Đặc sắc thơ tình của Phạm Thị Phương Thảo

Theo quy luật, tình yêu luôn thuộc về tuổi trẻ và những bài thơ tình thường được viết khi người ta còn trẻ.Song ở Việt Nam, do hoàn cảnh chiến tranh và do đòi hỏi của công cuộc mưu sinh thời hậu chiến mà suốt nửa cuối thế kỷ XX, đề tài tình yêu chưa được quan tâm đúng mức. Từ sau 1986, trong không khí hòa bình và hội nhập sâu rộng của thời kỳ Đổi mới, đề tài này đã nhanh chóng lấy lại vị trí của mình. Với một sức sống mới, sắc thái mới và cách thể hiện mới, nó đang tỏa ra một từ trường lớn thu hút đông đảo người cầm bút thuộc mọi lứa tuổi. Dĩ nhiên, mỗi thế hệ có tiếng nói riêng. Nếu những 8X, 9X thường nói về tình yêu một cách thẳng thắn, ráo riết và luôn đề cao sự thụ hưởng thì tình yêu trong thơ người có tuổi lại được biểu hiện kín đáo, chủ yếu ở phương diện tinh thần.

Vì thế, đọc “Yêu như là tình cuối” (Tập thơ song ngữ Anh Việt do nhà xuất bản Hội Nhà văn ấn hành, mùa thu 2017) của Phạm Thị Phương Thảo, ta không khỏi ngỡ ngàng, trước những vần thơ vừa giàu trải nghiệm vừa rất trẻ trung của chị. Hai cái lực trái chiều vừa hút vừa đẩy nhau ấy đã cho thấy niềm khát khao đổi mới thơ, khát khao làm mới đề tài tình yêu trong thơ của người cầm bút.

Xuyên suốt trong tập thơ tình của Phương Thảo là hình tượng một người đàn bà từng trải, lịch lãm, hiểu đời, hiểu người và cũng rất hiểu mình. Nhưng trong lồng ngực thiếu phụ ấy lại rộn ràng nhịp đập trái tim thiếu nữ, vì thế mỗi vần thơ của chị trở nên lấp lánh, rời rợi xanh non, tràn trề sinh lực và dạt dào sức sáng tạo. Điều này làm cho bức chân dung tâm hồn của nữ sỹ trở nên đa kênh, đa hệ, rất truyền thống mà vô cùng hiện đại. Một mặt thơ chị có cái sâu sắc, an nhiên của người đàn bà ở độ chín của tuổi tri thiên mệnh, nắm chắc quy luật nóng lạnh của cuộc đời:

“Đi hết ngày rồi ắt sẽ sang đêm” (Tình yêu màu nhiệm); mặt khác lại có cái cuống quýt, bồng bột của những tín đồ ở cái tuổi đương thì khát sống, thèm yêu “đắm đuối như không thể đắm say hơn” (Cho một ngày sinh), cứ như “dòng nham thạch núi lở tuôn trào…” (Món quà của Chúa)

Dù vẫn biết, thơ tình vốn là thế mạnh của những cây bút nữ, nhưng cũng không dễ gì tìm được một người đàn bà ở tuổi xêm xêm gần sáu chục mà còn say thơ, mê thơ, tôn thờ thơ, đắm đuối vì thơ; khát khao yêu, tận hiến cho tình yêu và thành thực với lòng mình như Phương Thảo. Biên độ giao động của con tim chị trở nên cực đại, khó đoán định: lúc lú lẫn mù lòa khi đặc biệt tỉnh táo. Nhờ thế mà chị có thể tận hưởng niềm hạnh phúc và thụ hưởng những giá trị văn hóa của tình yêu ở rất nhiều cung bậc.

Tác giả PBVH- PGSTS Trần Thị Trâm (bìa phải) ghi hình cùng Nhà văn, nhà thơ Phạm Thị Phương Thảo

Như một con chiên ngoan đạo, chị mặc định tình yêu là thiêng liêng, là tôn giáo để phụng thờ. Tình yêu là một thứ quyền năng vô hạn, vĩnh cửu và tuyệt đối:

Quyền năng của tình yêu là muôn đời bất tử

Sẽ nâng đôi cánh bay và cứu rỗi cả thế gian này

(Tình yêu nhiệm màu)

