18 tháng Hai (âm lịch) ở huyện Lục Ngạn. Điều này giúp những làn điệu dân ca Soong hao tiếp tục lan tỏa vẻ đẹp văn hóa. Đồng thời, góp phần cho bức tranh văn hóa của cộng đồng các dân tộc anh em ở tỉnh Bắc Giang thêm đa dạng và lung linh sắc màu”, ông Nguyễn Sĩ Cầm, Phó Giám đốc Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Bắc Giang nhấn mạnh.

Hải Sơn