Đặc sản 'dưới lòng đất' có từ Nam ra Bắc, ăn ngọt ngon, tốt cho sức khỏe

Củ nưa

Cây nưa (còn gọi là khoai nưa, thuộc họ Ráy) mọc tự nhiên ở nhiều tỉnh thành như Sơn La, Cao Bằng,… Hiện nay, nưa được trồng tập trung tại một số địa phương như Huế, Hải Lăng (Quảng Trị), Trà Cú (Vĩnh Long).

Hầu hết các bộ phận của cây nưa đều có thể sử dụng, từ lá, thân đến củ. Trong đó, củ nưa là nguyên liệu quen thuộc trong ẩm thực ba miền.

Sau khi thu hoạch, củ thường được bảo quản ở nơi khô ráo hoặc cắt lát, phơi (hay sấy) khô để nghiền thành bột; cũng có thể dùng tươi để làm bánh, đậu phụ, mì…

Củ nưa thường được thu hoạch từ tháng 9-11

Khi sơ chế, củ nưa phải được rửa sạch, gọt vỏ rồi ngâm với nước vo gạo hoặc nước muối, phèn chua trong 1–2 giờ để khử ngứa. Sau đó mới rửa lại và chế biến.

Món đơn giản nhất là nưa luộc. Cầu kỳ hơn, người dân dùng nưa làm bánh, hoặc chiên giòn thành món ăn vặt lạ miệng.

Theo sách Những cây thuốc và vị thuốc Việt Nam của GS.TS Đỗ Tất Lợi, củ nưa có chất độc nhưng nấu với vôi giúp chất độc giảm hoặc mất đi. Củ tươi có thể giã nát để đắp mụn nhọt, ngứa hoặc chữa rắn cắn.

Không chỉ củ, cây nưa cũng được sử dụng từ lâu trong y học cổ truyền, được ghi chép trong nhiều tài liệu y học quý giá như: Bản thảo cương mục, Lôi hổ ký…

Củ mã thầy

Trước đây, cây mã thầy mọc hoang ở ao hồ, đồng chiêm trũng khắp cả nước. Ngày nay, loại cây này được trồng nhiều tại Cao Bằng, Lâm Đồng, Bắc Kạn (nay là Thái Nguyên) và vùng Đồng Tháp Mười nhờ hiệu quả kinh tế.

Củ mã thầy phổ biến trong ẩm thực, thường được dùng để chế biến các món giải nhiệt mùa hè.

Sau khi được nhổ lên khỏi bùn đất, củ mã thầy được người dân đem rửa sạch, để lộ lớp vỏ màu nâu đen bên ngoài. Ảnh: Thạch Lan

Loại củ này thường được thu hoạch vào cuối năm, khoảng tháng 11–12. Mã thầy có thể ăn sống, nấu canh, nấu chè hay làm nước giải khát đều hấp dẫn. Vị ngọt mát, giòn giống củ đậu, kèm mùi thơm đặc trưng.

Không chỉ ăn ngon, củ mã thầy còn được xem là vị thuốc trị bệnh vì giàu dinh dưỡng và tốt cho sức khỏe con người.

Củ có vị ngọt mát, ăn giòn giống củ đậu và mùi thơm đặc trưng. Ảnh: Thạch Lan

Theo sách Những cây thuốc và vị thuốc Việt Nam của GS.TS Đỗ Tất Lợi, ngoài công dụng làm thức ăn bổ và mát, mã thầy còn được dùng làm thuốc chữa bệnh tiêu khát, bệnh về gan (vàng da), nhiệt (lỵ ra máu, đại tiện táo bón, mắt sưng đỏ).

Củ sâm đất

Củ sâm đất (còn gọi là khoai sâm, Hoàng Sin Cô, địa tàng thiên, Yacon) được trồng nhiều ở vùng núi phía Bắc. Người dân gieo trồng từ trước tết Nguyên đán, thu hoạch vào khoảng tháng 8–10 khi cây nở hoa vàng rực.

Loại củ này nhiều nước, vị ngọt thanh, ăn giòn và mát.

Củ sâm đất có thể gọt vỏ ăn ngay mà không cần sơ chế. Ảnh: Sâu Tivi

Một gốc sâm đất thường cho 2–3kg củ, cây già có thể đạt 4–5kg.

Sau khi đào, củ để nơi khô ráo có thể bảo quản vài tuần đến cả tháng; càng để lâu càng ngọt, đậm vị. Ngoài ăn tươi, bà con vùng cao còn nấu canh, xào, làm nộm, chè giải nhiệt hoặc chế biến thành món miến lạ miệng, dai ngon.

Thảo Trinh