Một khi đã được thiêng hóa thì nó không được phép diễn tả bằng ngôn ngữ đời thường mà phải bằng thứ ngôn ngữ của vũ trụ. Nên Phương Thảo không ngần ngại gửi gắm tình yêu của mình vào những hiện tượng tự nhiên dữ dội như: mưa biển, gió cuồng, núi cao, biển lớn, ngực sóng, sấm chớp, bão giông …Để cho tình yêu xuất hiện trong trạng tột đỉnh của sự dâng hiến:

Tình yêu như trận cuồng phong, như dòng nham thạch tuôn trào

(Món quà của Chúa)

Tình yêu vụt đến trong niềm hạnh phúc ái ân, trong tiếng sét ái tình huyền diệu:

Người đàn ông như tiếng sét ái tình vụt qua

Em sung sướng hứng trọn thứ ánh sáng nóng bỏng

Và huyền diệu

(Cho một ngày sinh)

Khước từ thứ tình yêu ép xác để tỏa sáng phần hồn, Phương Thảo hướng đến một tình yêu theo đúng nghĩa của nó: đắm mê, phong phú, đa dạng - là nơi gặp gỡ giữa hai thái cực, vừa mang giá trị tinh thần cao quý vừa có cả những Khát thèm và dục vọng:

“Rộng lượng và ích kỷ

Nâng niu và huyền bí

Thiêng liêng và phồn thực

Đắm say, đẹp, buồn và đau đớn

cùng vỗ cánh

Bay lên…

(Tình yêu nhiệm màu)

Bất chấp hệ lụy, người đàn bà trong thơ chị không bỏ lỡ cơ hội, dám hứng tia chớp xanh vụt qua đời mình (Điều huyền diệu) rồi kiêu hãnh đối diện với mọi thử thách mà không hề hối tiếc:

Ta đón chờ hạnh phúc như một sự nhiệm màu

Ta cũng không né tránh và khước từ bi kịch

Bởi tình yêu cho ta sức mạnh, ý chí và niềm tin

Hiến dâng trọn ven

(Tình yêu nhiệm màu)

Phải chăng Tình yêu nhiệm màu chính là lời tuyên ngôn về tình yêu của Phương Thảo? Và để tạo ra được bầu khí quyển cho tình yêu làm tổ, chị đã lựa chọn một hệ thống ngôn từ mới lạ và có phần gợi dục:

Môi mùa,chùm môi đỏ rực, cánh môi đêm, nước mắt đêm, vòm ngực đêm, phập phồng một vần thơ, run rẩy, hổn hển, hơi thở, khát thèm, ôm, quặn xiết, đắm say, nồng nàn... Sóng trong thơ Thảo không dịu dàng mà chồm lên dữ dội; dòng nham thạch núi lửa thì không ngớt tuôn trào; đêm trong trạng thái lắc lư, con tàu đi thì răng rắc vặn mình, trăng và em đều trong tư thế cong lơi, chờ đợi… Những động từ chỉ cảm giác mạnh đó đã làm cho tình yêu trong thơ Phương Thảo không tĩnh mà sống động, đầy sinh khí. Nhờ thế mà dòng cảm xúc của người viết trở nên chân thực; vạn vật như được thổi hồn vào, khiến những cử chỉ, bàn tay, ánh mắt đều biết nói, còn thiên nhiên bỗng trở nên đa tình và nồng nã mùi yêu. Dường như mọi khát khao trần tục đều được chị khéo léo thể hiện gián tiếp qua thiên nhiên nên đọc thơ Thảo người ta không thấy nhuốm mùi tục lụy.

Chùm thơ lục bát sen 5 bài: Nụ đêm, Sen muộn, Sen hát, Mơ sen, Sen buồn, Thảo viết mùa hè 2017 (Không có trong Yêu như tình cuối) là một ví dụ. Ở đó, người đàn bà yêu hơn người và cũng nhạy cảm hơn người không hướng ngoại để miêu tả vẻ đẹp và giá trị cao quý của quốc hoa mà bằng cái nhìn hướng nội, tác giả đã làm toát lên vẻ đẹp cao khiết, khác lạ của tâm hồn người phụ nữ Việt thời hiện đại, với bao khát khao giao cảm với đời.

