Đặc sắc lễ hội 'Rước Chúa gái' trên quê hương Đất Tổ

Ngày 29/1 (tức mùng 8 tháng Giêng), thị trấn Hùng Sơn, huyện Lâm Thao tổ chức Lễ hội rước Chúa gái làng Vi - làng Trẹo (Lễ hội làng He xưa).

Các cụ cao niên của làng Vi, Trẹo thực hiện phần tế lễ tại Đình Cả.

Tương truyền rằng, do mang lễ vật đến trước Thủy Tinh, Sơn Tinh được đón Ngọc Hoa về làm vợ. Lễ rước dâu được tổ chức theo phong tục dân tộc và nghi lễ trọng thể, từ nhà cô dâu ra Đình Cả để dân làng làm lễ tạ. Tạ xong, cô dâu được đưa lên kiệu rước qua làng Triệu Phú để đưa về núi Tản theo đường sông Hồng. Đến cây hương đầu làng, vì thương cha nhớ mẹ cô dâu không đi nữa, dân làng phải làm lễ tế Thành hoàng làng tại cây hương.

Tế xong họ làm trò diễn theo các tích: Lấy tiếng hú, tế lợn và chạy địch, tế sóc và trình voi ngựa, chạy tùng dí, lễ hạ điền và các trò bách nghệ khôi hài… để vui lòng công chúa và nàng ưng thuận tiếp tục đi về nhà chồng.

Người được chọn làm Chúa gái phải hội tụ nhiều yếu tố.

Từ thời phong kiến, ngoài những nghi lễ cầu tế hàng năm ở các Đền trên núi Nghĩa Lĩnh và trong ngôi đình Cả, nhân dân 2 làng Vi - Trẹo còn tổ chức lễ Rước Chúa gái và diễn trình theo các tích xưa. Thường đến ngày 25 tháng Chạp hàng năm, cả 2 thôn đều cử ông Từ lên làm lễ mở cửa Đền nhưng thôn nào có Đền thôn ấy cúng. Sau khi làm lễ trên núi xong, cả 2 thôn về đình Cả bàn nhau ngày cầu cúng và bàn nhau mở hội Rước Chúa gái.

Chúa gái ngồi trên ngai và được các thanh niên nữ tú của làng Vi và làng Trẹo rước.

Nếu nhất trí là năm đó rước Chúa gái thì cả 2 thôn cùng về dự kiến chọn Chúa gái, sau đó tiến hành chọn cử Chúa gái. Tiêu chuẩn đơn giản nhưng phải chọn lựa kỹ càng, đó là người con gái xinh đẹp, chưa có chồng, tuổi từ 13 đến 18, gia đình phong quang (không có tang), con nhà có chức sắc. Gia đình có con là Chúa gái phải xếp dọn nhà cửa thành nơi thờ kính, may sắm quần áo đẹp, đồ nữ trang cho con.

Trước ngày rước 1 tuần, nhà Chúa gái được dân làng trang trí, treo đèn, kết hoa, lập bàn thờ, chăng vải đỏ tựa nhà lầu công chúa Ngọc Hoa - Tiên Dung thờ ở Đền Giếng. Chúa gái từ chiều 30 tháng chạp đến ngày 7 tháng Giêng không được đi ra ngoài, mọi nhu cầu ăn uống, sinh hoạt đều do các nữ tỳ - cũng là những cô gái chưa chồng, xinh đẹp, nhà không có tang - phục vụ.

Kiệu rước Chúa gái xuất phát đi từ hướng Đông sang Tây.

Ngày rước Chúa gái cũng chính là ngày hội làng He. Chúa gái đi có cờ dong trống mở, cùng rước kiệu với Chúa gái có kiệu văn rước sắc và kiệu bát cống rước cổ vật. Nghi trượng là nghi thức rước trọng thể, có đủ các loại cờ, trống, chiêng, tàn, tán, lọng, bát biểu, voi, ngựa gỗ, kiếm gươm, giáo mác… Trong đám rước có phường Đồng văn hóa trang làm nhiều trò như: Câu cá, múa, trình nghề. Khi kiệu Chúa gái đến gần Đình Cả thì có thêm 2 voi, 4 ngựa (đều làm bằng giấy phát; xương bằng tre nứa; có đủ yên cương và to như voi, ngựa thật) chờ sẵn cùng đi.

Đoàn rước tới cây hương đầu làng, công chúa Ngọc Hoa không muốn tiếp tục đi nên mọi người trình diễn các trò bách nghệ khôi hài để công chúa vui và tiếp tục lên kiệu về nhà chồng.

Sau khi tế lễ Thành hoàng, dân làng diễn nhiều trò vui như: Săn lợn, chạy địch, chạy tùng dí và diễn trò bách nghệ khôi hài… để công chúa không buồn bã nữa mà vui lòng lên kiệu về với chồng trên núi Tản sông Đà. Lễ hội với không khí vui tươi, không chỉ thu hút nhân dân 2 làng Vi - Trẹo mà còn thu hút đông đảo khách thập phương trong và ngoài huyện tới dự hội.

Tuấn Trung