Dưới ánh sáng của trữ lượng văn hóa đã tích lũy được, nhân vật trữ tình trong thơ Thảo rất hiện đại, chệch chuẩn nhưng không nổi loạn, mới mẻ mà vẫn giữ được sự cân bằng, vẫn mang những phẩm chất truyền thống nhưng lại không ngừng biến ảo. Sau cuồng phong lại là những ngọt ngào, run rẩy, dịu êm; sau những kiếm tìm vô vọng là niềm tin vào những điều tốt đẹp, sau khổ đau ắt là hạnh phúc … Nên dù đam mê là thế nhưng người đàn bà yêu vẫn cứ nuốt nỗi khát vào sâu tận đáy lòng: Anh đang ở đâu/ Chiều nào em cũng khát (Mưa biển) chỉ để con tim của mình âm thầm gửi niềm thương cho gió:

Gió cũ lang thang tóc mây

Trái tim cất lời da diết…

(Đếm nhớ)

Có lẽ giống như những người đàn bà đồng trang lứa, suốt đời như mặt trăng tỏa sáng vì người khác, họ đã gồng mình để giữ mái ấm gia đình những vẫn không ngừng băn khoăn: vì sao suốt đời ta chỉ yêu duy nhất một người. Đó là điểm khác biệt giữa họ và các cô gái thời @. Đó là bi kịch của một tình yêu đơn phương, một mối tình câm không bao giờ lên tiếng, rất nồng nàn và lãng mạn nhưng cố giữ cho nó chẳng khi nào trở thành hiện thực. Tình yêu lý tưởng trong mơ ước mãi mãi cũng chỉ là ước mơ thôi. Rồi để trốn chạy khỏi sự ám ảnh của nỗi buồn dằng dặc, người đàn bà yêu đành quay về tự an ủi mình, tự ru chính lòng mình:

Không buồn ảo não;

Ở khúc ngoặt cuối cùng

Vẫn tin chắc rằng ta hạnh phúc

(Cứ yêu nồng nàn như lần cuối)

Song song với một quan niệm mới mẻ về tình yêu, Phương Thảo luôn ý thức và ráo riết trong việc kiếm tìm để đổi mới thi ca. Ý đồ đổi mới thơ của tác giả được thể hiện rõ ngay từ bài đầu tiên trong tập thơ. Đó là một bài thơ văn xuôi về nỗi buồn thu với những thi ảnh và cách tư duy mới lạ:

“Chợt bắt gặp sắc chín trong vòm lá. Day dứt chi những chiếc lá vàng ? Run run trong gió rồi rụng vào nỗi nhớ. Mùa đã xanh mà em đã vội thu? Người về đâu nụ cười rạn vỡ? Bước chân ai héo buồn lưu giữ cả mùa thu”?

… Để em thành chiếc lá

Chiếc lá rất mềm, chếc lá rất xanh.

Rụng khẽ xuống môi mùa…

(Để em thành chiếc lá)

Không phải vô cớ mà trong tổng số 30 bài của tập thơ song ngữ “Yêu như là tình cuối” chỉ duy nhất bài Rót có cội nguồn lục bát, có hơi hướng lục bát. Nhưng tác giả đã có ý thức đổi mới bằng cách tháo dỡ cấu trúc của từng câu lục bát. Không thấy ở đây kiểu câu thơ 6/ 8 với lối gieo vần, ngắt nhịp thông thường, mà có cặp lục bát được chia làm 3 dòng, thậm chí 4 dòng một cách vô cùng uyển chuyển, linh hoạt:

“Lẳng lơ bởi cái duyên trời

Tỉnh tình tinh

Uống

Cạn lời bão dông”.

(Rót)

Nhìn chung, người làm thơ không chuyên và những người có tuổi mới bắt đầu sáng tác rất hay sử dụng những thể thơ quen thuộc với số câu chữ cố định như lục bát, hoặc thể luật Đường năm tiếng, bảy tiếng. Riêng Thảo hầu như yêu thích làm thơ theo thể tự do, số câu chữ được thay đổi theo yêu cầu của nội dung diễn đạt. Điều đáng nói là, không chỉ thể loại mà trong thơ Phương Thảo tất cả mọi yếu tố: từ ngôn ngữ, hình ảnh, biểu tượng thơ đến tư duy, thể loại… đều không ngừng được đổi mới.

“Yêu như là tình cuối” chính là thi phẩm cho thấy được khát vọng đổi mới thơ và tấm lòng thành thực với tình yêu của người thơ Phương Thảo. Như đôi cánh nhiệm màu, chúng đã giúp cho thơ chị bay lên đầy sáng tạo, hấp dẫn và thật đáng đọc.

(Mùa hạ 2017- Trần Thị Trâm)

PBVH - PGSTS Trần Thị Trâm